Kamu çalışanları ile ilgili toplu sözleşme süreci 1 Ağustos'ta
başlıyor. Üç büyük memur konfederasyonu, bu yönde taleplerini
ortaya koydular. Kamu görevlileri sendikaları, memur emeklileriyle
ilgili de taleplerini açıkladılar.
2010 referandumu sonucu Anayasa’nın 53. Maddesi'ne eklenen bir
fıkra ile kamu görevlileri ile ilgili “toplu sözleşme hükümlerinin
emeklilere de yansıtılması” şeklinde bir hüküm yer aldı.
4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme
Kanunu’nun 28. Maddesi'nde de “emekli aylığı alanların hesabında
toplu sözleşme hükümlerine göre belirlenen aylık ve taban aylık
katsayıları esas alınır. Bu aylıklar toplu sözleşme hükümlerine
göre belirlenen aylık ve taban aylık katsayılarındaki artış dikkate
alınarak artırılır” şeklindeki bir hükme yer verildi.
Keza Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın 4688 sayılı
yasanın yürürlüğe girmesinden sonra yayınlanan 2012 tarihli tanıtım
broşüründe, “Emekli kamu görevlileri, toplu sözleşme de belirlenen
aylık ve taban aylık katsayılarının emekli maaşlarına yansıtılması
suretiyle toplu sözleşmeden faydalanabilecek” ibaresi yer
almıştı.
Tüm bu gelişmelere rağmen emekli memurların sendikalaşması yasal
bir statüye kavuşmuş değil. İlk kurulan emekli memur sendikası,
1999 yılında Türkiye Kamu-Sen’e bağlı Türk Emekli-Sen’dir.
Daha sonra da Memur-Sen’e bağlı Emekli Memur-Sen kurulmuştur.
KESK’te de bu yönde bir sendikanın kurulması yönünde çeşitli
görüşler vardır. KESK’in üçüncü dönem Eğitim-Sen Genel Başkanı olan
Alaadin Dinçer, Avrupa’daki örnekleri dikkate alarak kendi
bünyelerinde de bir emekli sendikasının kurulması yönünde tartışma
yürüttüklerini söyledi.
EMEKLİLER YASAL SENDİKA HAKKI İSTİYOR
Kamu-Sen’e bağlı Türk Emekli-Sen, İnsan Hakları Evrensel
Bildirgesi’ndeki “herkesin sendika kurma ve üye olma hakkına” ve AB
yasalarına atıf yaparak memur emeklilerinin sendika hakkının da
yasal statüye kavuşturulmasını talep ediyor.
Türk Emekli-Sen’in açıklamasında, “Anayasa’nın 51, 53 ve 54’ncü
maddelerine ve 4688 sayılı Kamu Gör evlileri Sendikaları Kanunu’nun
da 2, 3, 5 maddelerine ve ayrıca işçilerle ilgili 6356 sayılı
kanuna da emeklilerin eklenmesi gerekiyor. Anayasa’nın 53.
maddesine eklenen ‘toplu sözleşme hükümlerinin emeklilere de
yansıtılması’ fıkrası yeterli değildir. Tüm emeklilere sendika
hakkı yasal anlamda tanınmalıdır” deniyor.
Memur-Sen bünyesinde örgütlü Emekli Memur-Sen’in açıklamasında
da, “Emeklilerin örgütlenme özgürlüğünün engellenmesi, hak
mücadelesi açısından büyük bir eksikliktir. Emeklilerin sendikalara
üye olma hakkı yasal statüye kavuşturulmalı, emeklilikte de sendika
üyeliği devam etmeli, haklarımız da bizimle emekli olmamalı”
şeklinde görüş belirtiliyor.
Anayasa, işçi ve işverenlerin sendika kurma hakkına olanak
tanımakla birlikte Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel
Bildirgesi ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde herkesin sendika
kurma hakkından söz edilmektedir.
Türkiye, her iki sözleşmeyi de onaylamıştır. İç
hukukumuzda uluslararası sözleşmelere uygun değişiklik
yapılmamış olması, sendika hakkının kullanılmasına engel değildir.
Anayasanın 90. Maddesinde, uluslararası sözleşmeler ile iç
hukukun çelişmesi durumunda uluslararası sözleşmelerin esas
alınacağına dair bir hüküm vardır. O nedenle emeklilerin sendika
hakkının da yasal statüye kavuşturulması uygun olacaktır.
MEMUR SENDİKALARININ TALEPLERİ
Memur sendikaları, toplu sözleşme süreciyle ilgili taleplerini
açıklarken emeklilerin de durumuna değindiler. Memur-Sen’in bu
yöndeki talebi, “8 bin 77 TL seyyanen zammın emekli kamu
görevlilerine de yansıtılmasını istiyoruz. Ayrıca emekli kamu
görevlilerinin en son görev yaptıkları kurumların dâhil olduğu
hizmet kolundaki sendikalara üye olabilmesini talep ediyoruz”
şeklindeydi.
Türkiye Kamu – Sen’in görüşleri de şöyleydi:
“Son olarak getirilen 8 bin TL tutarındaki ilave ek ödemenin
taban aylığa yapılmaması sonucunda emekli memurlar bu ödemeden
faydalanamamış, memur maaşı ile memur emeklisinin maaşı arasındaki
bağ tamamen kopmuş, emekli maaşları asgari ücretin dahi altında
kalmıştır.
Hal böyle olunca 22 bin TL’ye yükseldiği ifade edilen en düşük
dereceli memur maaşına rağmen bu memurun emekli olduğunda alacağı
maaş 9 bin 900 TL düzeyine kadar gerilemiştir.”
KESK de, kamu emekçilerine yapılan 8 bin 77 TL’lik seyyanen
zammın emeklilere de yansıtılması ve emekli maaşlarının yoksulluk
sınırı temel alınarak artırılmasını talep etti. Türkiye’de halen en
düşük emekli aylığı 7 bin 500 TL’dir.
Öte yandan emekli memur sendikalarının sokak dahil daha aktif
bir mücadele vermeleri gerekiyor.
İTALYAN EMEKLİSİNİN MÜCADELESİ
İtalya’da emeklilerin güçlü bir örgütlenmeye sahip bulunması,
hem aylıklarının yüksek olmasında, hem de hak kayıplarına karşı
mücadelede daha etkin bir konumda olmalarını sağlıyor.
İtalyan hükümeti, “kemer sıkma” önlemleri kapsamında emekli
aylıklarından kesinti yapılmasını ve 1.500 Euro’nun üzerinde emekli
aylığı alanların maaşlarında enflasyon oranında artış yapılmasını
önleyen bir yasayı yürürlüğe koymuştu.
İşçi konfederasyonları ve emekliler sendikalarının mücadelesi
sonucunda Anayasa Mahkemesi, 30 Nisan 2015 tarihinde aldığı bir
kararla bu yasal uygulamayı durdurdu. Hükümet de, emeklilerden
yapılan kesintileri geri ödedi.
İtalya’nın en büyük işçi konfederasyonu CGIL’e (Genel Emek
Konfederasyonu) bağlı SPI emekli sendikası, oldukça güçlü bir
sendika. Emekli olanlar, hemen bu sendikanın üyesi oluyor. 2020
yılından itibaren İtalya’daki emekli sayısı, çalışan sayısını
geçti. Emekliler, kitlesel olarak da önemli bir gücü
oluşturuyor.
İtalya’da bir işçi emeklisinin ortalama aylığı 1100 Euro (33 bin
TL), kamudan emekli olan memurların aylığı ise daha fazla oluyor.
Asgari ücret ise, 875 Euro (26 bin 250 TL). Yani emekli aylığı,
asgari ücretten yüzde 26 oranında daha fazla.
Yine emekli sendikalarının güçlü olduğu Belçika’da da 45 yıllık
bir devlet memurunun emekli aylığı 3 bin 100 Euro (93 bin TL).
Normal bir işçinin emekli aylığı ise 1800 Euro (54 bin TL).
Belçika’da da emekli olan bir çalışanın daha önce üyesi olduğu
sendikaya üyeliğini devam edebiliyor. Bu sendika, işçinin haklarını
hem çalışırken hem de emekli olduğunda toplu sözleşme yoluyla
koruyabiliyor.
Avrupa’nın en güçlü sanayi ülkesi Almanya’da ise, ortalama
emekli aylığı 980 Euro (29.400 TL), en düşük emekli aylığı da 514
Euro (15.420 TL). Almanya’da emeklilerin örgütlülüğü çok güçlü
değil.
FERPA’DAN TÜRKİYE’YE DESTEK
Avrupa’da emekliler kendi ülkelerindeki sendikalar bünyesinde
örgütlenirken kıta çapında da emekli sendika ve örgütlerinin bir
federasyon çatısı altında örgütlendiği görülmektedir. Bu örgütün
ismi, Avrupa Emekliler ve Yaşlılar Federasyonu (FERPA)’dır.
Avrupa Emekliler ve Yaşlılar Federasyonu FERPA, DİSK’e bağlı
Emekli-Sen’e gönderdiği mesajda emeklilerin sendikalaşma hakkını ve
mücadelesini desteklediğini bildirdi.
FERPA’nın Eylül 2022 tarihinde yayınladığı “Emekliler ve
Yaşlıların Onurlu Yaşama Hakkı” isimli bildirgesinde, AB’ye üye
devletlerin sosyal yardımları azaltmasına dönük önlemleri ciddi
biçimde eleştirildi.
FERPA’nın bildirgesinde Avrupa Sendikalar Konfederasyonu (ETUC)
ile birlikte emeklilerin yoksullaşmasına ve düşük aylık almasına
karşı mücadeleyi ortaklaştıracakları belirtildi. Bu çerçevede,
özellikle emeklilerin gelir, sağlık, barınma, enerji ve temel
hizmetlerden yararlanma konusuna ağırlık verileceği kaydedildi.
Bildiride şu talepler dile getirildi:
- Emeklilik yaşının artırılmaması, dondurulması,
- Emekli aylıklarının otomatik olarak enflasyona endeksli
artması,
- Yoksulluk sınırının üstünde bir emekli maaşının verilmesi,
- Kadın ve erkekler arasındaki emeklilik eşitsizliklerinin ortadan
kaldırılması,
- Boşanma ya da ölüm sonrası emekli aylığının bir kısmının eşlere
verilmesinin yasal güvence altına alınması,
- Emekli ve yaşlılara kaliteli sağlık hizmeti verilmesi,
- Yaşlılara bakım hizmetinin uygun fiyat ve kalitede olması,
- Emekli ve yaşlılarla ilgili her türlü tıbbi tarama, aşı, test ve
ilaçların ücretsiz olarak verilmesi,
- Emeklilerin ve yaşlıların bakım hizmetlerinin yanı sıra sosyal ve
kültürel ihtiyaçlarının da kaliteli bir biçimde karşılanması,
- Kaliteli bir barınma hakkı için devlet desteğinin sağlanması ve
buna uygun bir konut politikasının uygulanması,
- Enerji ile ilgili faturalarda emeklilere özel indirim
yapılması,
- Su, ulaşım, dijital iletişim gibi konularda devlet desteğinin
sağlanması,
- Sendikal örgütlerin emeklilerin taleplerini savunmada daha etkin
bir konuma getirilmesi.