DUVAR - Avrupa ülkelerinde arz güvenliğini sağlamak amacıyla uygulanan ancak Türkiye'de arz sorunu bulunmamasına karşın 2018'den bu yana yürürlükte olan 'kapasite mekanizması' ödemeleri şirketler için bütçeden karşılıksız ek gelir yolu oldu.

Birgün’den Nurcan Gökdemir’in haberine göre, mevcut üretim tesislerinde devre dışı kalma durumunda devreye girecek nitelikte tesisleri hazır bekletme mantığına dayanan sistemde şirketler dönemlik ihalelerle belirleniyor ve beklemeleri karşılığında ödeme yapılıyor. Sayıştay ve meslek odaları tarafından eleştirilen bu sistem “Atıl durumda olan veya teknik kapasitelerinde üretim yapmakta zorlanan ancak 'kapasite mekanizması' uygulaması ile kamudan kaynak aktarılan birçok santralın, gerçek bir ihtiyaç olduğunda, gerçekten devreye girip giremeyeceği, girebilecekse ne kadar süre içinde devreye girebileceği” sorusuna net yanıt vermiyor.

2018 YILINDA İLAVE ÖDEME YAPILMASININ YOLU AÇILDI

2018 yılında doğalgaz ve yerli kömür yakan ithal kömür santralları bu ödemeden yararlanmaya başladı. Ödemede öncelik yerli linyit, taş kömürü ve asfaltit santrallarına verildi. Başvuruları kabul edilen özel sektör santrallarına, maliyetleri piyasada oluşan fiyatın altında kalması nedeniyle satış yapamaması veya zarar etmesi durumunda, üretim yapmadıkları veya zararına satış yaptıkları süre için TEİAŞ tarafından ilave ödeme yapılmasının yolu açıldı.

Yönetmelik 2019 yılında değiştirilerek hidroelektrik santrallar kapsam içine alındı, başta ödeme parametreleri olmak üzere şirketler lehine düzenlemeler yapıldı.

2021'DE YÖNETMELİK DEĞİŞTİ

Türkiye'de ihtiyacın üzerinde üretim olmasına karşın yine arz güvenliği gerekçesi ile 2021 yılında bir yönetmelik değişikliği daha yapıldı. Bununla kapsam bir kez daha genişletildi ve yap-işlet santralları ve 13 yıldan daha eski olan ithal yakıtlı santralların kapasite mekanizması ödemesinden yararlanması sağlandı. 2021 yılında 2,6 milyar TL ödeme yapılması planlanırken ödeme toplamı 2,85 milyar TL'ye çıktı.

Aralık 2021’de yönetmelik yine değişti. Bu kez mekanizmadan faydalanma kriterleri aynı kaldı ancak ödeme hesaplama yöntemi değişti.

EN BÜYÜK ÖDEME DOĞAL GAZ SANTRALLERİNE YAPILDI

2022 başında yönetmelikte şirketler yararına yeni bir düzenleme daha yapıldı. 2022 yılı bütçesi EPDK tarafından 3 milyar TL olarak belirlendi. Önceki yıllarda ödemelerden en yüksek payı yerli kömür santralları alırken 2022'nin ilk dört ayında en büyük ödeme doğal gaz santrallarına yapıldı.

Bütün bu değişikliklerle yıllar itibarıyla hem yararlanan şirket sayısı hem de tutar sürekli arttı. 2018 yılında 28 santrala 1,4 milyar TL, 2019’da 43 santrala 2 milyar TL, 2020’de 45 santrala 2,2 milyar TL, 2021’de 51 santrala 2,8 milyar TL ödeme yapıldı. 2022’nin ilk dört ayında 637 milyon TL’si doğalgaz santrallarına olmak üzere 928 milyon TL teşvik ödemesi yapıldı.

Bu ödemelerden aslan payını alanlar arasında iktidarın gözde müteahhitleri öne çıkıyor. 2022’nin ilk dört ayında teşvik ödemesi yapılan bazı doğal gaz santralları ile ödeme tutarları şöyle:

İzmir Elektrik-İntergen ve ENKA Ortaklığı (84 milyon TL), EnerjiSA (78 milyon TL), Gebze Elektrik -ENKA(74 milyon TL), AKSA (48 milyon TL), Cengiz Enerji (34 milyon TL).

‘ŞİRKETLERİN SERBEST ÜRETİCİ OLARAK SANTRAL YAPMASININ TEŞVİK EDİLDİ’

Özel elektrik üreticilerine sağlanan destekler konusunda bir çalışma yapan TMMOB Makina Mühendisleri Odası Enerji Çalışma Grubu Üyesi Orhan Aytaç, “Elektrik üreticisine güzel destekler artarak devam ederken bedelini yurttaş ödüyor” dedi. 1980’li yıllardan bu yana elektrik enerjisi sektörünün özelleştirilmesi ve piyasalaştırılması sürecinde Yap-İşlet, Yap-İşlet-Devret, İşletme Hakkı Devri, Varlık Satışı gibi özelleştirme modelleri uygulandığını, şirketlerin serbest üretici olarak santral yapmasının teşvik edildiğini anımsatan Aytaç, bu süreçte kamu kurumlarının yatırım yapmasının da önüne geçildiğine dikkat çekti.

‘ÜRETİLMEMİŞ ELEKTRİK İÇİN PARA ÖDENİYOR’

CHP Zonguldak Milletvekili Deniz Yavuzyılmaz da bu sistemin Yap-İşlet-Devret modeliyle yapılan köprü, tünel ve otoyollarda hem geçen hem geçmeyen araçlar vatandaşların para ödemesine benzer bir durumun olduğunu söyledi. Yavuzyılmaz, şunları söyledi: “Santrallara ödenen tutar, santralların elektrik üretimi için hazırda tuttukları kısım için ödenen yani üretilmemiş elektrik için ödenen tutar. Yani yurttaşlarımız hem elektrik faturasını ödüyor, aynı zamanda da santralların henüz üretmediği ama üretmeye hazır beklediği tutarı ödüyor. Kapasite kullanım mekanizması teşviki adı altında ödeme yapılması inanılmaz bir AKP uygulaması. İşte bu tutarlar ödendiği için, enerji piyasası doğru yönetilmediği için vatandaşımızın ödediği elektrik faturaları kabararak artmaya devam ediyor.” (HABER MERKEZİ)