Müzikli Atlas | Burkina Faso’nun tarihine işitsel bir yolculuk
Burkina Faso’yu en özel kılan yanlardan biri, 1980’lerde çok kısa bir süre iktidarda kalmasına rağmen ülkeyi baştan yaratan Thomas Sankara’dır. Sankara, sadece 4 yıl ülkesinin başında kalmış olmasına rağmen gerek başardıkları gerekse yeni sömürgeci düzene karşı anti emperyalist tutumu nedeniyle, özellikle Afrika’da hâlâ anılan bir lider.
Afrika ülkesi Burkina Faso, pek bilmediğimiz bir ülke. Ne kadar bilmediğimize dair bir örnek verebiliriz: Yazar/yönetmen Ümit Kıvanç, belgesel çekmek üzere Burkina Faso’ya gideceğini çevresine söyler. Aldığı yanıt “Orası neresi?” yerine, “O ne?” olur*.
Oysa Kıvanç’ın da çekimlerinde vurguladığı üzere Burkina Faso’yu en özel kılan yanlardan biri, 1980’lerde çok kısa bir süre iktidarda kalmasına rağmen ülkeyi baştan yaratan Thomas Sankara’dır. Afrika’nın en yoksul ülkelerinden biri olan, eski Fransız sömürgesi ‘Yukarı Volta’, Sankara ile birlikte ‘Burkina Faso’ya dönüşür. Bu isim, ülkede konuşulan iki yerel dilin birleşimini imgeler. Dört yıl gibi dudak uçuklatan bir sürede ülke, tarımdan tekstile üretimde büyük bir gelişim kaydeder. Ancak Burkina Faso’nun sosyalist lideri bir darbe ile devrilecektir. Daha önce Sankara’yı uzun uzun konuşmuştuk, dileyenler hem bu yazıdan hem de Kıvanç’ın söz konusu belgeselinden yararlanabilir.
Fakat bu ülkeyi ilginç kılan sadece tarihi değil, aynı zamanda bu tarihin müzik kültürüne ne biçimlerde yansıdığı. Gelin çeşitli sanatçıların şarkılarıyla Burkina Faso’yu daha yakından tanımaya çalışalım.
CISSE ABDOULAYE
İlk dinleyeceğimiz isim, Cissé Abdoulaye bize Burkina Fasoluların toplumsal gelişmelere dair bakış açısına dair derinlikli bir fikir verecektir. Abdoulaye, 1978 yılında ilk albümünü yayınlar. Albüm ile aynı ismi taşıyan ‘Les Vautours’ yani ‘Akbabalar’ isimli şarkı sözleri itibariyle dikkat çekicidir. Les Vautour bize Afrika’nın nasıl sömürüldüğünü etkileyici metaforlarla anlatıyor.
“Köyün üzerinde, köy uyurken / bir akbaba gecenin içinde süzüldü. / Ve sesiyle, evet, kasvetli sesiyle / gecenin sessizliğini bozdu / Ve hâlâ uykulu insanlar bir alarm iğnesi gibi kalktı. / Ve akbaba uçuşuna devam etti, / tekrar havalandı nereye gitti bilinmez. / Afrika’nın gökyüzü huzurluydu / Afrika’nın toprağı barışı biliyordu. / O günden beri silahlar saçıldı. / Evet, o günden beri insanlar savaştı. / Ertesi gün, yine aynı saatte / Yüzü aşkın akbaba gecenin içerisinde süzülüyordu / Ve köyün çevresindeki ağaçlarda tüneyip sabahı bekliyorlardı. / Bütün köyü şaşkına çevirdiler ve önlerine gelen her şeyi yakıp yıktılar. / Köyü gözleyen cesur nöbetçileri aldatmayı başardılar. / O zamandan bu zamana, Afrika halkları hala kaybettiklerini arıyorlar. / Akbabalarla birlikte dünyada en çok değer verdikleri şey kayboldu, / ve her akşam odun ateşinin etrafında tamtam sesleri göğe yükseliyor. / Hâlâ arıyoruz, akbabaların alıp götürdüğü bulunmaz hazineyi. / Afrika’nın gökyüzü huzurluydu / Afrika’nın toprağı barışı biliyordu. / O günden beri silahlar saçıldı. / Evet, o günden beri insanlar savaştı.”
DEVRİMİN GÜVERCİNLERİ
Aslında bakarsanız Sankara’nın kendisi de bir müzisyendir, askerliğinin yanı sıra elektrogitar çalar, besteler yapar. Hatta bugün hâlâ Burkina Faso’da kullanılan milli marş yine Sankara’nın eseridir. Belki biraz da bu ilgisinin etkisiyle 1983 yılında, kadınlardan oluşan bir orkestra kurmak üzere Abdoulaye’yi yanına çağırır. Fakat zaman kısıtlıdır. Gruba katılım için seçmeler düzenlenir, testleri geçen yetenekli gençlerin isimleri açıklanır. İşin en zor tarafı, bu kadar kısa bir süre içerisinde gruba katılacakları profesyonel bir müzisyene dönüştürmektir.
Ancak yine de Devrimi Savunma Komiteleri içerisinde bir orkestra yaratılır. ‘Les Colombes de la Révolution’ yani ‘Devrimin Güvercinleri’ ismi verilen grup kısa süre içerisinde Burkina Faso’da ve dünyada çeşitli ülkelerde sahne alacaktır.
Grubun üyelerinden Fatouma Diallo’ya devrim günlerine dair fikirleri sorulduğunda, kendisi için en eğitici hatırasının iktidar ile ilişki bağlamında olduğunu şu sözlerle: “Yoldaş Başkan Sankara ile öyle bir ilişkimiz vardı ki, onunla sohbet ederken, tartışırken karşınızda bir ‘başkanın’ durduğu aklınıza gelmezdi. İktidar ve insan gücünün gizemini tamamen çözmüştü.”
Les Colombes de la Révolution’un en dikkat çekici, hatta belki de en başarılı eserlerinden biri ‘Hommage à Mohamed Maïga’ yani ‘Mohamed Maïga Anısına’ isimli şarkıdır. Sözü edilen Mohamed Maïga’nın hikayesi de ilginçtir. Sankara’nın iktidara gelmesinden üç hafta sonra Malili gazeteci Maïga, kendisi gibi genç bu komutanla bir söyleşi yapar. Bu söyleşi Sankara’nın verdiği en uzun söyleşi olarak tarihe geçecektir. Sankara ile benzer devrimci düşünceleri paylaşan Maïga 1984 yılında, zehirlenme şüphesiyle henüz 33 yaşındayken hayatını kaybeder.
SANKARA’NIN ANISINA
Son olarak belki daha yakın bir tarihten bu sefer Sankara için
yapılmış bir şarkı ile veda edelim. Sankara, sadece 4 yıl ülkesinin
başında kalmış olmasına rağmen gerek başardıkları gerekse yeni
sömürgeci düzene karşı anti emperyalist tutumu nedeniyle, özellikle
Afrika’da hâlâ anılan bir lider. Ancak bu şarkıda Burkina Fasolu
reggae sanatçısı Sams'K Le Jah, diğer Afrika ülkelerinin devrimci
liderleri anılırken neden Sankara’nın kendi ülkesinde hak ettiği
değeri görmediğini sorguluyor.
Gelecek hafta farklı coğrafyaların, farklı müzik izleklerini takip etmeye devam edeceğiz. Yazıda geçen bazı şarkıların ve daha fazlasının bulunduğu çalma listesi için:
https://open.spotify.com/playlist/6AI9OGmCXxz1FvZEMukWSN?si=35e015fbc9a145d2
NOTLAR:
* Uzaktakiler 2: Burkina Faso, Thomas Sankara https://vimeo.com/110496814