Mithras Tapınağı, Zerzevan'ı dünyaya duyurdu
Mardin yolu üzerindeki Zerzevan Kalesi’nde arkeolojik çalışmalar 2014 yılında başladı. O zamana kadar bilinmeyen kale, çalışmaların ortaya çıkardığı tarihi yapılar nedeniyle ilgi odağı oldu. Roma dönemine ait Mithras Tapınağı’nın bulunması ise kalenin ününü yurtdışına taşıdı.
DİYARBAKIR - Mardin yolu üzerinde bulunan ve antik adı Samachi olan Roma dönemine ait Zerzevan Kalesi’nde bilim insanlarının çalışmaları devam ediyor. 2014 yılında başlayan çalışmalar sayesinde kaledeki birçok yapı ortaya çıkarıldı. Bin 700 yıllık Mithras tapınağının bulunması ise gözlerin bir kez daha Zerzevan’a çevrilmesine neden oldu.
Dicle Üniversitesi (DÜ) Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi ve Kazı Başkanı Yrd. Doç. Dr. Aytaç Coşkun, Zerzevan Kalesi’nin bölgedeki tarihe ışık tutacak nitelikte olduğunu söyledi. Coşkun, “Mithras Tapınağı ise Antep’ten sonra Diyarbakır’da bulundu. Tapınak, gizemli bir dinin mensupları tarafından kullanıldığı için bütün dünyada ilgi görüyor” dedi.
Zerzevan Kalesi’nin bölge tarihinin aydınlatılması ve turizmi canlandırması açısından önemli olduğunu belirten Coşkun, kazıyla ilgili şu bilgileri verdi:
“Zerzevan Kalesi kazı çalışmasına 2014 yılında başladık. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Diyarbakır Müzesi, Valilik, Büyükşehir Belediyesi, Çınar Kaymakamlığı, Türkiye Seyahat Acentaları Birliği (TÜRSAB) ve Dicle Üniversitesi tarafından destekleniyor. Şu anda 20 kişilik bir ekip çalışıyor, ancak sayımız zaman zaman 70 kişiye kadar çıkabiliyor.”
ZERZEVAN’DA YENİ YAPILAR BULUNDU
Kazı çalışmaları başlayıncaya kadar Zerzevan Kalesi’nden çok kimsenin haberi yoktu. Roma dönemine ait bu askeri alana ulaşım da güçlükle yapılabiliyordu. Daha önce alanda arkeolojik bir çalışmanın yapılmadığını belirten Coşkun, ortaya çıkardıkları yapıları şöyle sıraladı:
“Biz çalışmalara 2014 yılında başladık. Çalışmalar başladığı zaman söz konusu alanda daha önce bir çalışma yapılmamıştı. Biz çalışmalara başladığımızda yeni yapılar ortaya çıkardık. Yeraltı kilisesi, gizli geçit, yeraltı sığınağı, askerlerin ve sivillerin kaldığı alanlar, sarnıçlar ve su kanalları bulduk. Mithras Tapınağı ve sığınaktaki çalışmaları bu yıl tamamlamayı öngörüyoruz. Aynı zamanda yeraltında da 4 yeni yapı keşfettik. Bununla ilgili çalışmalar da başlatılacak.”
BÖLGENİN EFES’İ ZERZEVAN
Zerzevan Kalesi’nde yapılan kazılarda ortaya çıkarılan Mithras Tapınağı’nın yurt dışında da büyük yankı uyandırdığını belirten Coşkun, kazı çalışmaları ile birlikte yeni yapıların ortaya çıkarılacağını söyledi. “Roma Dönemi’ne ait Diyarbakır’da ayakta kalan çok fazla yapı yok. Bölgede de bu yapılara pek rastlanmadığını söyleyebiliriz” diyerek Zerzevan Kalesi’nin önemine dikkat çeken Coşkun, şöyle devam etti:
Zerzevan Kalesi çok iyi korunmuş askeri bir garnizon özelliği taşıyor. Kazı çalışmaları ile birçok yeni yapı ortaya çıkarılacak. Hem kazı hem de restorasyon çalışmaları ile Zerzevan Kalesi insanların gezip görebileceği, o dönemdeki askerlerin ve sivillerin yaşantısı ve savunma sistemi ile ilgili her şeyi görebilecekleri bir yer. Bu yüzden Zerzevan Kalesi bölgenin Efes’i olarak tanımlanıyor. Yapılar hâlâ ayakta ve çok iyi korunmuş durumda.”
Coşkun, “Bu çalışmalar Diyarbakır’daki ilk Roma dönemi kazısıdır. Bu nedenle bölgede Roma dönemi pek fazla bilinmiyor. Zerzevan Kalesi bunu aydınlatabilecek bir özelliğe sahip. Zerzevan Kalesi bölgenin Roma dönemi tarihine ışık tutacak durumda” diye konuştu.
20 BİN KİŞİ ZİYARET ETTİ
Kazı çalışmalarıyla yapılar gün yüzüne çıkmaya başladıktan sonra insanların Zerzevan Kalesi’ni ziyaretlerin başladığını söyleyen Coşkun, Mithras Tapınağı’nın bulunmasıyla birlikte yurtdışından da ziyaretçilerin gelmeye başladığını vurguladı.
Coşkun, “Mithras Tapınağı’nın ortaya çıkarılması yurt dışında da büyük yankı uyandırdı. Çünkü Anadolu’da şu anda bildiğimiz iki tane tapınak var. Bunlardan birisi Gaziantep’te diğeri de Zerzevan Kalesi’nde. Mithras Tapınağı’nın ortaya çıkarılması ile birlikte askeri garnizonun varlığı yurt dışı basınında da büyük ilgi gördü” dedi.
Almanya, İsveç, İngiltere ve Hindistan gibi birçok ülkeden insanın Zerzevan’ı ziyaret ettiğini belirten Coşkun, “Kalenin yurt dışında da büyük bir ziyaretçi potansiyeli var ve bu gün geçtikçe artıyor. Önümüzdeki yıldan itibaren restorasyon çalışmaları başlayacak. Hem bölge turizmi hem de tarihin aydınlatılması açısından çalışmaların çok önemli olduğuna inanıyorum” dedi.
Coşkun, Mithras Tapınağı’nın bulunmasından sonra 20 bin kişinin Zerzevan Kalesi’ni ziyaret ettiğini, restorasyon çalışmaları bittikten sonra bu sayının artacağına inandığını da söyledi.
GİZEMLİ DİN MİTHRAS TAPINAĞI
Zerzevan Kalesi’ndeki kazıya başkanlık yapan Yrd. Doç. Dr. Aytaç Coşkun Roma dönemine ait gizemli bir din olan Mithras’la ve tapınakla ilgili ise şu bilgileri verdi:
“Sığınağın hemen kuzeyinde yeraltına ana kaya oyularak inşa edilen yapı, 7 metre uzunluğunda, 5 metre genişliğinde, 2,5 metre yüksekliğinde 35 metrekaredir. Yapının doğu duvarında ana kayaya oyulmuş sütunlar ve ortada büyük, yanlarda iki küçük niş bulunmaktadır. Ayrıca doğu duvara Mitras’ın sembollerinden olan ışın tacı motifi de kazınmıştır. Küçük nişlerden birisinde oldukça düzgün oyulmuş su çanağı ve hemen önünde zeminde havuz bulunmaktadır. Su çanağı ile havuz duvarın içinden geçen bir kanal ile bağlantılıdır ve Mithras dini törenlerinde su kullanıldığı bilinmektedir. Ayrıca tavan kısmında simetrik olarak yapılmış dört adet hayvan bağlama yeri de bulunmaktadır. Bağlama yerleri Mithras ayinlerinde boğanın kurban edilmesi için kullanılmış olmalıdır. Yapı, Roma İmparatorluğu’nun doğu sınırında tespit edilen ilk ve tek Mithras tapınağıdır. Yapının giriş kapısında ise yazıt ve semboller açık bir şekilde görülmektedir. Hıristiyanlığın yayılması ile birlikte kiliseye dönüştürülmüş, Zerzevan Kalesi terk edildikten sonra da barınak olarak kullanılmıştır.
Pers kökenli olan tanrı Mithras ‘anlaşma ve dostluk’ kavramlarının tanrısıdır, ‘aracılık eden’ anlamına gelir. Mithras güneş tanrısıdır ve kültü güneş tapınımına dayanır. Ayrıca ışığın, savaşın, adaletin ve inancın da simgesidir. M.S. 2. ve 3. yüzyılda Roma İmparatorluğunda oldukça yaygınlaşmıştır. M.S. 4. Yüzyılda Hıristiyanlığın yayılmasıyla birlikte ise önemini kaybetmiştir. Mithras dini Romanın egemen olduğu bütün topraklarda özellikle askerler arasında oldukça yaygındır. Öğretisi dünyanın yaratılışı üzerinedir ve evreni kontrol eden tanrı olarak da bilinir. Dinsel törenleri gizlidir ve dışarıya kapalıdır. Mithras dinine katılacak kişi on iki eziyeti çekmek zorundadır. Sadece erkeklerin kabul edildiği bu dine katılanlar yedi aşamadan geçmektedirler. Törenler yeraltında mağaralarda ve tapınaklarda gerçekleştirilmektedir.”