Neandertaller sandığımızdan çok daha akıllıydı

Megan Gannon

1864 yılında Jeolog William King, Avrupa bilim topluluğuna yeni keşfedilmiş bir insan türü olan Homo Neanderthalensis’i tanıttığında, soyu tükenmiş evrimsel kuzenlerimize karşı pek de övgüyle yaklaşmamıştı.

King, on yıl önce Almanya’daki Neander Vadisi’nde bulunan kafatasını incelemesinin ardından, “Bir zamanlar içinde barındırdığı düşünce ve isteklerin asla yabani bir zihnin ötesine geçmediğine inanmak hususunda kendimi sıkıntılı hissediyorum,” demişti.

İlk izlenim çok kötü ve kalıcı oldu. Dolayısıyla, “Neandertal” sadece yeni bir türün adı değil, küçümseyici bir terim haline de geldi. Öte yandan, araştırma o zamandan beri uzun bir yol kat etti: Peki, şu an bildiklerimizi göz önünde bulundurduğumuzda, Neandertaller ne kadar akıllıydı?

ÇÖZÜLMEMİŞ BİR BİLMECE

Barcelona Üniversitesi’ndeki Katalan Araştırma ve İleri Çalışmalar Kurumu’nda (ICREA) Profesör olan João Zilhão, antropologların, Neandertallerle ilgili erken dönem algısının kısmen ırkçı ideolojiye dayandığını, dolayısıyla bir bireyin zekâ veya insanlık seviyesini kafatası şekliyle değerlendirmiş olabileceklerini ifade ediyor. Yanı sıra, bu bilim insanlarının büyük kısmı evrimin tam anlamıyla ilerlemeyle bağlantılı olduğu ve Neandertaller gibi atalara ait insan türlerinin günümüz insanlarından büyük ölçüde “ilkel” olduğu görüşünü paylaşıyordu.

Bu varsayımlar (Batı biliminden ve pop kültüründen kazımak zor olsa da) artık değerini yitirdi. Geçtiğimiz birkaç on yılda bulunan daha mütevazı yeni (türlerle ilgili) keşifler, Neandertallerin bize benzeyen insanlar gibi görülmesine ve itibarlarının iade edilmesine yardım etti.

Zilhão, Live Science dergisine “Zekâlarını –artık ne anlama geliyorsa… Neyse, bu farklı bir konu- değerlendirmenin tek yolu, yaptıklarına bakmak” diyor. Ve eskiden yalnızca modern insan kültürüne özel olduğu düşünülen birçok şeyi Neandertallerin de yaptığı tespit edildi.

SÜS EŞYALARI VE SANATSAL ÜRETİMLER

Aynı zamanda, şu anda varlığını sürdüren modern insanlarca yaratılanlara benzer alet ve süs eşyaları üretmek için taş ve kemikler kullandılar. (Neandertaller günümüzden yaklaşık 40 bin ilâ 400 bin yıl önce Avrupa ve Güneybatı Asya’da yaşadılar.) Huş kabuğundan katran elde edip ahşap sapları taşlara tutturmak için yapıştırıcı olarak kullandılar. Kartal pençelerinden kolyeler ürettiler.

Neandertaller besinleri pişirmek için ateş kullanıyordu ve taş aletler üzerinde yapılan yeni incelemeler de ateş yakma teknolojisine sahip olduklarını gösteriyor. (Farklı bir deyişle, ocaklarını yakmak için yakınlara düşen yıldırımlardan geriye kalan közleri aramak zorunda kalmamışlardı.)

Kimi kanıtlar, Neandertallerin de manevi ve törensel uygulamalara sahip olduğunu düşündürüyor. Güneybatı Fransa’da bulunan La Chapelle-aux-Saints gibi bölgelerde keşfedilen mezarlar, bu arkaik insanların ölülerini gömdüklerini gösteriyor. Araştırmacılar, Fransa’daki farklı bir yerde, Neandertallerin 176 bin yıl önce bir mağaranın tabanını kazdıklarını ve açığa çıkan dikitlerden gizemli taş çemberler oluşturduklarını keşfettiler.

BİRBİRİMİZE BENZİYOR OLABİLİRİZ

Neandertallerin simgesel becerilerinin kapsamı hâlâ bir tartışma konusu; modern insanlar da ilk soyut ve figüratif mağara sanatının bazı örneklerini yarattıklarında Neandertallerle aynı dönemde yaşıyorlardı. Bu nedenle sınırlı sayıda sanat eseri bu insanlarla ilişkilendiriliyor. Bununla beraber, 2018 yılında Neandertaller lehine sonuçlanan bir incelemede, araştırmacılar, İspanya’daki mağaralarda bulunan 65 bin yıllık soyut çizimlerin Neandertaller tarafından yaratılmış olması gerektiğini açıkladılar. (Bilim insanları, modern insanların yaklaşık 42 bin yıl öncesine dek Batı Avrupa’ya ulaşmadığını düşünüyorlar.)

İncelenen kemiklere baktığımızda, Neandertallerin en azından karmaşık sesler çıkarabildiklerini biliyoruz. Neandertallerin bir lisanları olduğunu ispatlamak zor; zira arkalarında yazılı hiçbir şey bırakmadılar (Aynı zamanda, o dönem yaşayan ve anatomik açıdan modern olan insanlar da bırakmadı). Yine de kimi araştırmacılar, muhtemelen karmaşık iletişim yöntemlerine sahip olduklarını öne sürüyor.

Dahası, elimizdeki genetik bulgular bu insanların yaklaşık 40 bin yıl önceki kayboluşlarından önce, modern insanların Neandertallerle çiftleştiğini gösteriyor. Günümüzde, çoğumuz hâlâ yüzde 1 ilâ 2 oranında Neandertal DNA’sı taşıyor. Bu bulgular, Neandertal bireylerle karşılaşan modern insanların da onları insan olarak gördüğünü düşündürüyor.

* Yazının aslı Live Science sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)