Persona Non Grata ve Viyana Konvansiyonu nedir?

DUVAR - Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı Fatma Betül Sayan Kaya'nın Hollanda tarafından 'persona non grata (istenmeyen kişi)' ilan edilerek sınır dışı edilmesi ve Bakan’a eşlik eden Türkiye’nin Lahey Büyükelçiliği Maslahatgüzarı'nın gözaltına alınması Türkiye tarafından tepkiyle karşılandı. Bakan Kaya, yeniden Hollanda'ya giderse 6 ay hapis cezasına çarptırılacak ve yine sınır dışı edilecek. Ayrıca Schengen anlaşmasına dâhil diğer Avrupa Birliği ülkelerine de giremeyecek. Peki “persona non grata” ne demek ve Türkiye ile Hollanda arasındaki krizde sık sık atıf yapılan Viyana Konvansiyonu neler içeriyor?

İSTENMEYEN KİŞİ NEDEN VE NASIL İLAN EDİLİR?

Latince 'istenmeyen kişi' anlamına gelen 'persona non grata' terimi, devletlerarası hukukta, egemenliği altında bulunulan devletin, ülkesinde istemediği bir kişiyi ilân ederek ülke sınırları dışına çıkarma kararını ifade etmektedir. Bir ülkenin başka bir ülkeye diplomatik yollardan uygulayabileceği en şiddetli kınama ve yaptırım yollarından biridir.

'Persona non grata' ilân edilen kişi ülkeyi terk etmekte isteksiz davranır ya da bunu reddederse ya doğrudan sınırdışı edilir ya da ülke yasalarına uygun biçimde diplomatik dokunulmazlığı kaldırılarak itham edildiği konular hakkında yasal süreç başlatılır. Özellikle soğuk savaş döneminde NATO ve Varşova Paktları arasında sık sık yaşanan ajanlık suçlamaları nedeniyle birçok örneği görülen persona non grata uygulamasının yakın tarihte de örnekleri vardır. Bolivya Başkanı Evo Morales, 2008 yılında ABD yönetiminin kendisine karşı bir komplo kurduğunu ifade ederek ABD Büyükelçisi Philip Goldberg'i persona non grata ilân etti. Wikileaks skandalını dünyaya duyuran ekibin başındaki Julian Assange’a sığınma hakkı tanıyan Ekvador’un ABD’deki Büyükelçisi Luis Gallegos, Ekvador yönetiminin taviz vermeyen tavrı nedeniyle ABD tarafından Nisan 2011’de persona non grata ilân edilerek ülkeden ayrılması istendi.

VİYANA KONVANSİYONU NE DİYOR?

Tam adı, “Diplomatik İlişkiler Hakkında Viyana Sözleşmesi” olan 1961 tarihli Viyana Konvansiyonu, uluslararası hukukun temel metinlerindendir. Viyana Konvansiyonu'na göre konsolosluk ve büyükelçilik binalarının dokunulmazlığı vardır. İşte anlaşmanın, Türkiye-Hollanda kriziyle ilgili başlıca maddeleri…

Madde 9- 1. Kabul eden Devlet, herhangi bir zaman ve kararının gerekçesini açıklamak zorunluluğunda olmaksızın gönderen Devlete, misyon şefinin veya misyon Diplomatik kadrosunun herhangi bir üyesinin istenmeyen şahıs (Persona non grata) olduğunu veya misyon kadrosunun herhangi bir başka üyesinin kabule şayan olmadığını bildirebilir. Bu takdirde gönderen Devlet, duruma göre, ilgili şahsi geri çağırır veya misyondaki görevine son verir. Bir şahıs kabul eden Devletin ülkesine gelmeden önce de istenmeyen veya kabule sayan olmayan şahıs olarak ilan edilebilir. 2. Gönderen Devlet bu maddenin 1.fıkrasında kayıtlı yükümlülüklerini yerine getirmeyi reddeder veya makul bir süre içinde yerine getirmezse, kabul eden Devlet ilgili şahsı misyonun bir üyesi olarak tanımayı reddedebilir.

Madde 31- 1. Konsolosluk binalarının bu maddede öngörülen ölçüde dokunulmazlıkları vardır.

Madde 34- Seyahat serbestliği ulusal güvenlik nedenleriyle girmesi yasaklanmış veya nizama bağlanmış bölgelerle ilgili kanun ve düzenlemeler saklı kalmak üzere, kabul eden devlet, ülkesi üzerinde konsolosluğun bütün mensuplarına yer değiştirme ve seyahat etme serbestliğini sağlar.

Madde 41- 1. Kabul eden devletin kanunlarına ve nizamlarına riayet etmek, ayrıcalıklarına ve bağımsızlıklarına halel gelmeksizin, bu gibi ayrıcalıklardan ve bağışıklıklardan yararlanan her şahsın görevidir. Anılan devletin iç işlerine karışmamak da bu şahısların keza görevidir.