Bandora dêsmanên hîbrîtên nû yên li ser kompîterên quantumî

Ayşenûr Ozel

Em dibînin li gelek deran behsa kompîterên quantumî dikin. Wekî keşfa herî nûjen û bêhempa dibînin. Di vê serdema nûjen a teknolojiyê de keşfeke gelekî mezin e.

Ferqa kompîterên klasîk û quantumî jî ferqa xebata wan e. Kompîterên klasîk ji rêzeyên 1 û 0 pêk hatine. Her yekaneya 1 û 0 di nava xwe de dihewîne bît e. Lê belê cudahiya kompîterên quantumî jî ev e; ji rêzeyên 1, 0 pêk tên lê 1 û 0 bi hev re jî dihewîne. Yanê heke em 1 wekî "erê" û 0 jî wekî "na" qebûl bikin kompîterên quantumî datayan wekî "erê", "na" û "erê û na" bar dike. Yekaneya rêzeyên van kompîteran jî ne bît e, kûbît e. Rêzeyên "erê û na" dibe alîkar em bi kompîterên quantumî bikaribin her du îhtîmalan jî hesab bikin. Bêguman ev hesaba em behs dikin di heman demê de dibe. Yanê di heman demê de hesaba her du îhtîmalan. Belkî jî hesaba bi milyon îhtîmalan.

Çi qasî hê nû em behsa kompîterên quantumî bikin jî herî pêşîn di sala 1998an de ji Laboratûara Netewî ya Los Almos Isaac Chuang, ji MITê Neil Gershenfeild û ji zanîngeha Californiayê Mark Kubinec kompîtereke quantumî ya bi 2 kûbîtan çêkirine. Ji bo xebata van kompîteran bêguman fîzîkvan li ser pirtikên atomî yên wekî elektron, foton, îyonan dixebitin. Veguhêzbariya van pirtikan ji bo xebata kompîterên quantumî gelekî grîng e. Divê bi veguhêzbariya herî zêde herikîna ceyranî (elektrîkî) çêbibe. Ji bo vê yekê jî pirtikên atomî di halê xwe yê sûper-veguhêzbar de bin. Ev rewşa sûper-veguhêzbar jî bêguman bi rezîstansa herî kêm çêdibe. Di germahiya krîtîk de pirtikên atomî taybetmendiyên xwe yên sûper- veguhêzbar nîşan didin û herikîna ceyranî jî bi rezîstansa herî kêm an jî bê rezîstans digihê.

Gelek kêmasî û nediyariyên kompîterên quantumî hene. Ji ber vê yekê jî fîzîkvan û endezyar li ser gelekî dixebitin da bigihîn encama rast û ewle. Loma gelek metod, rê û rêbazên cuda û hîbrîtên nû diceribînin li ser sûper – veguhêzbariyê. Ev hîbrîtên nû jî ji bo kompîterên quantumî yên bi qeys û qerar gaveke mezin e. Ji van metodên nû yek jî bikaranîna îzolatorên topolojîk e. Di vê metodê de ji bo kompîterên quantumî him veguhêzbarên sûper him jî îzolatorên topolojîk bi kar tînin.

Veguhêzbarên sûper ji bo herikîna ceyranî bêyî rezîstansê derbas bibe dibe alîkar, îzolatorên topolojîk jî hereketa elektronan sînordar dike. Li gorî xebata tîma lêkolînê ji bo siberoja kompîterên quantumî lihevanîna van her duyan gelekî grîng e. Cui -Zu Chang, serokê tîma lêkolînê û doçentê fîzîkê yê zanîngeha Penn State ji bo vê metoda hîbrîtên nû dibêje "Siberoja hesabên quantumî bi bikaranîna veguhêzbarên sûper û îzolatorên topolojîk ve girêdayî ye lê pêvajoya lihevanîna van her duyan dijwar e."

Di xebatên berê de ji bo her du materyalan li hev bînin gava îzolatoreke topolojîk a li ser veguhêzerên sûper zêdetir dibe veguhêzbariya sûper a fîlman ji holê radibe lê gava îzolatoreke topolojîk didin ser gelek veguhêzbarên sûper ên bi sê-dimenî dibînin, her du material jî taybetmendiyên xwe winda nakin. Tîma lêkolînê gava îzolatorên topolojîk ên ji bîzmut selenîdê (Bi2Se3) çêkirî yên bi stûrayiyên cuda li ser veguhêzbareke sûper ji niyobyum dîselenîdê (NbSe2) çêkirî kom dikin û van dêsmanên hetero di germahiyeke gelekî kêm de digihînin hev dibînin, taybetmendiyên wan winda nabin.

Ev dêsmana hetero ji bo keşfên nû yên li ser kompîterên quantumî gaveke mezin û grîng e. Ji bo kompîterên quantumî yên bi qeys û qerar xebata li ser vê yekê berdewam e. Bêguman rêya me ya li ser van kompîteran dirêj e. Ji ber ku gelek alozî hene hê çareser nebûne. Heke em di vê rêya xwe de bigihîn encamên rast dinyeyeke cuda, jiyaneke cuda li pêşiya me ne.