Dünyanın en büyük radyo teleskopu nasıl yaratılıyor?
Uluslararası bir bilimsel konsorsiyum, dünyanın en büyük radyo teleskopunu meydana getirmek için çalışmalarını sürdürüyor. Toplanacak devasa miktardaki veriyi işlemek üzere iki büyük süper bilgisayar kullanılması planlanıyor.
Matt Williams
'Kilometrekare Dizisi' (SKA) adlı teleskop tamamlandığında, dünyadaki en büyük radyo teleskop ağı haline gelecek. SKA, 11 ülkeden 40 kurumun ortaklaşa yürüttüğü çalışmaların neticesinde, gökbilimcilerin, gökyüzünde daha önce görülemeyen ayrıntıları gözlemlemesi ve şu anda var olan herhangi bir gözlem sisteminden çok daha hızlı incelemesi imkânları sağlayacak.
GÖRÜLMEMİŞ MİKTARDA VERİ İŞLENECEK
Böylesine büyük bir ağ, doğal olarak, düzenli biçimde ve görülmemiş miktarda veri toplama sorumluluğunu üstlenecek. Bu büyük ağın “beyni”, bütün bu verileri sınıflandırma görevini yürütecek iki süper bilgisayardan oluşacak. Geçtiğimiz günlerde, SKA’nın Bilimsel Veri İşlemcileri (SDP) konsorsiyumu, mühendislik tasarım çalışmalarını bu süper bilgisayarlardan birinde gerçekleştirdi. Cambridge Üniversitesi liderliğindeki SDP konsorsiyumu, teleskopun alıcıları vasıtasıyla derlenen tüm sayısallaştırılmış astronomik sinyalleri işlemesi için ikinci veri işleme aşamasını tasarlama yükümlülüğünü üstlendi. Tıpkı SKA’nın radyo teleskopları gibi, SDP’nin beyni de Güney Afrika (Cape Town) ve Avustralya’da (Perth) bulunan iki süper bilgisayarla oluşturulacak.
SDP’nin SKA Organizasyonu Proje Yöneticisi Maurizio Miccolis’in Cambridge Üniversitesi basın bültenine verdiği yeni demeçte ifade ettiği üzere: “Radyo-astronomi* alanından ve yanı sıra Yüksek Performanslı Bilgi İşlem endüstrisinden gelen böylesi bir uluslararası uzman grubuyla birlikte çalışmak, gerçekten büyük bir zevkti. Bunu hayata geçirmek için neredeyse tüm SKA üyesi ülkelerle çalıştık, bu da yapmaya çalıştığım şeyin ne denli zor olduğunu gösteriyor.”
DÜNYA ÇAPINDA BİR VERİ AĞI KURULUYOR
Konsorsiyumun görevi, Merkezi Veri İşlemcisi’nden (CSP) gelecek bilimsel verileri işleyebilecek bir bilgi-işlem platformu oluşturmak ve bunları bölgesel merkezlerden oluşan küresel bir ağda depolanacak veri paketlerine dönüştürmemizi sağlayacak bir bilgisayar platformu meydana getirmek amacıyla gereken donanım, yazılım ve algoritmaları tasarlamaktı. SDP'nin bunu başarması için ham bilgileri işleyebilmesi ve inanılmaz bir hız ve kapasiteye sahip olan ve veri azaltımına yarayan kablo hatlarından aktarması gerekiyor.
SDP’nin, işleyeceği büyük miktardaki veriye ek olarak, neredeyse gerçek zamanlı biçimde kullanılabilecek veriler ile parazitler arasında ayrım yapabilmesi de gerekecek. Tüm bunlar, SDP’nin 2022’ye dek saniyede 5 terabayt veriyi (5 Tb/s) işleme görevini yürüteceğini ve bunun 2022 yılına dek öngörülen ortalama genişbant internet hızından 100 bin kat daha hızlı olacağını gösteriyor.
“SDP’nin toplam işlem gücünün 250 PFlops civarında olacağını tahmin ediyoruz; yani, dünya üzerindeki en hızlı süper bilgisayar olan IBM’in Summit’inden yüzde 25 daha hızlı olacak. Toplamdaysa, SDP’den, yılda yaklaşık bir milyondan fazla dizüstü bilgisayarın hafızasını dolduracak düzeyde, 600 petabayt veri dünyaya dağıtılacak.”
YAPAY ZEKÂ DA İŞİN İÇİNDE
Bu doğrultuda, SDP, insan kaynaklı radyo frekansı parazitlerini (RFI) ve diğer “arka plan gürültüsü” kaynaklarını saptamayı ve veriden ayıklamayı sağlayacak özel makine öğrenme algoritmalarıyla donatılacak. SKA’nın yapay zekâ alanında yaşanan ilerlemelerden yararlanma biçimi ve bilgi paylaşımı, bunun bir oyun değiştirici unsur olmasının temel sebeplerinden birini teşkil ediyor.
SKA’nın güçlü bilgi işlem sisteminin başarıları, diğer alanlardaki uygulamaların da yolunu açacak. Günümüzde yüksek performanslı bilgi işlem, ileri modelleme ve simülasyonları temel alan birçok endüstri ve disiplinde git gide daha hayati bir rol oynuyor. Bu alanlara iklimsel araştırmalar, hava durumu tahmin ve analizleri, tıbbi araştırmalar, astronomi, kozmoloji ve başka disiplinleri de ekleyebiliriz.
Cambridge Üniversitesi’ne bağlı Cavendish Laboratuvarı’nın Konsorsiyum Lideri Profesör Paul Alexander’ın aktardığı kadarıyla, bu en son gelişme SKA’yı yaratan uluslararası işbirliği olmaksızın başarılamazdı: “Yıllar boyunca sergiledikleri sıkı çalışmadan ötürü konsorsiyum katılımcısı olan herkese teşekkürlerimi sunarım. Bu süper bilgisayarı tasarlamak, arkasındaki uluslararası işbirliği olmadan mümkün olamazdı.”
*Radyo-astronomi; gök cisimlerinin radyoelektrik dalgaları alanındaki elektromanyetik ışımasını inceleyen gökbilim dalıdır.
Çeviri: Tarkan Tufan Kaynak: https://www.universetoday.com/142192/a-supercomputer-has-been-designed-to-run-the-worlds-largest-radio-telescope/