Mühdan Sağlam

msaglam@gazeteduvar.com.tr
TÜM YAZILARI
Rus gazının Avrupa’ya aktarılmasında yeni adres Türkiye mi? Ukrayna üzerinden aktarılan gazın sözleşmesinin bitmesi Rusya’yı alternatif arayışına itiyor. Bu çerçevede hem yaptırımlara katılmayan hem de gazdan petrole Rusya’dan enerji almaya devam eden Türkiye, Rusya için alternatif bir Avrupa’ya gaz aktarma durağı olabilir.
Moskova’nın ekonomik ve jeopolitik hesaplarında ibre Pekin’den yana Petrol fiyatlarında yaşanacak bir şok Rusya bütçesinde daha ciddi bir açığı tetikleyebilir. Bu nedenle Rusya, Avrupa’ya sattığı fiyatın çok altında bir fiyata Çin’e gaz satmayı göze alıyor, zira “az gelir hiç gelirden evladır” diyor. Jeopolitik açıdan da Çin ile bağlarını güçlendirdiği gibi Batı’ya yaptırımlara rağmen ayakta kaldığı ve yalnız olmadığı mesajını verebilecek. 'Türkiye Ortadoğu’da gelişmeleri etkilemekten uzaklaştı' Ortadoğu'da dengeler her gün yeniden kuruluyor. Haniye suikasti, İran'ın İsrail karşısındaki caydırıcılığını sorgulatırken, Türkiye'nin bölgede etkili olma çabaları da sonuç almaktan uzak görünüyor. Kadir Has Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Mustafa Aydın ile söyleşimizin ikinci bölümünde Ortadoğu'daki oyun kurucuları konuştuk.
Prof. Mustafa Aydın: ABD hegemonyasına ilişkin rıza ortadan kalktı Mustafa Aydın’a göre, ABD, 1945’te kurulan sistemi artık kendisine avantaj sağlamadığı için değiştirmek istedi. Eski sistem kaybolmaya başladı, ancak yerine yenisi getirilemedi. ABD’nin getirmeye çalıştığı yeni yapının özellikleri tam anlaşılmıyor ve insanlar mutlu değil. Rusya’nın stratejisi: Boru hatlarını ihmal etmeden LNG’ye hücum ABD’den gelen yaptırımlar, Rusya’nın ekonomisinde kısa vadede beklendiği kadar büyük bir sarsıntı yaratmasa da özellikle doğal gaz alanında hem ekipmana ulaşma hem de ortaklıklar kurmada sorunlara neden oluyor. Bununla beraber, Rusya’nın gecikmelere rağmen LNG’yi ciddi biçimde gündemine aldığını söylemek mümkün. Modi’nin açmazı: Rusya mı ABD mi? Hindistan, nihayetinde ABD ile Çin arasında bir karşılaşma olacağının ve bunun Asya Pasifik sahasında gerçekleşeceğinin farkında. Bu nedenle ABD ile ilişkilerinde Çin eksenli yakınlaşmayı önemserken, Rusya ile Çin arasındaki aşırı yakınlaşmanın kendisinin lehine olmadığının da farkında. 'Türkiye Suriye’den çekilmek durumunda kalacak çekilmesi de gerekiyor' Prof. Dr. Gencer Özcan, Türkiye-Suriye ilişkilerini, Erdoğan'ın ve Özgür Özel'in Esad ile görüşme taleplerini ve Rusya ve ABD'nin etkileriyle Türkiye'nin Ortadoğu'ya ilişkin dış politikalarını değerlendirdi. Lityum darbesi yalnızca asker eliyle mi olur? Dünyanın geleceği kuzeye göre, Latin Amerika başta olmak üzere bazı ülkelerin doğasının tahrip edilmesine, suyunun kurutulmasına, halkının ekonomik ve kültürel olarak yara almasına bağlanıyor. ABD, sabık şüpheli buna eminiz. Peki Çin’in veya Rusya’nın burada gerçekten tahribata neden olmadan, Bolivya halkı yararına lityum çıkaracağından emin miyiz? Prof. Yılmaz: Asgari ücrette artış yoksa vergi yükü hafifletilebilir Asgari ücret zammıyla ilgili tartışmaları değerlendiren Prof. Dr. Binhan Elif Yılmaz, "Ücretler pek de yukarı gitmeyecek, enflasyon neden olarak ifade ediliyor. Ama kimse kârlardaki artışın enflasyon üzerindeki etkisini dile getirmiyor. Ücretliler enflasyona böyle ezdiriliyorsa, vergi üstünden ezdirilmemeli" diye konuştu. Enerjide adaletsizlik ve fosil yakıt tüketimi artarak devam ediyor Enerji Enstitüsü raporu, ülkelerin kısa ve orta vadeli ekonomik ve siyasi çıkarlarını insanlığın ortak derdine tercih ettiği ve bu eğilimde ciddi bir gerileme olmadığı şeklinde yorumlanabilir. Rusya petrol ve gazda Türkiye’nin ana tedarikçisi oldu Hem doğal gaz hem de petrol, 2023’te Türkiye’nin enerjideki ana kalemleri oldu. Her iki grupta da Rusya’nın payının yüzde 40’ın üzerinde olduğu görülüyor. Konutlar doğal gaz pastasında en büyük tüketim payına sahipken petrol nakliye ve ulaşımda lider konumda. Yalçın Karatepe: Türkiye'de en pahalı şey yoksulluk Prof. Yalçın Karatepe ile Türkiye ekonomisini konuştuk. "Türkiye'de en pahalı şey yoksulluk" diyen Karatepe bir ekonomi modelinin birinci önceliğinin vatandaşın refahını artırmak olması gerektiğini belirtti. Rusya ekonomisi yaptırımlara rağmen nasıl büyüyor? Yaptırımların tamamen işlevsiz olduğunu söylemek doğru olmadığı gibi bu yol haritasının Rusya’nın dibe vurmasına neden olacağını söylemek de güç. Bu ülkeye ömür biçme yarışına giren otoritelere şunu yeniden hatırlatmak gerekiyor: Rusya göründüğü kadar güçlü olmayabilir, ancak sanıldığı kadar zayıf da değil. Rosatom neden Batı yaptırımlarının dışında tutuldu? Rosatom’un özellikle Asya, Afrika ve Latin Amerika’da santral kurma ve işletme süreçlerinin tamamını üstlenmesi, kredi bulma konusunda Rusya bütçesine yaslanması ve kolaylıklar sağlaması onun “nükleersiz ülke kalmasın” stratejisinin kolaylaştırıcıları oluyor. Tam da bu nedenle tekel konumda bir şirkete teslim edilen nükleer enerji hedefleri Putin tarafından belirleniyor. Arash Azizi: İran'da kavga devam eder ama rejim krizi yaşanmaz İran uzmanı Arash Azizi ile Reisi'nin ölümü ve sonrasına ilişkin senaryoları konuştuk. Azizi'ye göre, İran bir rejim krizi yaşamaz ama sistem karşıtlarının mücadelesi de devam edecek. Değişimin zaman alacağını belirten Azizi, Reisi'nin yerine gelecek ismin büyük ölçüde Hamaney tarafından belirleneceğini düşünüyor. Murat Batı: Gayrimenkulden de servet vergisi alınsın Prof. Dr. Murat Batı ile tasarruf tedbirleri ve vergi sistemini değerlendirdik. Batı'ya göre dolaylı vergi ne kadar fazlaysa, gelir adaletini bozma etkisi o kadar yüksek. Servet vergisinin mevcut sistemde işe yaramayacağını belirten Batı, gayrimenkullerden de servet vergisi alınmasından yana olduğunu ifade etti. Fatih Özatay: Enflasyondan şikayet eden işveren gördünüz mü? Prof. Dr. Fatih Özatay ile Mehmet Şimşek'in para politikalarını ve tasarruf tedbirlerini konuştuk. Asgari ücreti düşük tutmanın enflasyonla mücadele için kötü bir yöntem olduğuna değinen Özatay, iktidarın ekonomi programının yapısal reformlardan yoksun olduğu için gelir adaletini sağlamada eksik kalacağını belirtti. İlhan Uzgel: Biden'la görüşme için bu kadar el açılmaz CHP'nin birinci parti olarak çıktığı seçimlerin ardından dış ilişkilerde daha aktif bir politika izlemesi dikkat çekti. CHP Dış Politikadan Sorumlu Genel Başkan Yardımcısı Prof. Dr. İlhan Uzgel ile, Sosyalist Enternasyonal Başkan Yardımcılığı'na da getirilen Özgür Özel'in Filistin sorunu başta olmak üzere sığınmacılar ve Ortadoğu politikalarında izleyeceği tutumu değerlendirdik. Uzgel, "Çabamız CHP’yi bir dış politika aktörü haline getirmek" diye konuştu. Türkiye, ABD’den neden daha fazla doğal gaz almak istiyor? Türkiye'nin ABD’den gaz alımını sabit bir anlaşmayla hem de dövize ihtiyaç duyulan bir dönemde (Gazprom ödemelerinin yüzde 20’sinin yerel paralarla yapıldığını akılda tutarak) masaya sürmesi, 10 yıl gibi bir sürenin dillendirilmesi müttefiklik/ittifak ilişkisinin bir yansıması olabilir. Yani enerji güvenliğiyle NATO’nun güvenlik perspektifi ABD’den gaz almaya eşitlenmiş olabilir. Meliha Altunışık: Irak, Biden görüşmesinin başlıklarından biri olacak 7 Ekim saldırılarının Ortadoğu'daki normalleşme sürecini etkilediğini belirten ODTÜ Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Meliha Benli Altunışık, Cumhurbaşkanı Erdoğan ile ABD Başkanı Joe Biden arasında gerçekleşecek görüşmede Irak konusunun da önemli başlıklardan birisi olacağını söyledi. 'Filistin meselesi sürdükçe İran-İsrail gerilimi de sürecektir' Ortadoğu’da tansiyonu yükselten karşılıklı hamleleri, olası senaryoları ve İran’ın izlediği stratejiyi TOBB ETÜ Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi Dr. Gülriz Şen ile konuştuk. Şen, "İran’ın blöf yaptığını düşünenler, buna şaşırmış olabilir, ancak bence kimse İran’ın blöf yaptığını düşünmüyordu" dedi. Türkiye İsrail’e petrol akışını keser mi? BTC anlaşmasının yanı sıra, Türkiye ve Azerbaycan’ın taraf olduğu Avrupa Enerji Şartı, Dünya Ticaret Örgütü kuralları da “transit serbestisi”ni temel alıyor. Petrol veya doğal gaz akışının anlaşmada belirtilen sebepler dışında askıya alınması, Türkiye’yi hem bölgesel hem de küresel düzeyde zor durumda bırakır, cezanın yanı sıra. Saad-Filho: Faşizmin yeni biçimleri günümüzün en büyük meydan okuması Demokrasi ve kapitalizm arasındaki ilişkiyi yorumlayan Prof. Dr. Alfredo Saad-Filho, "İçinde bulunduğumuz bu durumun tehlikeli bir yanı var: Faşizmin yeni biçimlerine alan açmak. Çünkü faşizm de halkı temsil ettiğini iddia ediyor. Bu çerçevede zaman içinde karşımıza çıkan en büyük düşmanın bu olduğunu söylemek gerekiyor. Bence zamanımızın en büyük siyasi meydan okuması bu" diyor. Enerji krizi, gıda fiyatları ve zor kış Enflasyon üretimden tüketime ciddi oranda hissediliyor. Şimdi buna küresel enerji krizi eklendi. Örneğin petrol fiyatlarının 83 doları görmesi petrolde dışa bağımlı Türkiye’nin cari açığını artırıyor. Dahası bu dolar kuruyla birleştiğinde akaryakıtta zamlanacak. Bunu doğalgaz ve elektriğin takip edeceğini söylemek için kahin olmak da gerekmiyor. Küresel enerji kriziniz hayırlı olsun Enerjide yaşanan dar boğaz yalnızca Avrupa ve doğalgaz ile sınırlı değil. Kriz Çin, Hindistan ve Brezilya’da da karşılık buluyor. Krizin nedenlerinden biri iklim değişimi: Sel, kuraklık, aşırı sıcak, rüzgârdan verim alınamaması. İşte bu nokta devletlerin verdikleri sözlere sadakatlerini de gösterecek olan. Prof. Dr. Şengül: Yurt/barınma sorunu hayırseverlikle çözülemez Kentleşme uzmanı Prof. Dr. Tarık Şengül ile üniversite öğrencilerinin 'Barınamıyoruz' eylemleriyle gündeme oturan krizin nedenlerini ve çözüm yöntemlerini konuştuk. Şengül, "Bir öğrencinin anne/babasının gelirinin tümünü talep eden bir kiralık konut düzeninden söz ediyoruz. Bu, alt gelir grubundan gençlerin üniversitelerden tümüyle tasfiye edilmesi demek. Bir çözüm çıkacaksa bu model, yerel topluluk, hayır kurumu mantığına değil de sosyal devlet mantığına yaslanarak olacak" diyor. Erdoğan ile Putin: Nereden çıktı bu yün yorgan Gaz pazarlığında Erdoğan’ın işi hiç kolay değil. Kırım’ın konusunu Ukrayna’dan çok Türkiye’nin gündeme taşıması, BM Zirvesi’nde bile gündeme getirmesi, Moskova’da sıkıntı yarattı. İdlib’te işler pek yolunda sayılmaz. Libya’da iki ülke farklı konumda yer alıyor... Aç kapıları Şanghay, İran geliyor Rusya ve Çin için İran’ın ŞİÖ üyeliği, İran için sıkıntı olarak görülen alanların onarımında kendilerinin çıkarlarına ulaşmaları açısından önemli. Üstelik bu üyelikle, 'değerlerimize bağlıyız' mesajı da verildi. İran, ekonomisinin de siyasi yalnızlığının da farkında. ŞİÖ üyeliği, çok da abartılmadığı takdirde ona alan açacaktır. Savaşların daimi mağlupları ve ordular ABD Ordusu'nun tek başına bir yılda neden olduğu emisyon pek çok ülkenin sebep olduğundan fazla. Evet, bir ordu tek başına İsveç ve Danimarka’dan daha fazla sera gazını atmosfere salıyor, dünyanın kalan ömrünü kısaltıyor... Rusya’da Duma seçimleri ne vaat ediyor? Rusya’nın Duma seçimlerinde BRP’nin iktidarının uzatacağına kesin gözüyle bakılıyor. Rusya’da kazananı belli olan bu seçimde insanların merak ettiği, seçimde kimin ne kadar oy alacağından ziyade, kaç kişinin sandık başına gideceği. Üstelik Kremlin’in de “katılım yine yüzde 50’nin altında kalırsa” endişesi taşıdığı da sır değil…