İZMİR - Aydın’ın Çine ilçesinde bulunan Alabanda Antik Kenti I. Derece Arkeolojik Sit alanı sınırları içinde müze uzmanları tarafından izinsiz yol çalışması yapıldığı ortaya çıktı. Sit alanında iş makinesiyle yapılan bu çalışmanın, Aydın Valisi ve İl Kültür Müdürünün sözlü talimatları ile Kurul Müdürü ve Kurul Başkanının bilgisi dahilinde başlatıldığı iddia edildi.

Kamuoyunda tepki çeken olayla ilgili yaşananlar hem hukuki hem de arkeolojik açıdan birçok soruyu gündeme getirdi.

I. Derece Arkeolojik Sit alanında yapılacak her türlü fiziki müdahalenin kurul onayına tabi olduğunun bilinmesine rağmen neden bu mevzuat yok sayıldı? Kültür mirasını korumakla yükümlü müze yetkilileri hangi gerekçeyle kurul kararını beklemeden harekete geçti? Bu çalışma sırasında tarihi dokuya zarar verildi mi? gibi birçok cevapsız soru ortada duruyor.

BAŞVURU TARİHİNDEN BİR GÜN SONRA ÇALIŞMA BAŞLATILDI

Edinilen bilgiye göre Oliva Gıda Sanayii ve Ticaret Limited Şirketi, 30 Aralık 2024 tarihli dilekçe ile Alabanda Antik Kenti I ve III. Derece Arkeolojik Sit sınırları içinde yer alan 284, 285 ve 286 No’lu parsellerdeki mevcut yolun açılması talebiyle Aydın Kültür ve Turizm Müdürlüğü'ne başvurdu. Dilekçede, 1252 dekarlık zeytinliğin 12 yıldır kiracısı olduklarını belirten şirket yetkilileri, “Bu sezon kira bedeli 2,5 milyon TL olup en az kayıpla, hasadı yağmurların da müsaade ettiği en kısa sürede gerçekleştirmemiz gerekmektedir. Ancak şiddetli yağmurlar nedeniyle mevcut traktör yolları üzerine kayan toprak, taş ve molozlar nedeniyle toplanacak zeytinlerin taşınarak düzlük alana indirilebilmesi için yol üzerinde temizlik çalışmaları yapılması zorunlu hal almıştır” diyerek mevcut yolların üzerinde traktör geçişine engel olabilecek taş ve molozların alınabilmesi için yapacakları çalışmalara izin verilmesini talep etti.

Aynı gün ilgili şirketin dilekçesi ve ekleri İl Kültür ve Turizm Müdürü Ahmet Demir imzasıyla gereği yapılmak üzere Aydın Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü'ne iletildi. Ancak iddiaya göre başvuru tarihinden sadece bir gün sonra, işlemler henüz başlamışken ve yasal süreç yerine getirilmeden, 31 Aralık 2024 tarihinde, Aydın Kültür ve Turizm Müdürü Ahmet Demir, Müze Müdürü Funda Ertuğrul’u aradı. Şirketin talebini ivedi olarak yerine getirmeleri konusunda talimat verdi. Müze Müdürü Ertuğrul ise kurul onayının alınmadığını bildiği halde müze uzmanlarını çalışmaların başında bulunmaları için bölgeye yönlendirdi.

RESMİ TATİL GÜNÜNDE RAPOR YAZILDI

Aynı gün, sit alanı içinde iş makinaları ile hızla başlatılan çalışmalar hakkında, Alabanda Kazı Başkanlığı ancak bir ihbarla haberdar oldu. Bu ihbar üzerine harekete geçen Kazı Başkanlığı, bilgileri dışında yapılan çalışmaların durdurulmasını istedi. Böylece Müze Müdürlüğü tarafından izinsiz bir şekilde yapılan çalışmalar durduruldu. Ardından müze uzmanları resmi tatil günü olan 01.01.2025 tarihinde hızlı bir şekilde çalışma hakkında rapor tanzim etti. Raporda, Aydın Valiliği ve Aydın İl Kültür Müdürlüğünün şifahi emirleri ile söz konusu taşınmazlardaki zeytin işleme yolunun kullanılamaması nedeniyle yolun ivedilikle düzeltilmesi gerektiği bildirildiğinden 31.12.2024 tarihinde müze müdürünün görevlendirmesiyle alana gidildiği belirtildi.

Çalışma yapılan parsellerin Alabanda Antik Kenti I ve III. Derece Arkeolojik Sit sınırları içerisinde kaldığının anlaşıldığı belirtilen müze raporunda “Mevcut zeytin işleme yolunun üzerindeki geçişe engel teşkil eden bölgelerinde taşlar kaldırılmış, yol tekrar işlevsel hale getirilmiştir ve fiziki herhangi bir müdahale yapılmamıştır. Yapılan çalışmalar sırasında 2863 sayılı kanun kapsamında herhangi bir kültür varlığına rastlanmamıştır” denildi.

SORUMLULAR HAKKINDA SUÇ DUYURUSUNDA BULUNULDU

Müze Müdürlüğü tarafından kurul kararı olmadan ve kazı başkanlığının bilgisi dışında yapılan izinsiz fiziki müdahalenin ardından 16.01.2025 tarihinde kurul toplandı. Aynı tarihte alınan 17913 sayılı kurul kararında şirketin yol talebini içeren dilekçesi değerlendirilirken, aynı alanda müze uzmanları tarafından yapılan izinsiz çalışmalarla ilgili de suç duyurusunda bulunuldu. Alınan Kurul kararında özetle, “Alabanda Antik Kenti I ve III. Derece Arkeolojik Sit sınırında kalan yol çalışması talebinin, zorunlu bir alt yapı kapsamında olmaması ve söz konusu taşınmazlarda iş makinası ile yol açılması durumunda kültür varlığı tahribatı oluşacağından uygun bulunmadığına” denildi.

16.01.2025 tarihli kurul gündeminde alınan kararda ayrıca “Alabanda Antik Kenti I. Derece Arkeolojik Sit sınırları içerisinde izinsiz yol çalışması yapıldığı anlaşıldığından sorumlular hakkında 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu'nun 9. maddesi kapsamında ilgili Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusunda bulunulmasına, suç duyurusu sonucunun Aydın Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğüne bildirilmesine karar verildi” denildi.

'TAHRİBAT OLDUĞU NET OLARAK ANLAŞILIYOR’

Bölgede çalışan bir arkeolog, izinsiz çalışmaların yapıldığı parsellerle ilgili olarak, “Kentin bu kesiminde mimari unsurların yüzeyden izlenebildiği ve pek çok yapı taşının iş makinası ile yolun kenarına itildiği görülüyor. Pek çok sit alanında kültür katmanları, farklı derinliklerde dolgu veya alüvyon altında kalır. Ancak Alabanda Antik Kenti’nin bu kesiminde dolgu ve alüvyon tabakasının olmaması, dolayısıyla kültür katmanlarının hemen yüzeyde başlaması nedeni ile tahribat oluştuğu net olarak anlaşılıyor. Eserleri korumakla görevli Müze Müdürlüğü tarafından bu tahribatın yaratılması çok üzücü. İnsan inanmakta zorlanıyor!” dedi.

‘SADECE ARAZİYİ KİRALAYAN ŞAHIS DEĞİL HEPİMİZ AYNI DURUMDAYIZ’

Alabanda Antik Kenti sınırları içerisinde yaklaşık 40 dönüm zeytinliği olan bir köylü ise “Tarlama giden yolun açılması için Aydın Müzesine defaten başvuruda bulundum ancak bölgenin sit alanı olması nedeniyle talebim reddedildi” diyerek tepkisini dile getirdi:

“Arazim sit alanı içerisinde bulunduğundan bir ağaç bile dikemiyorum ve mevcut ağaç diplerini süremiyorum. Ulaşımı sağlayan bir yolum olmadığından sadece traktörle büyük zorluklarla tarlama girebiliyorum. Hasatı topladıktan sonra da işçi gücüyle yola getiriyorum. Dolayısıyla sadece bu araziyi kiralayan şahıs değil burada birçok arazi sahibi aynı durumda. Ancak bu emekli askere yılbaşı günü iş makinaları ile yaklaşık 500 metrelik yol kazılarak hizmet verildi. Üstelik bu parselde tarihi eserler olduğu halde müze müdürlüğü yolu kendisi açtı. Benim parselimde hiçbir kalıntı yokken izin vermediler.”

‘VALİ BEYİN TALİMATI OLDUĞU ZAMAN DİRENMEK OLMUYOR’

Telefonla ulaştığımız Müze Müdürü Funda Ertuğrul, kurul onayı olmadığı halde neden uzmanları bölgeye gönderdiği sorumuzu şöyle yanıtladı: “Vali beyin talimatı olduğu zaman direnmek olmuyor maalesef. Kültür Müdürü, Kurul Müdürü ve Kurul Başkanı da direnmedi. Ben de aynı şekilde direnmedim!”

Ertuğrul şunları anlattı: “Vali Beyin ve Kültür Müdürünün talimatıyla yapılmış bir çalışma bu. Kaldı ki Kurul Müdürü ve Kurul Başkanının da bilgisi dahilinde yapıldı. Bize taşları alın, biz sonra karar alırız şeklinde talimat verildi. Vali Bey, Kültür Müdürüne, Kültür Müdürü de bana talimat verdi. Ancak biz oraya gidene kadar iş makinesiyle girmişler. Biz gidip konuyu fark ettiğimizde müdahale ettik ve durdurduk. Kurul Müdürü de Kurul Başkanı da bize sözlü olarak onay verdi zaten. Orada herhangi bir tahribat kesinlikle olmadı. Burada bizim yaptığımız kötü bir şey yok.”

‘BEN SİZE ŞİFAHİ TALİMAT VERSEM YERİNE GETİRİR MİSİNİZ?’

Telefonla ulaştığımız Kültür ve Turizm Müdürü Ahmet Demir ise yol çalışması için Müze Müdürü Funda Ertuğrul’a şifahi talimat verdiği iddialarını reddederek, “Siz bir müzecisiniz, ben size talimat versem, bana kazıdan çıkan bir küp altını getirin desem getirir misiniz? Sanırım bu sorum durumu özetlemiştir “diye konuştu. Demir şöyle devam etti: “Biz vatandaşın dilekçesini hem kurula hem de müzeye gönderdik. Nihayetinde biz kültür müdürlüğüne gelen dilekçeleri ilgili kurumlara göndeririz ve gereğinin mevzuat çerçevesinde yapılmasını bekleriz. Bizim talimatımız budur!”

Ortaya çıkan tabloda, talimatı verdiği öne sürülen Kültür Müdürü iddiaları reddederken, müze müdürü ve uzmanları günah keçisi ilan edilmiş durumda. Gerçek sorumluların ortaya çıkması ve bu tür olayların tekrar yaşanmaması için sürecin tüm yönleriyle aydınlatılması gerekiyor.