Okyanuslar hakkında bilmeniz gerekenler

DUVAR - Dünya denizlerindeki bütün suyun boşaltılmasının ne kadar süreceğini hiç düşündünüz mü? Ya bu suyun nerede depolanacağını? Yeryüzünün sadece yüzde 30 kadarı karadan oluştuğuna göre deniz sularını hiçbir yere sığdırmak mümkün değil.

DW'den Zulfikar Abbany'nin haberine göre, ABD Kartografi Enstitüsü'nün hesaplamaları, okyanuslardaki su miktarını 1 trilyon 338 milyar kübik kilometre olarak hesaplıyor. Yeryüzündeki toplam suyun yüzde 96,5'unu okyanuslar barındırıyor. Ancak denizler hakkında bilmediğimiz daha çok şey var.

SU KAYNAKLARI TÜKENMEYECEK Mİ?

Evet. Ancak yüksek tuz miktarı nedeniyle okyanusların büyük bölümünü kullanmak mümkün değil. Gerçi tuz arıtma tesisleri var ama temiz içme suyunu mümkün olduğunca akarsulardan temin ediyoruz. Oysa nehir suları yeryüzündeki toplam su miktarının sadece yüzde birinin binde birini oluşturuyor.

OKYANUSLARIN BÜYÜKLÜKLERİ

Çoğunlukla 7 denizden söz edilse de bu kavram eskimiş olup, gerçeği yansıtmıyor. Bu sayı Pasifik ve Atlantik okyanuslarını güney ve kuzey olmak üzere ikiye böldüğümüz zaman ortaya çıkıyor.

• Pasifik Okyanusu (168 milyon 723 bin kilometrekare)
• Atlantik Okyanusu (85 milyon 133 bin kilometrekare)
• Hint Okyanusu (70 milyon 556 bin kilometrekare)
• Güney Okyanusu (21 milyon 960 bin kilometrekare)
• Arktik Okyanusu (15 milyon 558 bin kilometrekare)

EN DERİN DENİZ NERESİ?

Pasifik Okyanusunun batısındaki Mariana çukuru 10 bin 994 metreyle dünya denizlerinin en derin noktası. Burada derinliğin 11 bin 34 metreyi bulduğu da söylenir. Mariana çukuru ilk kez ucuna ağırlık bağlanmış halatla ölçülmüştü. Ultrason teknolojisi sayesinde daha hassas ölçüm yapmak mümkün oldu. 1960 yılında araştırmacı Don Walsh ve Jacques Piccard 10 bin 898 metreye kadar daldılar. 2012 yılında rejisör James Cameron da tek başına aynı derinliğe kadar indi. Mariana çukurunun bütün sırları günümüze kadar çözülemedi.

Dünya denizlerinin diğer derin noktaları, Atlantik'teki Puerto Rico çukuru ile Hint Okyanusu'ndaki Java çukuru ve Kuzey Buz Denizi'ndeki Arktik havuzudur.

DENİZLER HANGİ BÖLGELERE AYRILMIŞTIR?

Okyanuslar beş tabaka halindedir. Kıta sahanlığı boyunca uzanan epipelajik tabaka denizlerin en sıcak bölgesi olup, denizlerdeki beslenme zincirinin ilk halkasını oluşturan plankton güneş ışığının etkisiyle burada yetişir. Daha açıklardaki mezopelajik tabakanın derinliği bin metreyi bulur. Güneş ışınlarının sınırı sayılan bu bölgenin devamında derinliği dört bin metreyi bulan batipelajik tabaka başlar. Abizopelajik tabakayla birlikte ‘deniz uçurumları' başlar ve 6 bin metre derinliğe kadar uzanır. Bu derinlikte okyanus havuzu ve düşük eğimle derin denizlere inen bölge başlar. Derin deniz kanallarına açılan tabakaya hedalpelajik bölge adı verilir.

OKYANUS SULARI HAREKET EDER Mİ?

Son derece yavaş da olsa, hareket eder. Dalgalar, gelgitler ve akıntılar okyanusların tek özelliği değildir. Dünya denizleri küresel yürüyen bant gibi hareket eder. Termik faktörlerin etkisiyle hareketlenen akıntı derindeki suların yüzeydeki suyla yer değiştirmesini sağlayan sabit devridaim gibidir. Kıtaları yalarcasına hareket eden sabit akıntının yön ve hızını sudaki tuz miktarı ve deniz sularının ısısı belirler. Küresel devridaimin tamamlanması yüz yıllarca sürebilir.

DENİZ SEVİYESİ DEĞİŞİYOR MU?

Evet, ama uzun sürecek. Dünya denizlerinin seviyesi 1900 yılından beri her 10 yılda bir 1,5 santim yükseliyor. Uydular aracılığıyla elde edilen veriler deniz seviyesinin 1992 yılından bu yana daha da hızlı yükseldiğini gösteriyor. On yıllık yükselme farkı iki katına çıktı. 2,5 milyon yıl önce denizler o kadar sığdı ki, bugünkü Bering Boğazı üzerinden Asya'dan Kuzey Amerika'ya kara yoluyla geçilebilirdi. Tahminlere göre deniz seviyesi 3 milyon yıl önce ise bugünkünden 50 metre yüksekti.

DENİZLER ISINIYOR MU?

Amerikan Çevre Sağlığı Kurumu dünya denizlerindeki yüzey ısısının 1880 yılından bu yana arttığını saptamış. 1940'lı yıllarda önemli artışlar olmuş, ama aynı zamanda yüzey ısısının aniden azaldığı da kaydedilmiş. Okyanus suları günümüzde son 130 yılın en yüksek seviyesine ulaşmış bulunuyor. Bu gelişme iklim değişikliğine kanıt oluşturuyor. Suyun ısınması denizlerdeki ekolojik dengeyi bozabilir. Okyanuslardaki mikrop, hayvan ve bitkilerin çoğalmasını ve yaşam alanlarını etkileyip, akıntıların yön değiştirmesine yol açabilir. Isınma yüzünden Avustralya'daki mercan kayalıkları hızla soluyor.

SU ALTI DAĞLARI VAR MI?

Everest'in dünyanın en yüksek dağı olduğu çok da doğru değil. Hawaii'deki Manua Kea'nın yüksekliği deniz dibindeki kısmıyla birlikte 10 bin metreyi aşıyor. Yanardağın su seviyesi üzerindeki kısmının yüksekliği 4 bin 200 metreyi buluyor.

OKYANUS CANLILARI HANGİLERİDİR?

Köpek balıkları, sofralık balıklar, yemediğimiz derin deniz canlıları, dev kalamarlar, şeffaf karidesler, denizanaları, balinalar, yunuslar... Ve saydıklarımızın üç katı kadar görüp bilmediğimiz diğer canlılar.

DENİZLERİN DİPLERİNDE CANLI YAŞIYOR MU?

Bilim insanları denizin 860 ila bin 626 metre derinliğindeki tortu tabakaları arasında canlı izine rastlamayı umuyorlar. Tortuda prokarya adı verilen ve hücrelerinde çekirdek barındırmayan mikro organizmaya rastlanmıştı. Bu canlının kendini yenilemesi bin ila üç bin yıl sürebiliyor.

OKYANUS CANLILARININ NE GİBİ ÖZELLİKLERİ VAR?

Örneğin köpek balıkları deniz diplerindeki telefon ve elektrik kablolarını ısırmaya bayılır. Kaşalot iki saat nefes almadan iki bin metreye kadar dalabilir. Kaşalot dünyanın en iri kafalı yaratığıdır. Latince adı ‘eubalaena australis' olan güney gerçek balinasının testislerinin ağırlığı bir tonu bulur.

Haberin kaynağı