Putin Rusya’da ne yapmak istiyor?

ANKARA - Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, 15 Ocak’ta uzun bir ulusa sesleniş konuşması yaptı. Putin’in bu konuşmaları alışılmış bir durum, ancak bu yılki konuşmayı öncekilerden ayıran bir unsur vardı: Rusya siyasal sisteminde değişiklik. Kıdemli başkan, Rusya siyasal sisteminde parlamento, devlet konseyi ve başkan arasında iktidarı yeniden dağıtan bir dizi anayasal değişikliği 2020 içinde hayata geçirmek istediğini ifade etti. Putin’in bu konuşması ve talebinden kısa süre Dimitri Medvedev başbakanlığındaki hükümet istifa etti.

Putin, Medvedev hükümetinin istifasının ardından Federal Vergi Servisi Başkanı Mihail Mişustin’i başbakan adayı olarak Duma’ya sundu. İşine sadık bir bürokrat olarak bilinen Mişustin vergi konusunda uluslararası seviyede başarılara imza atmış bir isim. Ancak bürokrasinin kuralları belli güvenli siperinden siyasetin çalkantılı denizine geçişinde deneyimli bürokratın ne kadar başarılı olacağı merak konusu.

Putin’in Rusya siyasal sisteminde böylesi bir değişikliğe götüren faktörler neler? Değişiklik neleri öngörüyor? 2024’ten sonra Rusya’nın siyasi geleceğinde Putin yeniden olacak mı?

YARI BAŞKANLIK MI SÜPER BAŞKANLIK MI?

Rusya siyasal sistemi yarı başkanlık. Ancak anayasanın kabul sürecinden günümüze kadar en çok tartışılan konulardan biri, başkana verilen olağanüstü yetkiler. Bu konuda sadece Putin’i suçlamak hem yanlış olur, hem de bilgi eksikliğine işaret eder. Yarı başkanlığa dayanan sistemin içinde süper başkanlık olarak anılan 'sistem içinde sistem'in mimarı Rusya’nın ilk devlet başkanı Boris N. Yeltsin. Yeltsin anayasayı öyle aceleye getirmişti ki, itiraz eden Duma’daki vekiller, askerin bombaları altında taslağı kabul etmek zorunda kalmıştı.

Yeltsin’in getirdiği sistemde, devlet başkanı, iç ve dış politikanın temel çerçevesini oluşturma, başkomutanlık gibi görevlerden mesul. Ancak Rusya bir yarı başkanlık. Yani iç işleyişten sorumlu ve başbakana bağlı bir hükümet de var. İşte süper başkanlık da burada görünür oluyor.

Bir siyasi parti, 450 sandalyeli yasama organı Duma’daki tüm sandalyeleri kazansa dahi kendi inisiyatifiyle hükümet kuramaz, çünkü başbakanı belirleme yetkisi devlet başkanında. Başkan, benzer biçimde kabinenin seçiminde de etkili. Üstelik Duma, başkanın (bu şartlarda Putin’in) önerdiği ismi başbakan olarak üç defa reddederse devlet başkanı Duma’yı feshederek seçime gidiyor. Başbakan adayını Duma uygun bulursa, bu sefer başbakan, devlet başkanına başbakan yardımcıları ve federal bakanlar için isim önerir. Yani, devlet başkanı kabinenin seçilmesindeki en yetkili organ. Duma bir yasama organı, ancak başkan da bunun parçası. Başkan Duma’ya yasa önerisi yollama imkanına sahip, Duma bu noktada bir onaylama mercii. İşte bu alanda değişikliğe gidiliyor.

DUMA’DAN DEVLET KONSEYİ’NE ANAYASAL DEĞİŞİKLİĞİN KAPSAMI

Putin, konuşmasında fazla detaya girmese de temel başlıkları konusunda fikir verdiği anayasal değişikliğin ilki, parlamentonun alt kanadı Duma’ya yönelik. Buna göre, daha önce devlet başkanın uhdesinde bulunan başbakan ve kabineyi seçme yetkisi, Duma’ya da tanınacak. Yani yasama organı, yürütmede kimlerin olabileceğine karar verecek. Ancak bu yetki sadece Duma’da mı olacak yoksa başkanın kontrol gücü devam edecek mi belli değil.

Diğer önemli bir değişiklik konusu devlet başkanını görev süresi. Bu değişiklikle daha önce var olan bir şart yeniden anayasa geliyor: Başkanın seçilme şartı. 2011’de Rusya Anayasasında da yapılan değişlikle dört yıl olan devlet başkanlığı göre süresi altı yıla çıkarılmış ve “en fazla iki dönem seçilebilir” şartı kaldırılmıştı. Putin başkanın görev süresine dönük bir şey söylemedi, ancak üst üste seçilmeye yine iki dönem şartının geleceğini ifade etti. Bir nevi 2011’deki değişiklikten sadece kendisi faydalandı, ancak haleflerine aynı imkânı sunmayacak.

Son olarak bugün danışma organı olan devlet konseyinin yetkileri artıyor. Ancak bu konuda net bir sınır çizilmiş değil. Bu değişikliğin ölçüsü abartıldığında devlet konseyinin paralel bir hükümet gibi işlemesinden endişe ediliyor.

DEĞİŞİKLİĞİN SEBEBİ VE PUTİN’İN GELECEK PLANLARI

Değişiklik paketi kadar akıllara takılan iki önemli soru var: Neden şimdi? Ve Putin’in 2024 sonrası planı ne? İlk olarak Putin’i değişikliğe iten sebeplere bakalım. Putin figürünü, Rusya halkının gözünde değerli kılan unsurların başında, 1990’lardaki yıkımın ardından 2000-2008 arasındaki Putin dönemi ekonomik toparlama ve yaşam koşullarının iyileşmesi yer alıyor. Ancak 2013’ten sonra git gide Rusya ekonomisindeki şaşalı günler geride kaldı. Batı yaptırımları, petrol fiyatlarındaki düşüşle birleştiğinde, Rusya ekonomisi 2014-2017 arasında ciddi kan kaybı yaşadı. 2018 ve 2019’da göreli bir toparlama olsa da bu, gündelik hayatta karşılık bulmuyor. Putin 2018’deki seçim kampanyasında da ulusa seslenişinde de ekonominin toparlaması ve yaşam standartlarının iyileştirileceğini söylüyor, ancak beklenti içindeki toplum, umut etmekten yoruldu. Rusya halkı, 2011-2012’de Rusya’daki en kalabalık protestoların yaşandığı dönemden beri ilk defa 2019’da kadar kararlı ve kalabalık şekilde sokaklara indi. Halkın sokağa inme gerekçesi yerel seçimler olsa da itici unsurlar yoksulluk, yolsuzluk ve düşen yaşam standartlarıydı.

Ekonomideki memnuniyetsizlik, Medvedev’in toplum tarafından onaylama oranını yüzde 38’e indirirken, Putin’inkini yüzde 82’den yüzde 68’e çekti. Putin, yükselen tepkiye karşı halkı duyduklarını ve çözüm aradıkları imajını yansıtmak zorundaydı. Üstelik, sorunun sadece Medvedev kaynaklanmadığı bilindiği için daha köklü bir değişikliğe gitti.

Anayasal paketle ilişkisi olan diğer unsur, Putin’in gelecek planları. Küresel kamuoyunda en fazla merak edilen konular biri Putin’in 2024’ten sonra Rusya siyasetinde olup olmayacağı. Reform paketine bakıldığında ilk elden şunu söylemek lazım: Putin bir yere gitmiyor. Bunun için başkan olması da şart değil. 2024’te Putin karşımıza ya yetkileri artmış bir başbakan ve Birleşik Rusya Partisi Lideri ya paralel bir hükümet olma ihtimali taşıyan bir Devlet Konseyi’nin başkanı olarak çıkabilir. Reform paketi bu anlamda işlevsel. Bunun yanında Putin’in Rusya’daki etkisi dikkate alındığında Sibirya Kaplanlarını Koruma Kurulu Başkanı olsa da Putin, siyasal etkisini ve Rusya’nın geleceğinde söz söyleme hakkını sürdürecek. Bunun için Çin’deki Deng ve Kazakistan’daki Nazarbayev örnekleri model ve fikir verebilir.