Mayınsız Türkiye Girişimi'nden Öğreten anlattı: Çocukları öldüren savaş artıkları nasıl temizlenir?
Sokağa çıkma yasaklarından kalan savaş artıklarından dolayı çocuklar ölmeye devam ediyor... Son iki yıl içerisinde 16 çocuk hayatını kaybederken onlarca yetişkin de yaralandı. Mayınsız Bir Koordinatörü Muteber Öğreten, bu savaş artıklarının nasıl temizleneceğini ve ülkelerin bu konudaki uluslararası yükümlülüklerini anlattı.
DUVAR - Sokağa çıkma yasaklarının kaldırılmasının üzerinden yaklaşık 2 buçuk yıl geçti. Bu dönemde, yerleşim yerlerinde savaş artığı patlayıcı maddelerden dolayı 16 çocuk hayatını kaybetti. Onlarca kişi de yaralandı. Son olarak geçtiğimiz hafta Hakari'nin Yüksekova ilçesinde patlayıcıların infilak etmesiyle 10 yaşındaki Berat Oktay hayatını kaybetti, aynı mahalledeki İbrahim Akdağ ise evinin bahçesindeki patlayıcının infilak etmesi sonucu ağır yaralandı. Şırnak, Cizre, Silopi, İdil, Yüksekova, Nusaybin, Lice, Şemdinli, Sur gibi çok sayıda yerleşim biriminde hala savaş artığı patlayıcı maddeler çocuklar ve siviller için büyük risk taşıyor.
Mayınsız Bir Türkiye Girişimi Koordinatörü Muteber Öğreten'e bu savaş artıklarının nasıl temizleneceğini ve bu konuda başka ülkelerde yapılan çalışmaları sorduk.
Türkiye'nin kara mayınlarını ve savaş artıklarını temizleme konusunda taraf olduğu uluslararası sözleşmeler ve protokoller nelerdir? Diğer ülkelerde sorunun giderilmesinde başarı oldu mu?
Kara mayınları ve savaş artığı patlayıcılar diye adlandırılan patlayıcılarla ilgili uluslararası sözleşmeler ve protokoller var. Bu sözleşmeler arasında bulunan Mayın Yasağı Sözleşmesi'ne Türkiye de taraf. Türkiye bu sözleşmeye 2004 yılında taraf oldu. Bu sorunu yaşayan tüm ülkelerde mayın risk eğitimi yapılıyor. Sözleşmeye taraf ülkelerde mayın nedeniyle veya diğer patlayıcılarla yaşamını yitirenlerin, sakat kalan insanların sayısında son 20 yıl içerisinde büyük bir düşüş gösterdi. Toprakların bu maddelerden temizlenmiş olması ve bu bölgelerde yaşayan insanlara mayın risk eğitimi çalışmalarının sürdürülmesi en büyük etken.
'TÜRKİYE 2022'DE MAYINLARI TEMİZLEYECEĞİM DEDİ'
Mayın Yasağı Sözleşmesi'nin getirdiği sorumluluklarla birilikte Türkiye bu konuda ilerleme sağlayabildi mi?
Bu sözleşme devletlere 10 yıl içerisinde toprağa döşeli tüm mayınları temizleme sorumluluğu getiriyor. Yine aynı sözleşme, mayın temizliği yapıldığı an şunu söylüyor: 'Sivillere yönelik olarak bu alanlar belirlenmeli ve etrafını çevirip sivillerin bu alana girişimi engellenmeli. Burada yaşayan insanlara bu konuda bilinç eğitimi verilmeli.' Burada bilgilendirme ve farkındalık amaçlanıyor. 3 yıl içerisinde stoklardaki mayınlar temizlenmeli ve mağdur olan insanların topluma yeniden kazandırılması için programlar hazırlanmalı. Türkiye'yi bunlarla karşılaştırdığımızda sözleşmeye taraf olduğu 14 yıldan beri 'ben mayınları temizleyemedim. Süreyi uzatmak istiyorum. 2022'de mayınları temizlemiş olacağım' dedi. Ama bunları yaparken Türkiye'de mayınlı alanlarda yaşayan insanlara yönelik mayın risk eğitimi çalışması yapılmadı. Zaten bir muhatap da yoktu. İki yıl önce Milli Mayın Faaliyet Merkezi (MASAM) kuruldu. Artık bu çalışmaları MASAM yapabilir. Ancak MASAM'da da oturmuş bir yapı söz konusu değil. Onlar da ancak doğudaki sınırda Avrupa Birliği çerçevesinde bir mayın temizleme faaliyetini sürdürüyor. Bu AB projesi, doğu sınırındaki güvenlik tedbirinin farklılaştırılması üzerineydi.
'MAYIN RİSK EĞİTİMİ ÇALIŞMASI YAPILMIYOR'
Bu sürecin uzamasında ve ölümlerin yaşanıyor olmasında en büyük etken nedir?
Sivillerin korunmasına yönelik mayın risk eğitimi çalışması yapılmıyor. Mayın dışında başka bir savaş artığı daha bu konunun içerisinde yer almaya başladı. Devlet dışı aktörler ile sürdürülen çatışma dönemlerinde operasyonlarda ortalıkta çok fazla savaş arttığı ve patlayıcı maddelerin kalması söz konusu. Bunlar en fazla mayınlarda olduğu gibi sivillere ve çocuklara zarar veriyor. Çocuklar bunun en başında yer alıyor çünkü çocuklar merakları nedeniyle daha önce hiç görmedikleri bir maddeyi gördükleri zaman bunun ne anlama geldiğini araştırmaya başlıyor. Çocuklar bu maddeleri ellerine alıyor, yere çarpıyor veya bu maddenin herhangi bir yerini açmaya çalışıyor. Dünyada da Türkiye'de bu kazalar benzer bir şekilde oluyor. Türkiye buralarda tüm alanların patlayıcılardan arındırması gerekiyor. Ama bu çalışmaları yaparken buna paralel olarak buradaki insanlara bu maddelerin ne anlama geldiği, nasıl hareket etmeleri gibi eğitimler verilmeli. Fakat böyle bir çalışma söz konusu değil. Bu alanlar zaten bu insanların yaşam alanı. Kırsal alanlar da buna dahil.
'MASAM'IN KOORDİNELİ ÇALIŞMASI GEREKİYOR'
Türkiye'de mayın çalışmalarını organize edecek Milli Mayın Faaliyet Merkezi (MASAM) var. Burada ne gibi çalışmalar yapılır?
MASAM bir koordinasyon kurumu. Dolayısıyla bu kurumun bütün ilgili bakanlıklarla koordineli çalışması gerekiyor. İnsanların korunması ile ilgili bir çalışma yapılacaksa Milli Eğitim Bakanlığı ile çalışması gerekir. Buradaki insanların topluma yeniden kazandırılması için mesleki eğitim kursların verilmesi ve insanların burada yetişmesi söz konusuysa bu çalışmayı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı ile çalışması gerekiyor. Buranın temizlenmesi için neler yapılmalı konusunda Milli Savunma Bakanlığı ile koordineli çalışması gerekir. Eğer yaşamları korumak istiyorsak bu çalışmaları birbiriyle içiçe sürdürmemiz gerekir.
'ÇALIŞMA YAPMALARININ ÖNÜ KESİLDİ'
Özellikle sokağa çıkma yasaklarının yaşandığı bölgelerde hala patlamalar meydana geliyor. Bu bölgelerde tespit edilen rakamlara göre 16 çocuk hayatını kaybederken onlarca insan da yaralandı. Bu zamana kadar bu savaş artıklarının temizlenmesi mümkün değil miydi?
Bu alanların bu maddelerden temizlenmesi uzun bir süreç ama bu süreç içerisinde sivillere ve çocuklara yönelik yapılacak çalışmaların önünde herhangi bir engel yok. Bir an önce bunun yapılması gerekiyor. Örneğin bir mayının yerleştirilmesi birkaç dakika alabiliyor ama bir mayının temizlenmesi bin saat bile olabiliyor. Tedbirlerin alınması, haritadaki konumun teşhisi, ekip çalışması gibi konular uzun süren bir süreç olabilir.
Çocuklar için sokak oyun alanı. Bunun bu olayların arkasında yatan nedenden ziyade bu olayların nasıl engellenebileceği üzerine hem dünyada hem de Türkiye'de faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşları var. 3 yıl önce mayın risk eğitim çalışması yaptık. Bu insanlara kara mayınlarını, buradaki diğer patlayıcı maddelerin ne olduğunu, neden tehlike arz ettiğini ve bunlardan nasıl korunabileceği üzerine bir yıl süren bir çalışma sürdürdük. Yaklaşık 400 çocuğa kara mayını ve patlayıcı üzerine eğitim verdik. Ama geçtiğimiz iki yıl içerisinde bu bölgelerde sivil toplum kuruluşlarının çalışma yapmalarının önü kesildi. Üst yetkililerden izin alınması gibi gerekçelerle bu çalışmaların yapılmayacağı bildirildi. Biz Cizre'de Milli Eğitim Müdürü ve kaymakamla görüştük ama ne yazık ki olumlu bir yanıt alamadık.
'SİVİLLERİN ALABİLECEĞİ ÖNLEMLER KISITLI'
Peki sivillerin alabileceği önlemler yok mu? 'Acil bir şekilde yapılması gerekli' dediğiniz nokta nedir?
Her şeyden önce bu tür silahların sivillere yönelik kullanılmaması gerekiyor. Sivillerin burada bireysel olarak alabilecekleri önlemler kısıtlı: Herhangi bir yabancı cisimle karşılaştıkları zaman bu cisme dokunmamaları gerekiyor. İnsanlar hangi yoldan gitmişlerse aynı yoldan geri dönmeleri gerekir. Yabancı bir cisim gördüklerinde bildirim gerekli. Bizim burada esas olarak söylediğimiz şey çocuklara ve sivillere yönelik acil bir şekilde mayın risk eğitimi verilmesi.
SAVAŞ ARTIKLARINDAN HAYATINI KAYBEDEN VE YARALANANLAR...
Şırnak Merkez: 5 Kasım 2016'da iki çocuk yaşamını yitirdi, dört çocuk yaralandı. 22 Ocak 2017'de E.B. ve V. B. adlı kardeşler yaralandı. 20 Nisan 2017'de -
Şırnak Kumçatı beldesi: 20 Nisan 2017'de E.B. (10), M.B. (11), H. A. (12) ve C.K.(11) adlı çocuklar yaralandı.
Şırnak Cizre: 12 Mayıs 2016'da A.A. adlı çocuk ve babası Tahir A. ağır yaralandı. 31 Mart 2016'da 4 yaşındaki Harun Çağlı ile 6 yaşındaki Ayşenur Geçit hayatını kaybetti. 19 Temmuz 2017'de 9 yaşındaki K.A. yaralandı.
Şırnak İdil: 14 Nisan 2016'da 4 yaşındaki Hidayet Tek yaşamını yitirdi. 7 Mayıs 2016'da - İdil'de 8 yaşındaki Müslüm İlhan hayatını kaybetti.
Şırnak Silopi: 15 Mayıs 2016'da 10 yaşındaki Enes Erdem yaşamını yitirdi.
Mardin Dargeçit: 30 Aralık 2016 12 yaşındaki Musa Acar hayatını kaybetti.
Mardin Nusaybin: 23 Ağustos 2016'da 12 yaşındaki Fehime Korkmaz yaşamını yitirdi. 18 Ekim 2016'da D.K. ve E.K. yaralandı. 18 Ekim 2016'da 14 yaşındaki Kadri Barak yaşamını yitirdi. 25 Şubat 2017'de 12 yaşındaki Y.M. ve 6 yaşındaki M.M. yaralandı. 30 Mart 2017'de Havin (3) ve Fatih (5) Güneş kardeşler yaşamını yitirdi.4 Kasım 2017'de 12 ile 13 arasında değişen N.Y., Y.Y. ve Ö.Y. yaralandı.
Diyarbakır: 19 Mayıs 2016'da 10 yaşındaki R.D., yaralandı. 6 Temmuz 2016'da R.Ö. (4), A.Ö. (9) ve Y.Ö. (13) yaralandı. 4 Aralık 2016 M.İ. (13) ve Ş.A. (11) yaralandı. 6 Aralık 2016 A.Ş. (8) yaralandı. 19 Şubat 2018'de iki çocuk yaralandı.
Dersim: 25 Nisan 2017'de R.K. ve T.K. adlı çocuklar buldukları cismin patlaması sonucu yaralandı.
Siirt: 8 Nisan 2017'de - Siirt’in Şirvan ilçesine bağlı Yarımtepe (Deşta Derî) köyünde, keçi otlatmaya giden Muhammet (12) ve Abdulkadir Açıkça (9) kardeşler, köy merasında bulunan eski Hürmüs Karakolu’ndan kalma mayınların infilak etmesi sonucu yaşamını yitirdi.
Ağrı: 9 Temmuz 2016'da- Ağrı’nın Diyadin ilçesine bağlı Taşkesen köyü Kanispi yaylasında koyun otlatan 15 yaşındaki Fettah Erdem mayın patlaması sonucu yaşamını yitirdi.
Hakkari Şemdinli: 9 Ocak 2017'de 5 yaşındaki Sıdıka Toprak yaşamını yitirdi.
Hakkari Yüksekova: 11 Ekim 2016'da 10 yaşındaki Umut Ayvalık yaşamını yitirdi. 10 yaşındaki H.A. ve H.A. yaralandı. 1 Temmuz 2017'de 10 yaşındaki E.B. yaralandı. 30 Eylül 2017'de 6 yaşında olan Umut Kozay yaşamını yitirdi, E.K. ise yaralandı. 10 Mart 2018'de, 10 yaşındaki Beraat Oktay hayatını kaybetti. 11 Mart 2018'de İbrahim Akdağ, yaralandı.