“Belmondo'nun bir sevgilisi vardı, bende onun bile fotoromanları var,” diye anlatıyor arkadaşım. Havadan sudan bir pazar geyiği. “Kimdi o?” diye soruyorum, bir türlü hatırlıyamıyor ismini. Hemen akıllı telefonlara sarılıyoruz. Her şeyi bilen Google, eminim ki Belmondo'nun sevgililerinin listesine de ulaştıracak bizi. Ama hay aksi, Google bizi Wikipedia'ya yolluyor ve bizim onu açmamız mümkün değil...
Belmondo'nun sevgilisini hatırlama işini erteliyoruz. Biraz tadımız kaçıyor ve kendimizi çay bahçesinde 'ne olacak bu Türkiye'nin hali' muhabbetinin içinde buluyoruz. Ulaşamadığımız daha o kadar çok bilgi var ki, Belmondo'nun sevgilisini öğrenemedik diye hayıflanmayı bir kenara bırakıyoruz.
KİMİSİ MAGAZİN SEVER KİMİSİ SİYASET
Aslında bilgiye ulaşma hakkı ve özgürlüğü tam da bu. Söz konusu olan bilgiyse Belmondo'nun sevgilisi ile Avrupa Konseyi'nin karar alma süreçleri arasında fark yok. Kimi zaman sadece bilmiş olmak için bir şeyleri merak edersiniz, içinizdeki gizli malumatfuruş harekete geçer. Kimi zaman bir yazıyı hatta bir ciddi akademik makaleyi takıldığı yerden harekete geçirecek bilgi kırıntısını şıp diye bulursunuz internette. Kimisi magazin sever kimisi siyaset. Bilgi dediğimiz şey bu yüzden zengin, çeşitli olmalı ve farklı kaynaklardan beslenebilmelidir. Hele anında ulaşılabilir ise bir de, hayatın kıvamı değişir. Geçen hafta Türkiye'den ulaşımı engellenen wikipedia, tam da böyle bir sitedir. Kullanmasını bilene öğrenmek istediklerine dair muhakkak bir şeyler söyler.
Wikipedia ile yazılan yazı
Wikipedia aslında bir bilgi ağı. İçindeki maddeleri bizzat kullanıcıların yazdığı bir paylaşım sitesi. 2002'de kurulduktan sonra büyük bir hızla büyümesini de buna borçlu. Herkes girip bir madde yazabilir, ya da bir maddeye bir şeyler ekleyebilir. Yazılanlar gizli editörler tarafından kontrol edilir, çoğu kez bilgiyi girenden bir referans vermesi istenir. Referanslar da tamamsa o bilgi Wikipedia'da kalıcılaşır. Bu nedenle Wikipedia'da, (sevimli Türkçe adıyla Vikipedi'de) propaganda yapmak da kolay değildir. Siz ne yazarsanız yazın birileri girip altına işin farklı boyutunu da ekleyebilir. Burası aslında dünyanın en büyük sosyal medya sitelerinden biridir.
BİLGİ KİRLİLİĞİ OLMAMASI İÇİN REKLAM ALINMIYOR
270 dilde yayın yapıyor. 2002'de kurulan site, 2015'e gelindiğinde sadece İngilizcede 5 milyon maddeyi içeriyordu. İnternetin en çok tıklanan yedinci sitesi olmuştu. Üstelik 'ilk onda' yer alan, ticari olmayan tek site Wikipedia'ydı. Kendi adını taşıyan vakıf tarafından yönetiliyor. Bağışlar en önemli geliri. Sponsor ya da reklam almıyor, verdiği bilginin güvenilirliğini zedelememek için.
Buradaki bilgi, eski usül ansiklopedilerden çok farklı. Her şeyden önce interneti bilgi kaynağı olarak kullanmanın bazı yeni kuralları var. Bunlardan ilki her şeyi kendi süzgecinizden geçirmek zorunda olmanız. 18. yüzyılda Diderot ve arkadaşlarının insanlığa kazandırdığı ansiklopedinin otoriter bir yapısı vardı. Nitekim otorite sözcüğü Batı dillerinde bir konuyu çok iyi bilen, o konuda konuşma yetkisi olan kimse anlamına gelir. Sonuçta bilgi, onu en iyi bilenler tarafından yazılır ve konunun nihai hali olarak kabul görür. Artık biri yeni şeyler söyleyip diğer otoriteleri ikna edene ve kendi otoritesini kabul ettirene kadar, ilk yazılanlar 'mutlak gerçek' muamelesi görür. Ansiklopediler yüzlerce yıl bu sistemin taşıyıcısı oldu. Orhan Pamuk'un Sessiz Ev romanında hayatını bir ansiklopediye adayan roman kahramanı gibi, sahip olduğu bilgiyle toplumu aydınlatmak ve daha üst bir bilinç seviyesine çekmek için yola çıkan kişi ve kişilerce hazırlandılar.
İnternette ise durum epey farklı. Hiçbir bilgi yeterince güvenilir değil ve kesinlikle nihai değil. Her an büyümeye, çoğalmaya hazır. Gerçeği yansıtmayabilir, eksik olabilir, aradığınız şey olmayabilir. Ansiklopedi maddesini açıp okumak kadar kolay değil hiç bir şey. Birden fazla kaynağı açıp, ekranda yan yana uzanan sayfalar arasında gezinmek, karşılaştığınız linkleri tıklayıp internet evreninde soluğunuz yettiği kadar derinlere inmek zorundasınız. Burada da güvendiğiniz siteler, önceden sahip olduğunuz bilgiler ve bilgiyi süzme, değerlendirme becerilerinizle kendi nihai bilginizi ediniyorsunuz. Ama şu var ki internetten edindiğiniz bilgi, biliyorsunuz ki tamamlanmış deği. Her zaman çoğalmaya açık, yeter ki sabrınız olsun.
WİKİPEDİA: İNTERNET ANSİKLOPEDİSİ
Wikipedia da tam burada işleri biraz daha kolaylaştıran bir internet ansiklopedisi olarak ortaya çıktı. Her maddenin belli bir formatta, gedikli kullanıcıları tarafından hızlı ve kolayca okunup öğrenilecek biçimde tasarlandığı Wikipedia, o ünlü demokratik halini herkesin katılımına açık olmasıyla kazandı.
Türkiye'de Wikipedia'nın engellenmesi bizi bütün bu demokratik bilgi aleminin dışına itiyor. Evrensel bir bilgi kaynağından mahrumuz artık. Tüm dünyada geçirli olan bilgilenme yöntemleri bizim için mükemmel işleyen bir süreç değil. Her an kesilebilir. Üstelik ne zaman geri geleceği de belli değil.
'WİKİPEDİA İLE İLETİŞİME AÇIĞIZ'
Geçen hafta BTK başkanı Ömer Fatih Sayan “Mahkeme kararları uygulanmadan wikipedia'nın açılması mümkün değil” dedi. Nitekim Wikipedia Vakfı'nın Türkiye'deki avukatları aracılığıyla yaptıkları itiraz da reddedildi. Haberleşme Bakanı Ahmet Arslan'a göre umut var. “Wikipedia ile iletişim kanallarımız açık” diyor, “Doğru bilgileri içeren dökümanları gönderdik ama yayınlamadılar.” Yani Wikipedia Türkiye'yi IŞİD destekçisi gösteren maddelerin içeriğini düzeltirse sorun çözülecek. Ama ne zamana kadar?
Aslında BTK bir süredir bütün siteleri kapatmak yerine maddeleri karartabiliyor. Haber sitesi yapanlar bunu bilir. Bir gün bir bakarlar, girdikleri bir habere erişilemiyor. O zaman anlaşılır ki mahkeme kararıyla BTK o haberi karartmış. Wikipedia'nın kullandığı yazılım bu tür müdahalelere karşı bir şifreleme içerdiği için, tüm sitenin engellenmesi yoluna gidilmiş.
Türkiye'de daha önce Youtube, Twitter hatta Facebook bile kapatıldı. Bir orta yol bulup açtılar. Bence şu sıralar herkes Wikipedia'nın da böyle açılacağını düşünüyor. Yoksa durum, bir Twitter yasağı kadar tepki çekmiş değil.
Kendi zamanını yaşayamayan, aslı yerine hep kötü ve komik taklitlerle idare eden garip ülkeler var dünya üstünde. Türkiye için bu derece içe kapanmak mümkün mü? Bence değil. Ama şu haberi gördüğümden beri biraz kafam karıştı:
'Milli ve yerli Wikipedia geliyor'. Türkiye, sanal ansiklopedi sitesi için hazırlıklarını sürdürüyor. Tarih henüz belli değil ancak yakın zamanda Wikipedia benzeri bir site milli ve yerli olarak kullanıma sunulacak...