Urfa'da sel: 'O nasıl mimarlık, o nasıl mühendislik'

Fatma Keber

URFA - Urfa’da 15 Mart tarihinde etkili olan sağanak yağış sonrası meydana gelen ve 17 kişinin yaşamını yitirdiği selin ardından yaralar sarılmaya çalışılıyor.

Selin bu kadar yıkıcı olmasının sebeplerinin başında dere yataklarına kurulan yapılar geliyor. 2021 İl Afet Risk Azaltma Planı (IRAP) raporunda da Cavşak, Karakoyun, Akpınar dereleri için taşkın uyarısı yapılması dikkat çekiyor.

Dere yataklarına kurulmuş mahallelerde yaşayanlar da belediye yetkililerinin duruma göz yumduğunu ifade ediyor.

‘381 EV KAMULAŞTIRILDI’

Karaköprü, Eyyübiye ve Haliliye ilçelerindeki dere yataklarında pek çok ev bulunuyor. Eyyübiye ilçesinin Karakoyunlu Mahallesi'nde yer alan Karakoyun Deresi’nin üzerindeki alana 2012 yılında Piazza AVM yapıldı. Sel suları altında kalan alışveriş merkezinin karşısındaki alanda belediyenin kentsel dönüşüm projesi planlanıyor.

Şanlıurfa Büyükşehir Belediye Başkanı Zeynel Abidin Beyazgül 30 Ocak 2021 tarihinde konuyla ilgili yaptığı açıklamasında, “Bu kanalın iki tarafında kanala fazla yakın olan evler varsa kamulaştırılacak. Kanala kanalizasyon sularının akıtılmaması için gereken yapılacaktır” dedi. Bu açıklamadan ardından Karakoyun Mahallesi’nde bulunan 381 ev kamulaştırıldı ve boşaltılmaya başlandı.

ALT GEÇİT DE DERE YATAĞINA YAPILDI

Eyyübiye ilçesinin Mance Mahallesi’nde bulunan Mance Deresi de sağanak sonrası taştı. Karaköprü ilçesinde dere yataklarına yapılan binalar ruhsatlı iken Eyyübiye ilçesinin Dede Osman ve Mance mahallelerindeki dere yataklarının etrafındaki yapılar ise ruhsatsız.

GAP Vadisi de selden etkilenen bir başka alan. Karaköprü, Haliliye ve Eyyübiye ilçelerinden gelen taşkın suları, GAP Vadisi’ne ulaştı.

Tartışmaların odağında yer alan ve en fazla can kaybının yaşandığı Abide Köprülü Kavşağı’nın açılışı 2022 yılının aralık ayında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından yapıldı. Büyük bir törenle açılan ve Urfa’ya ‘hizmet’ olarak lanse edilen alt geçitte onlarca araba mahsur kaldı, pek çok kişi sel sularına kapıldı. Daha üç ay önce açılan alt geçidin dere yatağına inşa edildiğinin ortaya çıkması pek çok tartışmayı da beraberinde getirdi.

Ancak görülüyor ki sadece alt geçit değil, onlarca bina dere yataklarının etrafına inşa edilmiş.

SEL ENKAZI HÂLÂ KALDIRILMADI

Selin üzerinden neredeyse iki hafta geçmek üzere. Ancak Mance, Sırrın gibi mahallelerde selin izlerini görmek mümkün. Pek çok bina çamur içinde. Sırrın Mahallesi’nde yaşayan Ahmet Yılan, selde neredeyse boğulacaklarını belirterek “Hepsi 10-15 dakika içinde gerçekleşti. Kıyamet kopuyor gibi oldu. Bu dereden su taşmaması için en az 2 metre perde beton dökülmesi lazım” dedi.

Yılan, sözlerini şöyle sürdürdü: “Derenin içine iskan verip 12 kat imar vermişler. O imar nasıl bir imardır, nasıl bir mühendisliktir? Bu dere yatağındaki evlerin hiçbirinin tapusu yok. Belediye başkanı, başkan yardımcısı, bunları görmüyor mu?  Burada derenin ağzına girmiş evler. Dere ile evlerin arasında en az 10 metre olması lazım ama 5 metre kalmış.”

Evlerin hazine arazisine yapıldığını söyleyen Yılan, “Bunlar hep suçtur. Kimin suçudur; buna göz yuman belediye başkanının suçudur” ifadelerini kullandı.

‘18 YIL ÖNCE YİNE SEL OLMUŞTU’

Mance Mahallesi’nde yaşayan İbrahim Yenice ise Mance’nin eskiden dere olduğunu şu sözlerle aktardı: “Burası Haleplibahçe yani Mance Deresi... Dereydi eskiden buralar, ev yapıldı bu hale geldi.”

Mahallede esnaflık yapan Ali Usta ise derenin ne zaman imara açıldığına dair “Feridun Yazar’ın belediye başkanlığı döneminde buraya ruhsat izinli verildi diye hatırlıyorum. 1981 yılında bize geldiler ve ‘Mance Mahallesi’nde ev yapmayın, sel kalkabilir ya da geniş sokaklar yapın’ dediler. Ama bakın sokaklar şimdi kaç metre? Eğer sokak geniş olsaydı su kalkmazdı. 1 metre su kalktı burada. Yaklaşık 50 arabayı aldı götürdü” diye konuştu.

Mahallenin yoksul olduğunu vurgulayan Usta, “Çoğu insanın eşyası sular altında kaldı. Millet perişan oldu. 18 yıl önce yine böyle bir sel oldu. Tabii bu kadar büyük bir sel değildi. Biz burada yaşıyorduk. Bu kadar büyük bir felaket olmadı” dedi.

Mahallede esnaflık yapan Hüseyin Kurt da “Burası eski Mance Deresi… Dağda biriken sular hiç beklemediğimiz bir şekilde doldu taştı” şeklinde konuştu.

‘HER GELEN BİR YANLIŞ YAPARAK GİTTİ’

Urfa Şehir Plancıları Odası Başkanı Mehmet Selim Açar, doğal afetleri felakete çeviren şeyin, insanın doğaya müdahalesi olduğunu belirtti. Açar, “Bu sadece bugünün problemi değil. Sur dışına yapılan yapılanmayı göz önüne aldığımızda, son 40 yılda her gelenin bir yanlış yaparak gittiğini görüyoruz” dedi.

Merkezde bulunan ve taşkınların yaşandığı üç derenin etrafında yanlış yapılaşma olduğunu ifade eden Açar, “İmara, yönetmeliklere aykırı yapılaşmalar var. Bunun sebebi kim? Aslında üzerinde durmamız gereken bu. Bunlar hakkında suç duyurusunda bulunmayı düşünüyoruz. Bu konuyla ilgili bir çalışmamız var” diye konuştu.

Açar sözlerine şöyle devam etti: “Karakoyun Deresi’nin etrafına baktığımızda; 1500 yıl önceki su bendini kullanıyoruz ama yetmemiş sağına soluna dere kotunun altına vatandaşın yapılaşmasını, imara uydurmuşuz. Normalde biz imar yapıp vatandaşı o imara göre yapılaştıracakken, vatandaş gecekondu yapmış, yapılaşmış, biz de o gayri resmi yapılaşmayı imara uydurmuşuz.”

Büyükşehir Belediyesi’nin bir an önce riskli yapı stokunu tespit etmesi gerektiğini kaydeden Açar “Dönüşmesi gereken, risk arz eden ne kadar konut varsa bunları tespit etmesi gerekiyor. Bu tespitlere istinaden de kentsel dönüşüm projeleri oluşturulmalı” dedi.

‘YAĞMUR SUYU AVANTAJA ÇEVRİLEBİLİR’

Dere yataklarına müdahale edilmemesi gerektiğini vurgulayan Açar şöyle devam etti: “Yağmur suyu hasadı, gri suların deşarjı, yağmur sularını toplayıp sulamada kullanabiliriz. Şu anda arıtılmış klorlu suyu sulamada kullanıyoruz. Yağmur suyu hasadını yapabilir, bunları sulamada kullanabilir ve böylece sel felaketlerinin önüne geçmiş oluruz. Diğer taraftan da su kaynaklarını korumuş oluruz. Dere yataklarını daha fazla ağaçlandırmamız gerekiyor. Dere kenarlarını betondan arındırmamız gerekiyor.”

'DERE YATAĞINDAKİ EVLERİ KAMULAŞTIRDIK VE BOŞALTTIK'

Konuyla ilgili Şanlıurfa Belediye Başkanı Zeynel Abidin Beyazgül, şunları söyledi: "Burası dere yatağı... Biz göreve gelir gelmez dere yatağında bulunan evlerin kamulaştırma işlemlerini yaptık ve bu evleri boşalttık. Bu uygulamanın, sel felaketinde ölü sayısının artmasını önlediğini görmüş olduk. Yine belediye başkanı olduktan sonra bu bölgede, ev yapılmasına müsaade etmedik ve bu alanları park olarak değerlendirdik. Bu felaketin hiç yaşanmamış olması hepimizin isteğiydi ama bundan sonra da devletimiz ve belediyemiz olarak elimizden geleni yapmaya devam edeceğiz.”

Karakoyunlu Mahallesi'nin de dönüştürüleceğini belirten Beyazgül, şöyle devam etti: “Karakoyunlu mahallemiz, Piazza Alışveriş Merkezi’nin üst kesiminde yer alıyor. Burası bitişik nizam halinde yapılmış. Ancak modern şehre uygun bir yerde bulunuyor. Burayı da dönüştüreceğiz ve burada modern bir merkez oluşturacağız. Proje alanında ağaçlandırma alanlarımız bol olacak. Yapıların alt kısmında dükkânlar olacak ve proje alanı içerisinde yeşilin bol olduğu parklar olacak. Bu projeyle bitişik nizamda vatandaşlarımızın nefes alamadıkları yeri modern bir merkeze dönüştüreceğiz.”