DUVAR - William and Mary Üniversitesi Tarih Bölümü'nden Doç. Dr. Ayfer Karakaya-Stump, Boğaziçi Üniversitesi Nafi Baba Tasavvuf, Tarih ve Kültürel Miras Uygulama ve Araştırma Merkezi tarafından düzenlenen toplantıda yaptığı."Osmanlı Anadolusunda Kızılbaş Aleviler: Sufizm, Siyaset, Toplumsal Kimlik" başlıklı konuşmada, ünlü sufi Ebü'l Vefa'nın mezarının bulunduğunu açıkladı. 

"Vefailiği genel olarak Geç Orta Çağ’da Anadolu ve komşu coğrafyalardaki Sufi muhitlerine götürebiliyoruz. Vefailik Irak menşeili bir Sufi ya da tasavvufi gelenek. Aslında kurucusu Ebü'l Vefa, ilk mutasavvıflar, ilk tarikat kurucuları olarak bilinen Abdülkadir Geylânî ve Ahmed er-Rifâi'den 1-2 kuşak önce yaşamış. Tasavvufi gelenek olarak Kadirilik ve Rıfailik'ten önce ortaya çıkmış. Vefailik ortaya çıktığında henüz tarikatlar kurumsallaşmış değil ancak Vefailiğin de bir kolunun zamanla daha kurumsal bir tarikat yapısı kazandığını görüyoruz kaynaklarda" diyen Karakaya-Stump, Ebü'l Vefa'nın mezarının bulunmasını şu şekilde anlattı: 

"Ebü'l Vefa, kişi olarak Bağdat'ın güneyinde Vasıt şehrine yakın Kusam bölgesinde ömrünün büyük kısmını geçiriyor. Bağdadi şeklinde bir lakabı var ama aslında Bağdat'ta yaşamıyor.

Son yapılan çalışmalar, Ebü’l-Vefa’nın ve adını verdiği Vefai Sufi geleneğinin, hem tasavvuf tarihi ve Ortaçağ Anadolu sosyo-dinsel tarihi hem de ve daha özelde Alevi-Bektaşi tarihi açısından son derece önemli olduğunu ortaya koydu.

Hatırı sayılır sayıda Alevi ocağının aile belgelerinde geçen soy ağaçlarında ve/veya manevi/tarikat silsilelerinde Tacü’l-Arifin (Ariflerin Tacı) lakabıyla bilinen Ebü’l-Vefa’nın adını kurucu figür olarak görüyoruz. Dolayısıyla bir büyükçe grup Alevi ocağının tarihsel olarak Vefai kökenli/bağlantılı olduğunu da artık biliyoruz.

Günümüz Alevi-Bektaşileri her ne kadar Ebü’l-Vefa ile ilgili doğrudan bir belleğe sahip olmasalar da, Vefailik hem Anadolu tarihinde hem de Alevi-Bektaşi tarihinde artık biliyoruz ki çok önemli bir rol oynamıştır. Anadolu’da 12-13. yüzyıllardan 16. yüzyılın ortalarına kadar bağımsız bir tarikat olarak varlığını sürdürmüş olan Vefailik zamanla kendi içinde ayrışmış ve evrilmiş, Doğu’daki kollarının çoğu zamanla Kızılbaş hareketinin ana damarlarından birini oluşturmuştur. Vefai mirası ayrıca Rum Abdalları ve Bektaşi geleneği içinde de önemli bir yapıcı unsur olmuştur.

EBÜ’L VEFA’NIN TÜRBESİ NEREDE?

Ebü’l-Vefa’nın mezarının Irak’ta olduğu tarihi kayıtlarda geçiyordu, ama tam yeri bilinmiyordu. Irak’lı araştırmacı Nibras Kasimi’nin yardımlarıyla yakın zamanda Ebü’l-Vefa’nın türbesinin yerini tespit ve teyit edebildik ki bu çok heyecan verici bir şey. Ebü'l-Vefa'nın türbesi bugün Irak'ta, Kut şehrinin güneybatısında Besrugiye adlı bir bölgede bir köyde; köyün resmi adı al-Ummah (Türkçesi 'Ümmet'), gayri resmi adı Vireyivir'miş.

Olay şöyle oldu: Nibras Kasimi benimle yıllar önce Irak’taki Bektaşi Tekkeleri konulu çalışmamı okuduktan sonra temas etmişti ve benden tekkelerin lokasyonuna dair bilgileri istemişti.

Nibras Kasimi, 3-4 ay önce, İngilizce kitabımı okuduktan sonra, benimle tekrar temasa geçti. Bu sefer onunla, Evliya Çelebi dahil farklı tarihi kaynaklardaki, Ebü’l-Vefa’nın türbesinin nerede olabileceğine dair bilgileri paylaştım. Bunun üzerinde Nibras Kasimi’nin yereldeki bağlantıları alanda araştırma yaptı ve Ebü’l-Vefa’ya ait türbe yakın zamanda bulundu."

'TÜRBENİN EBÜ'L VEFA'YA AİT OLDUĞU YERELDE BİLİNİYORMUŞ'

Karakaya- Stump son olarak, "Türbe’nin Ebü’l-Vefa adında birine ait olduğu yerelde biliniyormuş, ama Ebü’l-Vefa’nın tarihsel kimliğine dair bilgiler tümüyle unutulmuş, sadece bir seyite ait bir ziyaret olarak biliniyormuş. Etrafta yaşayanlar da zaten çoğunlukla Şii Araplarmış" dedi.

EBÜ'L VEFA KİMDİR? 

Ebü’l-Vefa Irak menşeli Vefai Sufi geleneğinin isim babasıdır; ana tarafından Kürt, baba tarafından seyittir. 11. yüzyıl ve 12. yüzyılın başında yaşamıştır ve Abdülkadir Geylani ve Ahmet er-Rıfai gibi ilk tarikat kurucuları olarak bilinen şahıslardan bir kuşak öncedir. Temsil ettiği tarikat silsilesi, Cüneyd-i Bağdadi ile özdeşleşmiş ana akım tasavvuftan farklılaşan, batıni yönü kuvvetli alternatif bir Sufi geleneğinin kalıcı olmuş yegâne örneğidir.