Suriye’den kaçırılan eserler nereye gitti?

DUVAR - IŞİD, Suriye’den kaçırdığı antik eserlerden milyonlarca dolar gelir elde etti. Kaçak eserlerin uluslararası sanat piyasasında dolaşıma girdiği fark edilince Birleşmiş Milletler, bir uyarı yaparak IŞİD’in kültürel miras yağmasının ‘endüstriyel boyut’a ulaştığını duyurdu. Ağustos 2018 sonunda FBI, Suriye ve Irak’tan kaçırılan eserlere dikkat edilmesi konusunda ABD’deki müzelere ve antik  koleksiyonerlere bilgi notları yolladı.

Birleşmiş Milletler’in ve FBI’ın uyarıları, Irak ve Suriye’den kaçırılan eserler sorunun bütün dünyayı ilgilendiren bir boyuta geldiğini gösteriyor. Nazi döneminde yağmalanan eserlerin sahiplerine iade edilmesinin on yıllarca sürdüğü göz önünde bulundurulursa Suriye ve Irak’tan kaçırılan eserlerin ülkelerine dönmesinin çok uzun zaman alabileceği belirtiliyor. Zira bu eserlerin önemli bir bölümü bir yerlerde saklanıyor.

İNTERNET ÜZERİNDEN KAMPANYA

Eser kaçakçılığıyla mücadele edenler sadece FBI ve Birleşmiş Milletler değil. ARCA (Association for Research in Crimes against Art - Sanata Karşı İşlenen Suçları Araştırma Birliği) gibi oluşumlar, sanat eseri kaçakçılığı konusunda koleksiyonerleri ve müzeleri bilgilendirmeye çalışıyor. Dr. Donna Yates gibi krimonoloji konusunda uzmanlaşan arkeologlar ve hukukçular da internet üzerinden etkin kampanyalar yürütüyorlar.

Suriye veya Irak’tan kaçırılan eserlerin Christie’s ya da Sotheby’s gibi büyük müzayede evlerinin aracılığıyla satılmış olabileceği de iddialar arasında.

Kaçak eserlerin tedarik zinciri oldukça karışık. Eserlerin kaçak kazılarla bulunmasının ardından kaçakçılar eseri ülke dışına çıkarıyor  ve özel alıcılara satıyor. Bu eserleri daha sonra satın alan kişilerden bazılarının bu eserlerin kaçak olduğunu bilmediği belirtiliyor.

ÜLKEDEN NASIL ÇIKARILIYOR?

ARCA’dan Lynda Albertson, kaçakçıların kolluk kuvvetlerinin aldığı önlemlerden haberdar oldukları anda rotalarını ve yöntemlerini değiştirdiklerini anlatıyor. Eserler, kamyonlarla, birilerinin ceplerinde veya nakliye konteynırlarında taşınıyor. Genellikle farklı şekilde etiketlenerek, sahte belgelerle ve rüşvet yardımıyla ülkeden çıkarılıyorlar.

Neredeyse bütün ülkelerin eser kaçakçılığıyla mücadele konusunda katı kuralları var ama kaçırılan eserlere sahte belgeler hazırlamak hiç de zor değil.Ayrıca kaçakçılar yakalansalar bile fazla ceza almıyorlar. Bu konuda daha caydırıcı cezalar konması talep edilse de sanat eseri kaçakçılığı, risk almaya değer bir kazanç yöntemi olarak görülüyor.

'SANAT PİYASASI KAÇAK ESERLERDEN BÜYÜK GELİR ELDE EDİYOR'

“Koleksiyonerler ve antikacılar, daha önce hiçbir kaydı olmayan bir eserin daha yeni toprak altından çıkarılmış olduğunu kolluk kuvvetlerinin anlayamayacaklarını biliyorlar” diyen Lynda Albertson, bu yüzden yeni bulunmuş antik eserleri satın almanın gayet cazip olduğunu söylüyor.

Glasgow Üniversitesi’nden araştırmacı Tess Davis’in hazırladığı bir rapora göre 1998 – 2005 arasında Kamboçya’da hükümet ile isyancılar arasında yaşanan çatışmalar sırasında ülkeden 348 Khmer eseri kaçırıldı ve bu eserler New York’ta Sotheby’s tarafından 27 bin dolara varan fiyatlarla satıldı.

Lynda Albertson, sanat piyasasının kaçak eserlerden elde ettiği kazancın kaçakçıların gelirinden daha fazla olduğuna dikkati çekiyor.

KAÇAK ESERLER İÇİN VERİ TABANI OLUŞTURULDU

Uluslararası Müzeler Konseyi ICOM (International Council of Museums), müzecilerin ve antikacıların incelemesi için kırmızı bültenler yayınlıyor. ICOM’ın veri tabanında Mısır, Haiti, Kolombiya, Çin, Orta Amerika, Meksika, Peru ve Afganistan için hazırlanmış listeler bulunuyor. Suriye için ‘acil’ koduyla liste hazırlanmasına 2013 yılında başlandı.

30 Nisan 2018'de The Art Newspaper'da yayınlanan bir habere göre, Scotland Yard firavun dönemine ait eserlerin kaçakçılığıyla mücadele için Mısır ve Sudan hükümetleriyle anlaştı ve British Museum ile birlikte bir veritabanı oluşturacak. Proje kapsamında 1970'ten sonra özel koleksiyonlara alınan ya da ticareti yapıldığı tespit edilen 80 bin objenin kamuya açık veritabanı oluşturulacak.

Söz konusu objelerin çoğu müzayede evleri aracılığıyla satıldı ancak bu müzayede evlerinin online katalogları ancak 1990'ların sonunda yayınlandı. Kahire ve Khartoum'daki kütüphanelerde de basılı katalog koleksiyonu bulunmuyor.

'AMAÇ SUÇLULARI TAKİP ETMEK DEĞİL'

Global müzayede evleri Sotheby's, Christie's ve Bonhams, elindeki verileri kaçakçılıkla mücadele girişimiyle paylaşmayı kabul etti.

Antika sanat eseri satıcıları da katalog ve envanter bilgilerini paylaşacak. Veritabanına sergi katalogları da dahil edilecek.

British Museum küratörlerinden, projenin yürütücüsü Marcel Marée, veritabanının amacının suçluları takip etmek olmadığını, bunun emniyet teşkilatının işi olduğunu belirterek, "Sanat piyasasında daha fazla şeffaflık oluşturmayı" amaçladıklarını söylüyor. "Dolaşımdaki antik eserler" (circulating artefacts) adı verilen proje, bu yılın sonunda internette ücretsiz olarak yayınlanacak ve akademisyenler için de kaynak oluşturacak. Hazırlanacak veritabanının 1 milyar sterlinlik maliyeti, İngiliz hükümetinin British Council tarafından yönetilen kültürel koruma fonundan karşılanacak.

Bu tarz uluslararası işbirliklerinin Suriye ve Irak için de uygulanmasının kaçırılan eserlerin gelecekte ülkelerine dönmesini sağlayacağı gibi IŞİD gibi örgütlerin finansmanıyla mücadele açısından da önem taşıdığı belirtiliyor.

Kaynaklar:

-Kathleen Caulderwood, “Where Do ISIS-Looted Antiquities Go?”, Vice, 2 Eylül 2018 https://www.vice.com/en_nz/article/9akeae/where-do-isis-looted-antiquities-go

-Uluslararası Müzeler Konseyi ICOM’un kırmızı bültenleri: https://icom.museum/en/activities/heritage-protection/red-lists/

-Martin Bailey, “Scotland Yard joins global crackdown on looted pharaonic antiquities”, The Art Newspaper, 30 Nisan 2018 https://www.theartnewspaper.com/news/scotland-yard-joins-global-crackdown-on-looted-pharaonic-antiquities