Türklerin Moğolistan'da taht oyunları!

Owen Jarus*

Moğolistan’da son günlerde içinde 14 taş oyma direğin bulunduğu 1300 yıllık bir yapı keşfedildi ve bulgular, bir suikastla son bulan yüzlerce yıllık bir iktidar mücadelesine işaret ediyor.

Taş direkler, şu anda boş olan bir lahidin, yani taştan bir tabutun kalıntılarının çevresinde bulunmuştu.

Türk kökenli dillerden biriyle yazılmış olan bu yazıtlar, (henüz ismi netlik kazanmayan ve) lahitte gömülü olan kişinin, günümüz Moğolistan’ı ve kuzey Çin’inin bir kısmına hükmeden bir imparatorluğun en güçlü ikinci kişisi olduğunu aktarıyor. Bahsi geçen dönemse, Cengiz Han ve Moğol ordularının bozkırlar boyunca dolaşıp dünyanın büyük kısmını fethetmesinden yüzlerce yıl öncesi.

Yazıtlar, tarihi kayıtlara göre, daha sonraları zehirlenerek öldürülen bir hükümdar olan Bilge Kağan (716-734) döneminde ismi anılmayan birisine “Yagbu” (kral/kağan naibi) unvanını verdiklerini aktarıyor.

14 adet taş direk üzerinde bulunan yazıtlar, bu isimsiz Yagbu’nun Bilge Kağan’dan daha yaşlı olduğunu ve Bilge’nin halefi olan Tengri Kağan (734- 741) döneminde “Tölis-Şad” (Bölük/Ordu Komutanı) unvanını elde ettiğini gösteriyor.

Moğolistan Bilim Akademisi Tarih ve Arkeoloji Enstitüsü ve Japonya’daki Osaka Üniversitesi’nden araştırmacılar, bu ismi bilinmeyen Yagbu’nun “doğu Moğolistan’daki en üst düzey ve kudretli idari görevli” komutan olduğunu düşünüyorlar.

BİLGE KAĞAN DA DARBEYLE GELMİŞTİ

İsimsiz Yagbu’nun Bilge Kağan’ın zehirlenmesinde ne türden bir rol oynadığı bilinmiyor. Modern dönem akademisyenleri, Bilge Kağan ve Tengri Kağan’ı İkinci Türk Kağanlığı’nı yöneten hükümdarlar olarak nitelendiriyor. (Kağan, kabaca İmparatora eşdeğer bir hükümdar unvanıdır.)

İmparatorluk, kıdemli komutanlarının genelde iktidarı ele geçirme girişimlerinde birbirlerini öldürmeleri nedeniyle siyasi istikrarsızlık yaşayan bir vaziyetteydi. Tarihi kayıtlara göre, Bilge Kağan da ailesi bir önceki hükümdarın ailesine karşı bir darbe düzenledikten sonra bu imparatorluğun başına geçmişti.

Kayıtların aktardığına göre, Bilge Kağan’ın zehirlenmesinden sonra Tengri Kağan öldürülene dek yaklaşık yedi yıl hükmetti. İkinci Türk Kağanlığı, Tengri Kağan’ın ölümünün ardından çöktü.

Araştırmacılar, hâlâ 14 direk üzerinde bulunan yazıtları inceliyor ve bu tarihi iktidar mücadelesine ilişkin yeni ipuçları arıyor.

Araştırmacılar, “Bu anıt, Türk Kağanlığı’nın doğu bölgesindeki hükümdarlar ve onların toprakları üzerindeki güç ilişkilerini ve Moğol kabileleriyle olan siyasi ve askeri ilişkilerini ortaya çıkaracak,” diyorlar.

Bilim insanları, o dönemde yaşayan insanların dini inançları hakkında da yeni bilgiler sağlayabileceğinin altını çiziyorlar.

* Yazının aslı Live Science sitesinde yayınlanmıştır.  (Çeviren: Tarkan Tufan)