DUVAR - 15 Temmuz darbe girişimi sonrasında kurulan Olağanüstü Hal (OHAL) İşlemleri İnceleme Komisyonu, kanun hükmünde kararname (KHK) ile bugüne kadar meslekten ihraç edilen ve kapatılan bazı kurum ve kuruluşlara ilişkin 127 bin 130 başvurudan 124 bin 235’ini sonuçlandırdı. Komisyon tarafından karara bağlanan başvurulardan 17 bin 265'inde 'kabul', 106 bin 970'inde 'ret' kararı verildi. Böylece komisyonda bekleyen sadece 2 bin dosya kaldı. Komisyonun mesaisinde sona doğru gelinirken işleyişine dair eleştiriler devam ediyor. Komisyon dosyalar üzerinde karar verirken hangi kriterleri esas alıyor, dosyalar Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin önüne gittiğinde buradan nasıl kararlar çıkacağını düşünülüyor, aynı dosyadan ihraç edilen iki KHK’liden birinin dosyası karara bağlanırken diğerinin dosyası neden hâlâ bekletiliyor?

OHAL Komisyonu Gazete Duvar’ın bu sorularını şöyle yanıtladı:

‘TAKİPSİZLİK VE BERAAT DOSYALARI ÖNCELİKLE ELE ALINDI’

Olağanüstü hal kapsamında doğrudan kanun hükmünde kararnameler ile tesis edilen işlemler hakkındaki başvuruları değerlendirip karara bağlamak üzere görev yapan Olağanüstü Hal İşlemleri İnceleme Komisyonu başvuru dosyalarının inceleme ve değerlendirme çalışmasını, 7075 sayılı Kanun ile ilgili tebliğde belirlenen usul ve esaslara göre yürütüyor. Komisyon, bu dosyalar üzerinden incelemeler yaparken göreve iade ve ret kararları için hangi değerlendirmeleri esas aldı? OHAL Komisyonu'nun bu soruya yanıtı şöyle: “Komisyon başvurulara dair incelemesini terör örgütlerine veya Milli Güvenlik Kurulunca Devletin milli güvenliğine karşı faaliyette bulunduğuna karar verilen yapı, oluşum veya gruplara üyeliği, mensubiyeti, aidiyeti, iltisakı veya bunlarla irtibatı yönünden yapmakta. Komisyon tarafından yapılan değerlendirmedeki temel yaklaşım; terör örgütünün emir ve talimatına göre hareket edilip edilmediğinin tespitine yöneliktir. Komisyonca başvurular tekemmül eden dosyalar üzerinden incelenmekte. Komisyon incelemeye aldığı her bir dosyada öncelikle kişinin başvuru dilekçesindeki beyanlarından yola çıkarak, kurum ihraç sebepleri ile birlikte tespit edilen veriler titizlikle incelenmekte. Bu inceleme sırasında kullanılan bilgi ve belgeler esas veri kaynağından temin edilip analiz edilmesi sonucunda karara yansıtılmakta. Yargı mercileri tarafından verilen kararları UYAP sistemi üzerinden takip eden komisyon, haklarında takipsizlik veya beraat kararı verilen kişilerin dosyalarını öncelikle ele almakta.”

DEĞERLENDİRME NASIL YAPILIYOR?

Kamuoyunda komisyona getirilen eleştirilerden biri de yargı merci görevini yürütüyor olması… Ancak komisyona göre durum böyle değil: “Yargı mercileri tarafından haklarında adli soruşturma ve kovuşturma yapılan başvurucular bakımından örgüt üyeliği veya örgüte yardım etme vb. suçları yönünden ceza hukuku kapsamında yargılama yürütülmekte. Komisyon tarafından yapılan inceleme ise öncelikle idari bir incelemedir. Bu bağlamda başvurucuların örgüt üyeliği ve mensubiyetinin yanında örgütle iltisak ve irtibatının olup olmadığı değerlendirilmekte. Bu kapsamda kamu görevinden çıkarmada; adli suç veya disiplin suçu işlenmesi karşılığında uygulanan yaptırımlardan farklı olarak terör örgütleriyle bağının kurulması yeterlidir. Bu değerlendirme, cezai sorumluluğunun bulunup bulunmadığından bağımsız olarak sadece kamu görevinde kalmanın uygun olup olmadığı yönünden yapılmakta.”

Komisyonun aktarımına göre, dosyalar şöyle değerlendiriliyor: “Başvurulara ilişkin 20’den fazla kurumdan temin edilen bilgiler, 106 kriter başlığı altında analiz ve sorgulama yapılarak incelenmekte olup çalışma usul ve esasları kapsamında yaptığı inceleme ve değerlendirme neticesinde her bir başvuru dosyasını detaylı ele alarak bireyselleştirilmiş gerekçeli karar vermektedir. Komisyon inceleme ve değerlendirme kriter bilgileri arasında özetle; adli soruşturma ve kovuşturma dosyalarındaki tespit ve bilgiler, ceza yargılamaları sonucunda mahkumiyet bilgisi, örgüt içi iletişim programı bylock, eagle vb. kullanıcılığı bilgisi, FETÖ/PDY ile iltisaklı Bank Asya’ya destek amaçlı hesap açma ve para yatırma bilgisi, iltisaklı sendika, dernek, vakıf ve federasyon üyelik, yöneticilik bilgisi, iltisaklı kuruluşlardaki çalışma kayıtlarına dair bilgiler, müzahir kuruluşlara yapılan mali destek, şüpheli para transferleri ve diğer mali destek bilgileri yer almakta.”

‘RET’ KARARLARI NASIL VERİLDİ?

22 Aralık 2017 tarihinden itibaren karar verme sürecine başlayan OHAL Komisyonu, 27 Mayıs 2022 tarihi itibariyle 17 bin 265’i ‘kabul’, 106 bin 970’i ‘ret’ olmak üzere toplam 124 bin 235 dosyayı inceledi. İncelemesi devam eden başvuru sayısı ise 2 bin 895. Buna göre, komisyonun karar vermeye başladığı tarihten itibaren toplam başvuruların yüzde 98’i hakkında karar verildi. Komisyon ayrıca, 3 bin 580 dosya için ön inceleme kararı verdi.

‘Ret’ kararı verilen dosyalara gerekçe olan unsurlar neler? Komisyon şöyle yanıtladı: “106 bin 970 başvuru dosyasında, terör örgütlerine veya Milli Güvenlik Kurulunca devletin milli güvenliğine karşı faaliyette bulunduğuna karar verilen yapı, oluşum veya gruplara üyeliği, mensubiyeti, aidiyeti, iltisakı veya bunlarla irtibatı bulunduğu gerekçesiyle komisyonca ret kararı verilmiştir. Ret kararlarının yüzde 95’inde adli soruşturma/kovuşturma bilgisi mevcuttur. Ağır ceza mahkemelerince hapis cezası verilenlerin oranı ise yüzde 54 olmuştur. Örgüt liderinin belirli tarihlerdeki talimatı sonrası Bank Asya’da destek mahiyetinde işlem yapanların oranı yaklaşık yüzde 40, ret kararındaki başlıca kriterlerden olan FETÖ’nün örgüt içi iletişim aracı Bylock programı kullanıcılığı ve mesaj içeriği tespiti yüzde 35 olarak gözlemlenmiştir. Komisyon tarafından verilen ret kararıyla birlikte ilgili kişilere mahkeme yolu da açılmıştır. Bunun yanı sıra komisyonun verdiği kararlarda ‘dernek üyeliği, gazete aboneliği veya okul kaydı’ gerekçeleri tek başına ret sebebi görülmemekte.”

‘KABUL’ KARARLARI NASIL VERİLDİ?

Komisyon, 17 bin 265 dosya hakkında ‘kabul’ kararı verdi. Bu kararların hangi kriterlere göre verildiğini komisyon şu şekilde ifade etti: “17 bin 265 başvuru dosyasında komisyonca yapılan değerlendirme neticesinde kamu görevine iade talebi yerinde görülerek kabul kararı verilmiştir. Kabul kararlarından 61’i kapatılan (dernek, vakıf, öğrenci yurdu, televizyon kanalı, gazete) kuruluşların açılmasına ilişkindir. Haklarında kabul kararı verilen kişiler, kamu görevinden çıkarıldığı tarihten iade tarihine kadar geçen süreye tekabül eden mali ve sosyal haklarını geri alabilmekte. Komisyon tarafından her bir dosya ayrı ele alınarak gerekçeli karar verilmektedir. Şahsilik ilkesi gereğince başvurucunun eşi veya aile bireyleri hakkında terör örgütü üyeliği, irtibatı, iltisakı bilgisi olup olmadığından bağımsız olarak yapılan inceleme neticesinde başvurucunun kendisinde herhangi bir irtibat tespit edilmediğinde başvuru dosyası hakkında kabul kararı verilmiştir. Bu bağlamda komisyonun yaptığı inceleme sonucunda terör örgütüyle irtibatı nedeniyle ret kararı verilen eşinden bağımsız olarak bin 594 kişinin başvurusu kabul edilmiştir. Komisyon kurulmadan önce KHK’lar ile haklarında işlem yapılan kişilerin bir kamu kurumuna başvuru yapmış olması veya idare mahkemesinde dava açılması halinde, komisyona doğrudan başvuru yapılmaması durumunda dahi önceki başvuruları resen işleme konulmuştur. Komisyon tarafından yapılan inceleme ve değerlendirme neticesinde bu başvuruların içerisinden 172 dosya hakkında da kabul kararı verilerek kişilerin kamu görevine iadesi sağlanmıştır.”

Komisyon kararından sonra KHK’liler süreci nasıl takip etmeli? OHAL Komisyonu bu soruya da şu yanıtı verdi: “Başvurucular, komisyon internet adresindeki OHAL Komisyonu Başvuru Takip Sistemi uygulaması üzerinden yapılan başvuruların safahatı ve kararın sonucu (“Kabul” veya “Ret”) hakkında bilgi edinebilmekte. Komisyon kararları tebliğ edilmek üzere kişilerin en son görev yaptığı kurumlara teslim edilmekte olup tebligat işlemi bu kurumlar tarafından yapılmakta. Başvurusu kabul edilen kişilerin atama işlemi, ilgisine göre en son görev yapılan kurum ve Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı tarafından yapılmaktadır. Komisyon kararlarına karşı, kararın tebliğinden itibaren altmış gün içinde Hâkimler ve Savcılar Kurulunca belirlenen Ankara İdare Mahkemeleri nezdinde ilgilinin en son görev yaptığı kurum veya kuruluş aleyhine iptal davası açılabilmekte.”

‘TAKİPSİZLİK VEYA BERAAT KARARI VERİLEN DOSYALAR ÖNCELİKLE ELE ALINIYOR’

Aynı dosyadan ihraç edilen iki eski kamu personeliyle ilgili OHAL Komisyonu birinin dosyasını karara bağlarken diğeriyle ilgili aradan 4 yıl geçmesine rağmen hâlâ karar vermedi. 'Aynı dosya kapsamında ihraç edilmesine rağmen neden bir dosyada karar çıkıyor diğer dosya bekletiliyor?' sorusuna ise şu yanıtı aldık: “Başvuru dosyaları incelenirken tekemmül eden dosyalar üzerinden KHK sırası da gözetilerek değerlendirilmeye alınmaktadır. Yargı mercileri tarafından verilen kararları UYAP sistemi üzerinde takip eden komisyon, haklarında takipsizlik veya beraat kararı verilen kişilerin dosyalarını öncelikle ele almakta."

‘ULUSLARARASI KURULUŞLARIN TEMSİLCİLERİ OLUMLU BEYANLARINI PAYLAŞTI’

Komisyondan ‘ret’ kararı alan binlerce kişi Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne gidecek. OHAL Komisyonu, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nden gelecek kararlar içinse şunları diyor: “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi 12 Haziran 2017 tarihinde vermiş olduğu kararda OHAL Komisyonu’nu etkili iç hukuk yolu olarak kabul ederek, öncelikli başvurunun komisyona yapılması gerektiğini belirtti. AİHM’in iç hukuk yolu olarak adres gösterdiği Olağanüstü Hal İşlemleri İnceleme Komisyonu göreve başladığı günden bu yana yaptığı çalışmalar hakkında bilgi paylaşmak amacıyla Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Avrupa Birliği, Avrupa Konseyi ve Avrupa Parlamentosu’ndan üst düzey temsilci olmak üzere birçok Avrupalı heyeti ağırlamıştır. Kuruluştan bu güne kadar çalışmalarında ve kararlarında şeffaflık ve bilgi paylaşımına açık faaliyet gösteren komisyon hakkında uluslararası kuruluşların temsilcileri olumlu beyanlarını paylaşmışlardır. Bu anlamda Avrupa Konseyi heyeti 16 Şubat 2018 tarihli çalışma ziyaretinde komisyona ilişkin yaptığı açıklamada; ‘Açık, şeffaf ve kolay erişilebilir bir sistem kurduğu, başvuruları 24 saat esaslı elektronik ortamda aldığı ve başvuru dosyalarını teslim etmek isteyen başvurucular için ülke genelinde 105 irtibat bürosunun oluşturulduğu ve başvurular hakkında bireyselleştirilmiş gerekçeli kararlar verdiğini’ ifade etmiştir.”