Ayvalık’ın mübadil çocuklarının okulu 100 yaşında

Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi ile Midilli, Girit ve Balkanlardan Anadolu’ya gelen mübadillerin çocuklarına eğitim veren, Ayvalık’ın Cumhuriyet döneminin ilk okulunun açılışının 100. yıldönümü, okulun 100. yıl mezunlarının görsel-yazılı bilgi ve belge katkılarıyla düzenlenen bir bellek sergisi ile kutlanıyor.

İnşaat ruhsatı alınmadığı halde, üzerinde polis merkezi inşaatı yapılmak istenen okul arazisi ise Koruma Bölge Kurulu kararınca ‘’Korunması Gereken Taşınmaz ve Kültür Varlığı’’ ilan edilerek 1.derecede koruma altına alınmış bulunuyor.

İlk adı Zükur Numune İptidasi olan Ayvalık Cumhuriyet Okulu, 1924 yılında yaşamını savaş yetimlerinin eğitimine adayan Kazım Karabekir tarafından açılmıştı. Okul, 95 yıla yakın süre eğitim kurumu olarak hizmet verdikten sonra 2021 yılında depreme dayanıksız olduğu gerekçesiyle yıkıldı.

Cumhuriyet’in kurucu neslinin aydınlanma ilkeleri doğrultusunda hizmet veren Ayvalık Cumhuriyet Okulu’nun mezunları arasında arkeolog Ömer Özyiğit, editör Osman Necmi Karaca, yerel tarihçi Cihat Teker’in yanı sıra Cömert, Kürşat, Kantarcı aralarında olmak üzere, bölgenin tanınmış zeytinyağı üreticisi ailelerinin çocukları da yer alıyor.  

Sergide özel koleksiyonlardan, Cumhuriyet Okulu’nda eğitim görmüş son yüz yıl mezunlarından ve okulun bulunduğu Sakarya Mahallesi sakinlerinin sözlü anılarından yararlanıldı.

Cumhuriyet Okulu’nun kökleri Ayvalık’ın eğitim tarihinde bir başka önemli değer olan ve geçmişi 1800’lere uzanan Ayvalık (Kydonia) Akademisi’ne dayanıyor. Geçtiğimiz yaz aylarında Polis Merkezi Amirliği yapılacağı gerekçesiyle inşaat ruhsatı olmaksızın inşaat kazısına başlanan bölgede tarihi Akademi’nin sütunlarına rastlanması, başta Mimarlar Odası Balıkesir Şubesi olmak üzere sivil toplum örgütlerini harekete geçirdi. Sürdürülen ortak mücadele ile polis merkezi inşaatı durdurularak Cumhuriyet Okulu’nun bulunduğu parsel Balıkesir Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 27 Mart 2024 tarihli kararı ile birinci dereceden ‘’Korunması Gereken Taşınmaz ve Kültür Varlığı’’  ilan edildi.

Ayvalık Anadolu Uygarlıkları Sergi Salonu’nda 6 Nisan’dan itibaren görülebilecek olan Cumhuriyet Okulu sergisine katkı sunan isimlerden TEMA Vakfı Ayvalık Sorumlusu, mimar Haluk Aysu, serginin ‘’Ayvalık kent hafızasında birkaç yıl öncesine kadar ‘mezun olduğum okul’ olarak yer edinmiş olan 220 yaşında bir eğitim kurumunun önemi ve tarihsel süreçte geçirmiş olduğu yapısal ve işlevsel değişimin hikâyesi’’ olduğunu belirtti.

Aysu, tarihi Ayvalık Akademisi’nin temelleri üstünde inşa edilen bir Cumhuriyet projesi olarak, okulun hikayesinin birden çok katmandan oluştuğuna dikkat çekti. Söz konusu geçmişin içinde Ayvalık Akademisi’nin de önemli bir yeri olduğunu ifade eden Haluk Aysu, şöyle kaydetti:

‘’1800 ve 1803 yılları arasında inşa edilen Ayvalık Akademisi, ünlü öğretmenleri ve aydınlanma misyonuyla uluslararası alanda tanınan, kentin simge yapılarından biriydi. Akademi, 1821 Yunan Bağımsızlık Savaşı'nın başlamasının ardından Ayvalık halkının göç ettirilmesi ve binanın da yıkılması ile çalışmalarını durdurdu. Okulun yeniden kurulması için harcanan başarısız birkaç girişimden sonra 1856'da, yeni okul binası, lise düzeyinde eski yapının temelleri üzerinde, bu kez tek katlı olarak inşa edildi.

Tarihsel mirasımız olan belli başlı yapılar Cumhuriyet dönemini izleyen yıllarda, özellikle 1970’li yılların anlayışıyla yıkılmış ve yerine mimari mirasla da deprem gerçeği ile de hiç bağdaşmayan betonarme yapılar dikilmişti. Bugün, Cumhuriyet Okulu parselinde günümüzün korumacılık anlayışına taban tabana zıt bir yapılaşma projesi olan polis merkezi inşaatının iptal edilmiş olması bizlere gelecek nesiller adına umut verdi. UNESCO Dünya Mirası listesinde yer alan Ayvalık’ın kuşaklar ve kültürler arasında köprü niteliğindeki yapılarının korunması, bu kültürel geçişliliğin gelecek kuşaklara aktarılması bir hemşehrilik görevi olmalı’’.