Ayvalık’taki tarihi akademinin temelleri polis merkezi inşaatında ortaya çıktı

Özgür Duygu Durgun

AYVALIK - Ayvalık İlçe Polis Merkezi inşaatı için yapılan temel kazısı sırasında geçmişi 1800’lü yıllara uzanan Ayvalık Akademisi’nin kalıntıları ortaya çıktı. Kentsel sit alanında yapılan kazıda çıkan tarihi parçalara rağmen inşaat alanında herhangi bir önlem alınmadı. Tarihi Sakarya mahallesi sınırlarında kalan inşaatın ruhsatı da bulunmuyor. Ayvalık Belediyesi, Balıkesir Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Müdürlüğü tarafından 2022 yılında onaylanan polis amirliği binası projesi için bugüne kadar ruhsat başvurusu yapılmadığını açıkladı. Fiilen süren kazıda inşaat ruhsatına ilişkin bir bilgi tabelası da yer almıyor.

AYVALIK AKADEMİSİ'NİN MİRASI ÜZERİNDE İNŞAAT

Geçmişi 1800’lere uzanan Ayvalık (Kydonia) Akademisi’nin yerine yapılan Cumhuriyet İlkokulu 1926-1927 eğitim yılında kapılarını öğrencilere açmış ve 90 yıl boyunca binlerce öğrenciyle eğitim verdikten sonra 2021 yılında yıkılmıştı.

19. yüzyılda nüfusunun hemen hepsi Ortodoks Rumlardan oluşan ve Batı Anadolu’nun İzmir’den sonra en önemli ticaret merkezi olan Ayvalık’ta, Rum cemaati tarafından kurulan Ayvalık Akademisi, aydınlanmacı fikirlerin taşıyıcılığı yaparak sadece Ayvalık Rumları arasında değil tüm Yunan dünyasında iz bırakan bir eğitim kurumu oldu.

1821 yangınında yok olan Akademi 1856'da tekrar inşa edilerek lise olarak işlev gördü. Mübadeleden sonra, Ayvalık'ta erkek ilkokulu (Zükur İptidaisi) ve 1926 itibariyle Cumhuriyet İlkokulu olarak kullanıldı.

İNŞAAT RUHSATI İÇİN BAŞVURU YAPILMADI

2021’de yıkılan Cumhuriyet İlkokulu arazisinde süren inşaata, yasalara göre Belediye tarafından izin verilebiliyor. Kentsel sit alanı içindeki projelerin bölge anıtlar kurulu tarafından da onaylanması gerekiyor. Kamu projesi de olsa, inşaat ruhsatı başvurusu olmadan yapılan kazı, kaçak inşaat anlamına geliyor.

Cumhuriyet İlkokulu yerine yapılması planlanan Polis Merkezi’nin inşaatının bulunduğu arazinin mülkiyeti Milli Emlak Müdürlüğü’nde ve İçişleri Bakanlığı’na tahsis edilmiş durumda. Bilgi almak için aradığımız resmi makamlar ise inşaat ruhsatı konusundaki sorularımızı yanıtlamaktan kaçındı. Ayvalık Kaymakamlığı, inşaat ruhsatını Ayvalık Belediyesi İmar ve Şehircilik Müdürlüğü’nün verdiğini belirterek konuya dair görüş vermezken, Ayvalık Belediyesi basın danışmanlığından yapılan açıklamada projenin Balıkesir Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü’nün 24.07.2022 tarihli 4276 sayılı kararı ile onaylandığı ancak o tarihten bugüne Ayvalık Belediyesi’ne ruhsat başvurusu yapılmadığı belirtildi. Bunun üzerine müracaat ettiğimiz Balıkesir Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ise, toplantıları olduğu gerekçesiyle, konuya dair herhangi bir açıklama yapmadı.

TESADÜFEN FARK EDİLEN KAZI

Ayvalık’ta yayımlanan Ayvalık Gazetesi’nin haberine göre, 25 Ağustos haftasında başlatılan inşaatın temel kazısında tarihi 1800’lerin başına uzanan Ayvalık Akademisi’nin eski avlusuna ait olduğu düşünülen sütun kaidesine rastlandı. Tarihi kaidenin inşaat molozları altında kaldığına dikkat çeken çevre örgütleri ve uzmanlar konuyla ilgili uyarılarını 28 Ağustos tarihinde, Ayvalık Kaymakamlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Balıkesir Kuvayı Milliye Müze Müdürlüğü ve Balıkesir Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Müdürlüğü’ne dilekçeyle sundu.

İnşaat alanındaki tarihi kaideyle birlikte, eski Ayvalık Akademisi’nin temelleri kent merkezinde tur güzergahı için yürüyüş yapmakta olan mimar Haluk Aysu ve kent tarihçisi Taylan Köken tarafından fark edildi. Ayvalık’ta yaşayan Aysu ve Köken, Gazete Duvar’a bu süreci anlattı.

Sakarya mahallesinde yaptıkları yürüyüş sırasında temel kazma işlemine tesadüfen tanık olduklarını ve konuyu hızla kentteki sivil toplum kuruluşlarının dikkatine sunduklarını söyleyen mimar Haluk Aysu, Ayvalık’ta binlerce öğrenciyi mezun etmiş olan Cumhuriyet İlkokulu’nun 1800’lerden bugüne, yaklaşık 220 yıldır eğitim binası olarak hizmet veren tarihi nitelikte bir yapı olduğunu belirterek ‘’Tarihsel karakteristiği ve misyonu eğitim olan bir mirasın emniyet binası olarak değiştirilmek istenmesi kent hakları ve hafızasına yapılmış bir haksızlıktır’’ dedi.

MEVZUATA AYKIRI 

Sivil toplum kuruluşu Ayvalık Ayazması Derneği tarafından Ayvalık Kaymakamlığı ve Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi -ICOMOS’a yapılan başvuruda ‘’25 Ağustos 2023 tarihinde Ayvalık Kaymakamlığı himayesinde bir kepçe ile Akademinin ve Cumhuriyet İlkokulunun bulunduğu alana girilmiş, daha sonradan polis istasyonu olacağı öğrenilen bir inşaat çalışması başlatılmıştır. Bu proje ne Ayvalık halkına, ne de UNESCO Dünya Mirası Adaylığı süren UNESCO Alan Başkanlığına anlatılmadan, danışılmadan ve gerekli arkeolojik ön kazı ve araştırmalar yapılmadan yürürlüğe girmiştir. Tarihi binanın eski sütunları ve kaidesi moloz ile gömülmeye başlanmıştır. Ayvalık Polis Merkezi Amirliği inşaatı projesi mevzuata aykırıdır. Uluslararası eğitim ve kültürel diyalog için önemli bir sembol teşkil eden Akademi binasına yapılan bu müdahale tarih ve kültürel miras bilincinden muaf bir girişim olarak değerlendirilmektedir ve derhal durdurulmalıdır’’ denildi.

Ayvalık Tabiat Derneği tarafından yapılan açıklamada ise ‘’Yıkılan ilkokul binasının bulunduğu alanın tarihi geçmişi dikkate alınmadan, bilimsel koşullar sağlanmadan, hoyratça yapılmakta olan temel kazısı sırasında tarihi temellerin ortaya çıktığı ve Akademi’nin eski avlusunun sütun kaidelerinden birinin molozlar altında kaldığı’’ ifadesine yer verildi. Hafriyat sırasında ortaya çıkan mimari elemanların korunması ve kazının müze denetiminde yapılması gerektiğine dikkat çekildi.

'KAMU OTORİTESİ ELİYLE OLUŞTURULAN NİTELİKSİZ YAPI STOĞUYLA BİR KENTİN TARİHİ YOK EDİLİYOR'

Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü Dekanı Prof. Dr. Neriman Şahin Güçhan, inşaatın yapıldığı parselde eski Ayvalık Akademisi’nin temelleri ile alttan akan dereyi denize bağlayan kemerler olduğuna dikkat çekti. Koruma Kurulu’nun bu tarihi parseldeki temeller ve yapı izlerinin korunması yolunda talebi ve girişimi olup olmadığının araştırılması gerektiğini belirten Güçhan, 2021’de yıkılan Cumhuriyet İlkokulu’nun yerine okul olmayan yeni bir bina yapılmasının alanın işlevsel sürekliliğini yok ettiğine dikkat çekti. 

Prof. Dr. Güçhan şöyle devam etti; ‘’Ayvalık’taki tüm tarihi okul yapıları sözde kültürel amaçlı işlev değişiklikleri ile öğrencilerin elinden alınıyor. Oysa bu mekanlar çocukların kent tarihi ile ilişki kurdukları, kültürel mirası deneyimledikleri en önemli ve nitelikli mekanlar. Ayvalık UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne girmek istiyorsa sadece tarihi yapıları ile değil yeni inşa edilen nitelikli mimari örneklerle bunu başarabilir. Bu yapı da maalesef kamu eliyle alınan kötü kararlarla Ayvalık’taki niteliksiz yapı stoğuna ekleniyor. Ayvalık tarihi ve mimari duyarlılığı olmayan karar vericilerin ve bu tür mimari ürünler üreten vasat mimarların estetik anlayışı ve beğenilerine terk edilemeyecek kadar değerli".