Taht ve baht

Birisine sormuşlar; taht mı, baht mı diye, o da "Baht olsun da taht kendiliğinden gelir demiş. Ben de bir çoğunuz gibi bu sözü çok kişinin ağzında duydumuşum. Birisinin başına kötü bir şey geldiğinde "Onun bahtı kara" denir.  Bu örneklerde baht; şans, talih anlamına gelir. Fakat Türkçeden farklı olarak Kürtçede "bext" sözcüğü başka anlamda da kullanılır.  Halk arasında yaygın bir söz var; "Bextê Romê tune ye" diye.  Birisini başka birine iftira attığında "Bêbextîyan li min meke" denir.  Yani birisinden yardım istendiğinde "Ez ketime bextê te"  yada "Min xwe avêtiye bextê filan kesî (Falancanın insafına sığınmışım)" der.  Sözcüğün bu örneklerde insaf, wijdan, acıma duygusu; bir de  ihanet ve kalleşlik karşıtı bir anlamlarında kullanılmıştır. 

Kürt sözlü edebiyatında "bext" ve "bêbext" sözcükleri geniş bir şekilde yer alır. Kürt söylence ve masallarında bextereşî (kara bahtlılık)" ve "bêbextî (insafsızlık, vicdansızlık) içeren birçok olay mevcuttur.

Doğrusu "bext" sözcüğü her iki anlamı ile Kürt sosyolojisi hakkında da yeterli bilgi içermektedir.  Biz burada  konuyu netleştirmek için Kürt dilbilimci  Hecîyê Cindî’nin  "Kilamên Cemata Kurda" ve "Hikyatêd Kurda" adlı çalışmalarında geçen "bext" sözcüğünün kullanımı ile ilgili bir kaç  örnek seçtik:

Bextê te û Xwedê de me….. (Senin insafına ve Allah’a sığınıyorum).

(Ji) bextê min ra tu qîz î. (Benim bahtıma sen kızsın).

Beybê, porkurê, îşev sê roj e, sê şev e/ îsiltaqa romê bêbexte

Meke mîrê min meke,/ Xwe li bextê dînê îslamê asê meke,/ Şemongî Xelîfmêrekî heyfe, bê nav meke

(Li) ser bextê min tu bi mêrî…

Telebextê min bêbextê, min nemayê/Koçk keriyê Husêynê Qeco girane ketine devê çayê,

Esedyanî dûr e, farizyan bêbext in (Esedyani uzak, farizyan insafsızdır.)

Bextê we me, hûn gazin, loma li min nekin (Size yalvarıyorum, beni kınamayın)

Keçikê dînê heyderî/ Ta bi kêra kemberî,/ Li ser bextê min Esmerî.

Tema bejina min bêbextê/ Bextê xirav (Kötü baht) (li) erdê ketê.

Lê bextê wî çê biye…(Fakat onun bahtı iyi imiş).

Na, Elo, wextekî xirave, dinyake bêbext e… ( Kötü bir zaman, acımasız bir dünya)

Av û zarê me erdê nemîne/ Çawa nehîşt bext û miraz hev bivîne

Ay bêbext, ez mirim, neçe… (Ay insafsız, öldüm ben, gitme)

Eğer biz bu konuyu aktüel bir olaya bağlamak istersek, bunu  Narin Güran’ın öldürülmesi olayına bağlayabiliriz; bu olay aslında "bext"ın her iki anlamını da içeriyor. Böyle bir aile ve çevrede doğduğu için bahtı kara, hem de onu katledenler "bêbext"tir. Maalesef Kürt tarihi "Bedbext"lik ve "bêbext"lik örnekleriyle doludur. Sekiz yaşındaki Narin’in akibeti de bu örneklerden biri olarak tarihe geçti, üstelik de "bext" her iki anlamını içerecek biçimde. Fakat bir tarihten biliyoruz ki bu kara bahtın ve vicdanlığın kaynağı gerici sistem ile Kürtlerin ezilen halk olmasıdır.