Staj ve çıraklık mağdurları 17 Kasım'da İstanbul Mitingi'nde buluşuyor

3308 Sayılı Meslek Kanunu'na göre işletmelerde stajyer ve çırak olarak çalıştıkları süre içinde, sağlık ve iş kazası primleri yatırıldığı halde, emeklilik primlerinin yatırılmaması sonucu, 2023'te çıkarılan EYT düzenlemesinden yararlanamayan staj ve çıraklık sigortası mağdurları, kendi federasyonları öncülüğünde, yıllardır çözülmeyen mağduriyetlerini ve haklı taleplerini gündeme taşımak amacıyla, 17 Kasım Pazar günü saat 13.00'de İstanbul Kartal Meydanı'nda büyük bir miting düzenleyecek.

İşe giriş tarihi 8 Eylül 1999 ve öncesi olan kişiler için 1 Mart 2023 tarihinde kabul edilen Sosyal Sigortalar ile Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve 375 Sayılı Kanun Hükmünde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile emeklilikte yaş koşulu dışında diğer koşulların sağlanması halinde yaş sınırı kaldırılmış ve sayıları 2,5 milyona yaklaşan EYT'li emekli olmuştu. Diğer yandan 8 Eylül 1999 öncesinde staj ve çıraklık sigortası başlatılan ve sayıları 250 bini bulan kişi ise ne yazık ki bu kanun düzenlemesinden yararlanamayıp mağdur olmuştu.

Meslek liseleri ve çıraklık okullarından işletmelere yasa gereği gönderilen ve vesikalık fotoğraflı, işe giriş tarihli, tescil numaralı sigorta kartları verilerek “sigortanız başladı" denilen staj ve çıraklık sigortası mağdurları, yıllar sonra "kandırıldıklarını" fark ettiler. Tabii ki o dönemde, bugünün sigorta mağdurları, kendilerine verilen bu kartı günün birinde kendi mağduriyetlerini dile getirmek için kullanacaklarını da bilmiyorlardı.

Şimdi staj ve çıraklık sigortası mağdurlarından binlerce kişi, eksik olan bir veya birkaç günden dolayı emekli olabilmek için yıllar boyu daha fazla çalışmış olacak. TÜİK verilerinde işçi olarak gösterilen stajyer ve çıraklar, sıra emeklilik sigortasına geldiğinde ne yazık ki öğrenci sayılıyor. Peki, 4857 Sayılı Kanun'un işçilere uygulanan hükümlerine tabi olmayan stajyer ve çıraklar, işletmelerin riskli bölümlerinde, ağır sömürü koşullarında işçi olarak çalışırlarken yaşamlarının baharında iş cinayetlerine kurban gitmediler mi? Hani stajyer ve çırakların hizmet akdi yoktu ve fiili olarak çalışmıyorlardı? Bu büyük bir çelişki değil mi? İSİG (İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği) Meclisi'nin verilerinde belirtilen ve her yıl iş cinayetlerinde aramızdan ayrılan çocuk işçilerin sayıları, birileri için hiçbir anlam ifade etmiyor mu?

Stajyer ve çırakların yıllar içinde sigorta primlerinin yatırılmasında işverenlerin ve kurumların ihmali ve eksiklikleri gözardı edilebilir mi? Bilgileri dışında eksik yatırılan primlerin sorumlusu da staj ve çıraklık mağdurları değildir. Birçok mağdur uzun vade sigorta girişlerinin yapılmadığını ancak EYT başvuruları sırasında fark etmiştir. 3 Mart 2023 tarihi itibarıyla EYT başvuruları başlarken, o dönemin Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin "Staj mağduru diye bir kavram doğru değil. Primini yatırmamış kişiler, primini yatırmadan emekli olabilirler mi? Staj bir eğitimdir. İş akti stajla başlamıyor. Dolayısıyla EYT onu kapsamıyor" demişti. EYT emekli uygulaması da çıkarılan ilgili yasa ve Bakan Bilgin'in açıklamaları doğrultusunda gerçekleşti.

EYT düzenlemesinden yararlanamayan staj ve çıraklık mağdurları, emeklilik hesaplamasında staj ve çıraklık sigortalarının başlangıç tarihinin esas alınmasında ısrarcı oldular. Mağduriyet ve taleplerini iktidara ve kamuoyuna duyurmak için farklı illerde dernekler kurarak örgütlenme çalışmalarını hızlandırdılar. Ardından "Staj ve Çıraklık Sigortası Mağdurları Federasyonu" adı altında birleştiler. Son açıklamalara göre Federasyonun 18 il derneği ve 25 il temsilciliği bulunmakta.

Kurulan Staj ve Çıraklık Sigortası Mağdurları Federasyonu, 2023 yılından bu yana basın açıklamaları, farklı illerdeki stand çalışmaları ve sosyal medya aracılığıyla kamuoyuna ve iktidar yetkililerine taleplerini anlatmaya çalışırlarken, siyasi partileri de ziyaret etmeyi ihmal etmediler. Diğer yandan, 10 Aralık 2023'te İstanbul Kartal Meydanı'nda, 21 Ocak 2024'de Ankara Anıttepe'de ve en sonunda da 18 Şubat 2024'de yine İstanbul Kartal Meydanı’nda binlerce staj ve çıraklık mağdurunun katıldığı üç büyük miting düzenlediler. Coşku içinde gerçekleşen bu mitinglerde staj ve çıraklık mağduriyetine son verilmesi ve emeklilik için ilk sigorta girişinin başlangıç olarak kabul edilmesi talebi, yapılan konuşmalarla ve ardından binlerce kişinin gür bir şekilde haykırdıkları sloganlarla dile getirildi.

31 Mart 2024 seçimleri öncesinde staj ve çıraklık mağdurları, birçok ilde AKP'nin seçim mitinglerine ve açılış programlarına ön safta katılarak "çırağa müjde”, "staja müjde" sloganları ile kamuoyunun dikkatini çektiler. Bu eylemleri ile yazılı ve görsel basında öne çıktılar. AKP'nin 17 Mart 2024'de Konya'da düzenlediği miting öncesinde bir grup staj ve çırak mağduru emniyet güçlerince gözaltına alındı. Bu miting esnasında "çırağa müjde" sloganı atılınca, kürsüde konuşma yapan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, “Çırağa müjde olmaz. Kalfaya, ustaya müjde olur. Bu tür adımlar yanlış adımlardır" diyerek slogan atanları uyardı.

Bu arada üç seçim döneminde staj ve çıraklık mağdurlarının sorunlarının çözüleceğine dair vaatlerde bulunan MHP'nin, bu sözünü yerine getirmemesi ve mağdurlara sabır tavsiye etmesi de staj ve çıraklık mağdurları tarafından eleştirildi. Staj ve Çıraklık Sigortası Mağdurları Federasyonu yetkilileri, iktidarın konuyla ilgili milletvekili ve bürokratları ile yaptıkları görüşmelerde her defasında "şu an bütçe olanakları müsait değil" cevabı ile karşılaştılar. CHP'nin çırak ve stajyerlerin sorunları ile ilgili verdiği Meclis Araştırma Önergesi, AKP ve MHP'nin oylarıyla reddedilirken, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Işıkhan ise bir soruya "Gündemimizde staj mağdurları ve kademeli emeklilikle ilgili bir çalışma yok" cevabını vererek o dönem staj ve çıraklık mağdurlarının tepkisine neden olmuştu.

AKP, emeklilik için ilk sigorta girişi kabul edilmeyerek emeklilik hakları ellerinden alınan yüz binlerce staj ve çıraklık mağdurunun, açlık sınırı altında yaşayan milyonlarca emeklinin ve asgari ücretlinin, ataması yapılmayan ve özel sektörde taban maaş hakkı elinden alınan yüz binlerce özel sektör öğretmenlerinin; kısaca ötekileştirilen tüm mağdur vatandaşların taleplerine gereken olumlu cevabı vermeyince, 31 Mart 2024 yerel seçimlerinde, oy kaybına uğrayarak, CHP'nin ardından ikinci parti konumuna düştü. Büyükşehir Belediye Başkanlıklarının çoğunu da kaybetti.

Yerel seçimlerden sonra başta ana muhalefet partisi CHP başta olmak üzere bazı muhalefet partileri, staj ve çıraklık mağdurları ile hareket edip, onların taleplerini seslendireceklerini ifade ettiler.

Staj ve çıraklık mağdurlarının büyük bir kısmı geriye dönük borçlanma yöntemiyle emekli olabilme uygulamasına olumlu bakmaktadırlar. 5510 Sayılı Sigortalar ve Genel Sigortalar Kanunu'nun 41. maddesine göre doğum, askerlik, doktora ve uzmanlık öğrenimi, avukatlık stajı, hekimlerin asistanlıkta geçen süreleri borçlanma sürelerine dahil edilirken, aday çırak, çıraklık ve staj süreleri borçlanma sürecine dahil edilmemiştir. Yurt dışından gelenlere dahi, geriye doğru borçlanma imkanı tanınırken staj ve çırakların bundan mahrum edilmesi, adaletsiz bir uygulamadır. Yapılacak bir yasal düzenleme ile geriye doğru borçlanma hakkına, staj ve çıraklık mağdurları da dahil edilmelidir. Staj ve çıraklık sürelerinin emeklilik hesaplanmasında dikkate alınmaması, şu anda MESEM'ler aracığıyla eğitim gören yüz binlerce öğrenciyi de olumsuz etkileyecek ve meslek liselerine yapılacak kayıtlarda tereddütlere neden olacaktır.

Staj ve çıraklık mağdurlarının emekliliğe ilişkin haklarının iadesi için toplumsal destekle birlikte, TBMM'de gerçekleşecek adil bir yasal düzenlemeye de ihtiyaç vardır. Staj ve çıraklık mağdurlarının karamsarlığa kapılmadan, kendi haklarının kazanılması için yasal bir güç birliği içinde hareket etmeleri gerekmektedir. Israrlı ve disiplinli uzun mücadelelerin sonuç getirdiği de unutulmamalıdır.

Staj ve Çıraklık Sigortası Mağdurları Federasyonu'nun 17 Kasım Pazar günü saat 13.00'de İstanbul Kartal Meydanı'nda düzenleyeceği büyük mitingle, emeklilik için mağdur edilmiş olan binlerce kişinin sesi de kamuoyuna duyurulmuş olacak.

*Eğitimci-Yazar