Maske kullanımında doğru bilinen yanlışlar

İSTANBUL - Covid-19 salgınıyla mücadele tedbirleri kapsamında toplu alanlarda maske kullanımının zorunlu tutulduğu Türkiye’de, 20-65 yaş arasındaki kişilere 10 gün için 5 adet cerrahi maske veriliyor. Ancak cerrahi maskelerin nasıl kullanılacağı ve nasıl imha edileceğiyle ilgili kafa karışıklığı sürüyor. Tek kullanımlık cerrahi maskelerin yıkanarak, havalandırılarak yeniden kullanılması ya da evsel atıklar gibi gelişigüzel bir şekilde çöpe atılması dikkat çekiyor. TTB Covid-19 İzleme Grubu Üyesi Prof. Dr. Özlem Kurt Azap, “Uygun şekilde kullanılmayan ve imha edilmeyen maskeler tam bir enfeksiyon kaynağı olabilir” diyor.

Türkiye’deki ilk Covid-19 vakasının açıklandığı 11 Mart’tan bu yana hayatımızda önemli bir yer tutan maske kullanımı, 4 Nisan itibarıyla toplu alanlarda zorunlu hale getirildi. Kimlerin, hangi durumlarda maske kullanması gerektiğine ve maskelerin ne kadar koruyucu olduğuna dair yapılan tartışmalar ilk günden bu yana sıcaklığını koruyor. Türk Tabipleri Birliği Covid-19 İzleme Grubu üyesi, Başkent Üniversitesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Özlem Kurt Azap, maskelerin nasıl kullanılacağına ve nasıl imha edileceğine dair merak edilenleri Gazete Duvar okurları için anlatıyor. Azap, eczaneler tarafından dağıtılan cerrahi maskelerin tek kullanımlık olduğuna dikkat çekiyor ve bu maskelerin yıkanarak ya da havalandırılarak yeniden kullanılamayacağını belirtiyor.

Cerrahi maskelerin evsel atıklar gibi gelişigüzel bir şekilde çöpe atılamayacağını belirten Azap, maskelerin bir plastik poşete konularak çöpe atılması gerektiğini belirtiyor. Açıkta bırakılan maskelerin özellikle atık kağıt ve temizlik işçileri için önemli bir tehdit oluşturduğuna dikkat çekerek şöyle konuşuyor: “Buradaki tek tehdit Covid-19 değil, birçok solunum yolu hastalığı da bu maskelere bulaşmış oluyor. Kişi hangi hastalığı taşıyorsa bunun hepsi maskelerin iç kısmına ulaşmış oluyor. Bunu çevreye açık bir şekilde atmak asla kabul edilebilir bir şey değil.”

Neden maske kullanmalıyız?

Maske kullanımının yaygın olarak önerilmesinin nedeni, şikayeti olmayan ve hastalığı sessiz bir şekilde geçiren kişilerden bulaşabilecek enfeksiyonları engellemek. Buradaki en temel amaç daha çok öksürürken, hapşırırken veya konuşurken ağzımızdan ya da burnumuzdan çıkabilecek olan parçacıkların çevreye yayılmasını engellemek.

Hangi durumlarda maske kullanmalıyız?

En az bir metre olması gereken sosyal mesafenin korunamadığı durumlarda maske kullanılır. Sokakta yürürken maske takan kişiler var, tek başında kaldırımda yürüyen bir kişinin maske takmasının gerçekten bir anlamı yok. Çevresinde temas edilebileceği kimse yokken maske takmak anlamsız. Diyelim ki evde salonda oturuyorsunuz ve herkesin arasında 2-3 metre var. O zaman da maske takmanıza gerek yok. Maskenin temel kullanım nedeni, bir metreden daha yakın temas etme durumunda ortaya çıkabilecek parçacıkların diğer kişiye ve kişilere ulaşmasına engel olmak.

Yıkanan ya da havalandırılan maske tekrar kullanılır mı?

Dağıtılan maskeler tek kullanımlık maskelerdir, dolayısıyla bu maskelerin yıkanması havalandırılması diye bir şey söz konusu olamaz. Yani “Mandala asıp kuruttum ya da havalandırdım” demek tıbbi olarak önerilecek bir şey değil. Ayrıca böyle bir temizleme ya da dezenfekte etme yolu yok.

Maske kirlenmediyse tekrar kullanılır mı?

Bizim bu salgınla beraber açıklamakta en çok zorlandığımız başlık, normalde sağlık kuruluşlarında kullanılan maske, eldiven gibi kişisel koruyucu malzemelerin toplumda yaygın bir biçimde nasıl kullanılacağı oldu. Gerçekten bunu anlatmakta güçlük çekiyoruz. Cerrahi maskeler, işlem bazlı kullanılır. Örneğin ameliyata girerken veya pansuman yaparken bir maske takarsınız ve o işlem bittikten sonra maskeyi çıkarırsınız. Yani, tek kullanımlık maske tek kullanımlıktır. Bir daha kullanılmaz.

Cerrahi maske mi bez maske mi?

Sağlık çalışanlarının kullandığı tek kullanımlık maskelerden çok evde de yapılabilecek bez maskeler daha pratik olabilir. Türk Tabipleri Birliği’nin web sayfasında basit bir şekilde evde nasıl maske yapılacağına dair bilgiler var: https://www.ttb.org.tr/kollar/COVID19/haber_goster.php?Guid=0e248ed2-78da-11ea-a12d-7aee3f6e69c5

Bez maske nasıl temizlenir?

60 derece sıcaklıkta deterjanla yıkanması ve kurutulması yeterli olur. Burada dikkat edilmesi gereken bir nokta var: Maskelerin iç kısmı hiç dokunmak istemediğimiz bir alandır. Ne cerrahi maskeler ne de bez maskeler ortasından tutulup çıkarılır. Maskeyi iç kısmı dışarıya açılmayacak şekilde iplerinden tutarak çıkarmak gerekiyor. Eğer iç kısmına elleyerek maskeyi yıkamaya kalkarsak veya çöpe atarsak ağzımızdan, burnumuzdan çıkan parçacıkları yoğun bir şekilde çevremize bulaştırmış oluruz.

Maske kullanırken el temizliği neden bu kadar önemli?

El temizliğini ayrıca vurgulamak gerekiyor. Maskeyi takıp çıkarırken ya da nefes almak üzere maskenin pozisyonunu düzeltmeye çalışırken hastalık elimize geçiyor. Elimizi uygun bir şekilde temizlemezsek ne olur? Salgının başında söylediğimiz gibi o maskenin üzerine toplanmış parçacıkların hepsini birden kendi ellerimizle ağzımıza, burnumuza ve gözümüze götürebiliriz. Maske uygun kullanılmazsa korumak yerine tam bir enfeksiyon kaynağı olabilir.

Eldiven kullanmalı mıyız?

İnsanlar, “Maskenin yanı sıra eldiven de kullanırsak bu iş tamamdır, bize hiçbir şey bulaşmaz” diye düşünüyor. Oysa eldiven kullanımının toplumda hiçbir şekilde yeri yok, eldiven kullanılmamalı. Eldiven sadece sağlık kuruluşlarında işlem bazında kullanılır. Pansuman ya da iğne yapmak için mesela. Bu işlem biter bitmez o eldiven atılır, bir daha da kullanılmaz. Ama biz günlük pratikte şunu görüyoruz: Kişi sabah evden çıkarken maskenin yanı sıra eldiven de takıyor. Sonra iş yerine varınca eldivenini çantasına koyuyor. Akşam işten çıkınca tekrar  eldivenini takıyor. Maskeden çok eldiven, yalancı korunma hissine yol açıyor. Eldiven varken elinize el temizliği uygulama şansınız yok. Elinizi kolonya veya el antiseptiği ile temizleme olasılığınız da yok. Dolayısıyla eldiven kullanmak virüsün daha çok kişiye bulaşmasına yol açabilir.

Maske nasıl imha edilir?

Öncelikle maskeyi kesinlikle ortada bırakmayacağız. Mesela diyelim iş yerine gittik veya eve geldik, maskeyi asla masanın üzerine ya da koltuğa bırakmayacağız. Mümkün olan en kısa sürede kulağımızın arkasındaki lastiklerinden tutarak çıkardıktan sonra bir plastik poşete koyup çöpe atacağız. Plastik poşet yoksa belki kirli bir kağıda sarılabilir. Bunların hiçbiri yoksa çevreyle temas ettirmeden kapalı bir çöpe atılması gerekir. En ideali plastik poşete koyup atmak.

Gelişigüzel çöpe atılan maskeler kimlere zarar verebilir?

Özellikle atık kağıt toplayan kişiler ve temizlik işçileri için sıkıntıya yol açabilir. Buradaki tek tehdit Covid-19 da değil, birçok solunum yolu hastalığı da bu maskelere bulaşmış oluyor. Kişi hangi hastalığı taşıyorsa bunun hepsi maskelerin iç kısmına ulaşmış oluyor. Bunu çevreye açık bir şekilde atmak asla kabul edilebilir bir şey değil. Yanımızda plastik poşet taşıyıp onun içine koyduktan sonra atmamız gerekir.

Virüs, maskenin yüzeyinde ne kadar kalır?

Burada salgının başından beri sorulan “Acaba bu virüs dış ortamda ne kadar canlı kalıyor?” sorusu öne çıkıyor. Dünya Sağlık Örgütü, virüsün bir yüzeyde saatler ve günler içerisinde aktivitesini kaybedeceğini söylüyor. Ama elbette ki bu süre, virüsün bir yüzeye düşüş şekline ve kişiden çıkan olası virüs miktarına göre değişiyor. Bu yüzden net bir süre vermek mümkün değil.