SÖZ Platformu, 2024 sanatsal ifade özgürlüğü raporunu yayınladı: 'Baskı, geçen yıla göre arttı'

DUVAR - Friedrich Naumann Vakfı İstanbul Ofisi tarafından desteklenen Sanat Özgürlüğünü İzleme Platformu (SÖZ), Türkiye’de sanatsal ifade özgürlüğü ihlallerini 2024 yılında da izlemeye devam etti ve 6 aylık raporunu yayınladı.

Raporda, Türkiye’de kültür sanat alanındaki tüm sektörlerde sansür, hukuksal engeller, etkinlik iptalleri/yasakları, hedef gösterme ve saldırılar, cinsiyetçilik ve toplumsal cinsiyet eşitliğine aykırılık, vize engelleri, ekonomik/siyasi baskılar ve iş güvenliği ihlallerinin yanı sıra alandaki örgütlü hak mücadeleleri de takip edildi.

6 AYDA 126 SANATSAL İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ İHLALİ

2024'ün ilk 6 ayında toplam 126 sanatsal ifade özgürlüğü ihlali raporlandı. Bunların 22'si hedef gösterme/saldırı, 21'i sansür/otosansür ve yasak, 21'i etkinlik iptali, 21'i ekonomik/siyasi baskı, 21'i hukuksal engel, 13'ü toplumsal cinsiyete dayalı ihlal ve 2'si vize engeliydi.

Geçtiğimiz yıl yayınlanan 2023'ün ilk 6 ayına yönelik raporda toplam 95 ihlal varken 2024'te bu sayı, 126'ya çıktı.

EN BÜYÜK BASKI DİZİ-FİLM VE SİNEMA SEKTÖRÜNDE

Sanatsal ifade özgürlüğü ihlallerinin sektörlere göre dağılımına bakıldığında en büyük baskının dizi-film ve sinema sektöründe olduğu, ardından müzik sektörünün geldiği görüldü.  Raporda edebiyat/yayıncılık alanındaki ihlallerin de arttığı da aktarıldı. 2024'ün ilk 6 ayında dizi-film ve sinema sektöründe 29, müzik sektöründe 27, edebiyat/yayıncılık alanındaysa 17 ihlal raporlandı.

Festival/şenliklere yönelik baskı ve hak ihlalleri de artış gösterdi. 2024'ün ilk yarısında 13 festival/şenliğe yönelik hak ihlali raporlarken görsel sanatlar alanında 9, komedi alanındaysa 4 ihlal söz konusu oldu.

Ayrıca komedinin ayrı bir başlıkta değerlendirilmesini gerektirecek denli yoğun bir baskının söz konusu olduğu da belirtildi. 

SANSÜR EN ÇOK YAYINCILIK SEKTÖRÜNDE

2024'ün ilk 6 ayında sansürün en çok yayıncılık sektöründe ön plana çıktığı görüldü. Raporlanan 21 sansür haberinin 7'siyayıncılık, 4'ü dizi ve TV şovları, 2'si sinema, 2'si tiyatro, 2'si müzik, 2'si sergi, 1'i festival/şenlik ve 1'ide komedi alanlarında gerçekleşti.

2023'ün ilk 6 ayında 11 sansür haberi raporlanırken 2024'te bu sayı 21'e çıktı.

DİZİ VE MÜZİK SEKTÖRÜNDEKİ SANATÇILAR HEDEFTE

Türkiye’de sanatçıların en çok maruz kaldığı ifade özgürlüğü ihlallerinden biri de hedef gösterme oldu. Sosyal medyanın da etkisiyle, hedef gösterilen sanatçılar işlerini kaybetme, davalarla uğraşma ya da sosyal dışlanma korkusuyla otosansüre yönelebiliyor. 2024'ün ilk 6 ayında sanatçıların en çok hedef gösterilerek hak ihlaline uğradıkları görüldü. 22 hedef gösterme/saldırı haberinin büyük çoğunluğu dizi/televizyon sektöründe çalışan sanatçılara (10) yönelik olmakla birlikte müzik sektöründe çalışan sanatçıların da sıkça (5) hedef alındıkları görüldü.

Rapora göre, dizi ya da tiyatro oyuncuları, oynadıkları rol ya da siyasi görüşleri nedeniyle hedef haline gelirken, festival/şenlikler de siyasetçiler tarafından hedef gösterildi. Bu hedef göstermeler, festivallerin iptal edilmesi/yasaklanması gibi sonuçların ilk adımı olarak aktarıldı. 

2023'E GÖRE DAHA FAZLA SANATSAL ETKİNLİK İPTAL EDİLDİ

Türkiye’de sanatsal etkinliklerin, çoğu zaman gerekçe gösterilmeksizin iptal edilmesi ya da yasaklanması, sıkça karşılaşılan bir sanatsal ifade özgürlüğü ihlali olmaya başladı. 2023'ün ilk 6 ayında 13 etkinlik iptali/yasağı raporlanırken 2024'ün ilk yarısında bu sayı 21'e çıktı.

21 etkinlik iptali/yasağının 10'u müzik sektöründe gerçekleşirken 6'sı festival/şenlikler oldu. Rapora göre, özellikle üniversitelerin bahar şenliklerine yönelik siyasi ve ekonomik baskı arttı. Bunda gerek siyasilerin eğlence ve kültür-sanat sektörüne yönelik politikaları gerekse üniversite yönetimlerinin buna bağlı olarak geliştirdikleri muhafazakâr tutumun etkisi görüldü. Örneğin Uludağ Üniversitesi Rektörlüğü’nün, öğrencilerin bahar şenliği talebini “Akşam saatlerinde kızlı erkekli eğlence istemiyorum” diyerek reddetmesi, muhafazakâr cinsiyet politikalarının kültür-sanat alanına yansıması olarak kendini gösterdi.

SANATÇILARA YÖNELİK DAVALARDA AZALMA

Raporda, sanatçılara ve sanat eserlerine yönelik dava, soruşturma gibi hukuksal baskı mekanizmaları, Türkiye’de sanatsal ifade özgürlüğünün önündeki en önemli engellerden biri olarak belgelendi.

2023'ün ilk 6 ayında toplam 37 hukuksal engel raporlanırken 2024'ün ilk 6 ayında bu sayının 18'e düşmesi, sanatsal ifade özgürlüğü anlamında olumlu bir gelişme olarak yorumlanabilir.

EKONOMİK VE SİYASİ BASKI İHLALLERİ EN ÇOK TİYATROYU ETKİLEDİ

Türkiye’de yaşanan ekonomik kriz, kültür sanat alanını da etkiliyor. İş güvenliği de dahil olmak üzere, sektörde yaşanan ekonomik ve siyasi baskı ihlalleri, 2024'ün ilk yarısında 21 kere yaşandı. Bu baskıların en yoğun şekilde hissedildiği sanat alanıysa tiyatro oldu. 21 ihlal haberinin 5'i tiyatro, 4'ü sinema, 4'üyse festival/şenlik alanında gerçekleşti. Yayıncılığın da ekonomik ve siyasi baskılardan etkilendiği, ekonomik sebeplerle yayın hayatına son veren dergiler ve destek çağrısında bulunan yayınevlerinden anlaşılabiliyor.

Sanatçılar, eserlerinin izinsiz kullanımı ya da telif haklarının ödenmemesi gibi hak ihlalleriyle de karşılaşıyor. 2024'ün ilk 6 ayında yaşanan 8 telif hakkı ihlalinin 3'ü sinema, 4'ü müzik, 1'iyse yayıncılık alanında gerçekleşti.

KADIN VE LGBTİ+'LARA YÖNELİK AYRIMCILIK YÜKSEK

SÖZ Platformu, "Türkiye’de kadın ve LGBTİ+’lara yönelik ayrımcı politikalar kültür-sanat alanını da etkilediği için cinsiyetçilik ve toplumsal cinsiyet eşitliğine aykırılık, sanatsal ifade özgürlüğü önündeki engellerden biri olarak değerlendirilmelidir" diyerek sektördeki toplumsal cinsiyet eşitsizliklerini de raporladı. 2024'ün ilk 6 ayında 13 ihlal raporlandı. Kadın ve LGBTİ+’ların en çok hak ihlaline uğradığı sektör müzik sektörü olurken, dizi/televizyon alanında da 4 ihlal haberi yapıldı. Sinema ve yayıncılık da yine cinsiyetçi ve toplumsal cinsiyet eşitliğine aykırı ihlallerin yaşandığı alanlar oldu.

VİZE SORUNU SANATÇILAR İÇİN DE ENGEL OLDU

Geçtiğimiz yıl gündeme gelen ve tartışma konusu olan vize meselesi, sanatçılar için bir engel olmaya devam ediyor. Sanatçılar, davet edildikleri ülkelere vize alamadıkları için gösterilerini iptal etmek zorunda kalıyorlar. 2024'ün ilk 6 ayında, müzisyenler Sedat Anar ve Tuğba Şenoğlu, vize alamadıkları için konserlerini iptal etmek zorunda kaldılar.

ÖRGÜTLÜ MÜCADELE YÜKSELİŞTE

SÖZ Platformu, yaşanan hak ihlallerinin yanı sıra sanatsal ifade özgürlüğünü koruma yönündeki örgütlü ya da bireysel çabaları da takip ediyor. 2024'ün ilk yarısında, özellikle Yayınevi Emekçileri Platformu ve #SusmaBitsin Platformu, sektörde sanatçıları korumak ve haklarını genişletmek adına çağrılarda bulundu, toplantılar ve eylemler düzenledi.

Kültür-sanat alanında raporlanan 28 örgütlü mücadele haberinin 6'sı yayıncılık, 5'ifestival/şenlik, 5'isinema, 4'ü dizi ve televizyon, 4'üyse müzik sektöründendi. Komedi alanına özel olarak ses çıkarılmaya başlandığı da söylenebilir.

Rapora erişmek için: https://www.reportare.com/soz/raporlar/turkiyede-sanatsal-ifade-ozgurlugu-ocak-haziran-2024-raporu/

(KÜLTÜR SANAT SERVİSİ)