Mars’ın manyetik alanı beklenenden on kat daha güçlü

Sachi Wickramasinghe

NASA’nın InSight adlı uzay aracındaki manyetik sensörden elde edilen yeni veriler, Mars’ta benzeri görülmemiş bir manyetik alan olduğunu düşündürüyor.

Geçtiğimiz günlerde Nature Geoscience adlı dergide yayınlanan yeni bir çalışmada, bilim insanları, InSight aracının iniş yaptığı bölgedeki manyetik alanın beklenenden on kat daha güçlü olduğunu ve saniyeler ile günler arasında değişen bir zaman diliminde dalgalanmalar gerçekleştiğini açığa çıkardılar.

British Columbia Üniversitesi’nde profesör ve Planetary Science Institute’ta (Gezegen Bilimleri Enstitüsü) kıdemli bilim insanı olan araştırma başyazarı Catherine Johnson, “Daha önceki uydu görevlerinde karşılaşılan büyük gizemlerden biri, küçük alanlar üzerindeki manyetik etkinin neye benzediğiydi” diyor. “İlk manyetik sensörü yüzeye yerleştirerek, Mars’ın -ve ona benzeyen başka gezegenlerin- iç yapısının ve üst atmosferinin ve nasıl oluştuğunu anlamamıza yardım edecek kıymetli ve yeni ipuçlarına ulaştık.”

MANYETİK ALANLARA ODAKLANMA

InSight görevinden önce, Mars’taki manyetik alanlarla ilgili en iyi tahminler, gezegenin üzerindeki yüksek yörüngede bulunan uydulardan elde edildi ve çalışmalar ortalama 150 kilometreden daha uzak mesafelerde gerçekleştirildi.

Johnson, “Zemin seviyesinde toplanan veriler bize daha küçük alanlar ve manyetik etkinin nereden geldiği hususunda çok daha hassas bir manyetikleşme tablosu sunuyor” diyor. “İniş bölgesindeki manyetik alanın, uyduların öngördüğünden on kat daha güçlü olduğunu göstermesinin yanı sıra, veriler, bu etkinin yakınlarda bulunan kaynaklardan yayıldığını düşündürüyor.”

Bilim insanları, Mars’ın milyarlarca yıl önce gizemli bir şekilde sona ermeden önce, gezegendeki kayaları manyetize eden eski bir küresel manyetik alana sahip olduğundan haberdardı. Yüzeydeki kayaların büyük kısmı bu antik alan tarafından manyetize edilmek için çok genç olduğundan, araştırma ekibi, bu manyetik etkinin yerin daha derin bölgelerinden yayıldığını düşünüyor.

Johnson, “Bu etkinin birkaç yüz metre ilâ on kilometre aşağıda bir yerde gömülü haldeki çok daha eski kayalardan geldiğini düşünüyoruz” diyor. “Manyetik veriler ve InSight’ın sağladığı jeolojik ve sismik bilgiler olmadan bunu açığa çıkaramazdık.”

Araştırma ekibi, InSight’ın sağladığı bu sonuçları uydulardan toplanan manyetik veriler ve Mars kayaları üzerinde yapılacak sonraki çalışmalarla birleştirerek, hangi kayaların mıknatıslanmayı yarattığını ve bu kayaların kaç yaşında olduklarını kesin biçimde belirlemeyi umut ediyor.

GÜNDÜZ-GECE DALGALANMALARI VE NABIZ BENZERİ TİTREŞİMLER

Manyetik sensör bunların yanı sıra atmosferin yüksek bölgelerinde ve Mars çevresindeki uzay ortamında meydana gelen fenomenler hakkında da yeni ipuçları sundu.

Tıpkı Dünya gibi Mars da Güneş rüzgârlarına maruz kalır; bu durumsa Güneş’ten yayılan yüklü parçacıkların oluşturduğu bir akışa benzer ve kendisiyle beraber gezegenler arası bir manyetik alan (IMF) taşıyarak ‘Güneş fırtınaları’ gibi sorunlara neden olabilir. Bununla birlikte, (Dünya’nın aksine/ç.n.) Mars küresel bir manyetik alana sahip olmadığından, Güneş ışığı karşısında daha korumasızdır.

Johnson, “Mars’la ilgili daha önceki gözlemlerimizin tamamı atmosferin üst katmanlarından veya daha yüksek irtifalardan yürütüldüğü için, Güneş rüzgârındaki bozulmaların yüzeye yayılıp yayılmadığını bilmiyorduk” diyor. “Bu mesele, gelecekte Mars’ta gerçekleştirilecek astronotlu görevler bağlamında anlaşılması gereken önemli bir husus.”

Sensör, gece ve gündüz arasında manyetik alanda yaşanan dalgalanmaları ve gece yarısı civarı gerçekleşen kısa ve gizemli titreşimleri yakaladı; bu durum, üst atmosferdeki ve daha yukarısındaki olayların yüzeyden de tespit edilebileceğini doğrular nitelikte.

Araştırma ekibi, gece-gündüz dalgalanmalarının, Güneş rüzgârının ve IMF’nin gezegenin etrafını sarma biçiminden ve üst atmosferi şarj eden ve elektrik akımları üreten Güneş radyasyonunun bir bileşiminden kaynaklandığına ve bunun da manyetik alanlar ürettiğine inanıyor.

British Columbia Üniversitesi’nde doktora sonrası araştırmacı olarak görev yapan araştırma ortak yazarı Anna Mittelholz, “Mars’ın atmosferik özelliklerine, ne kadar yüklü hale geldiğine ve üst atmosferdeki akımların neler olduğuna ilişkin dolaylı bir resim elde ediyoruz” diyor.

Peki, büyük çoğunlukla gece yarısı görünen ve yalnızca birkaç dakika devam eden bu gizemli titreşimler ne olabilir?

TİTREŞİMLERİN KAYNAĞI HENÜZ BİLİNMİYOR

Johnson, “Bu titreşimlerin Mars ve Güneş rüzgârının etkileşimiyle ilgili olduğunu düşünüyoruz; fakat bunlara neyin sebep olduğunu henüz tam olarak bilmiyoruz” diyor. “İlk kez ölçüm yaptığınızda bazı sürprizlerle karşılaşırsınız ve bu durum bizim karşılaştığımız ‘manyetik’ sürprizlerden biri.”

InSight ekibi, gelecekte, MAVEN adlı yörünge aracının Insight’ın üzerinden geçiş yaptığı esnada yüzeydeki manyetik alanı gözlemlemek ve verileri karşılaştırmak istiyor.

InSight’ın baş araştırmacısı ve NASA’nın Kaliforniya-Pasadena’daki Jet İtiş Laboratuvarı’nda görevli olan Bruce Banerdt, “Manyetik sensörün temel işlevi, sismik deneylerimiz için hem çevreden hem de arazinin kendisinden ‘manyetik gürültüyü’ toplamaktı; bu nedenle tüm bunlar, görevin kapsayıcı hedeflerini doğrudan destekleyen fazladan bilgilerdi” diyor. “Örneğin, zaman içinde değişen alanlar, gelecekte Mars’ın iç sıcaklığıyla ilgili derinlerdeki iletken yapısına dair çalışmalar açısından çok büyük faydalar sağlayacaktır.”

Bu çalışma, NASA’nın InSight görevinin ilk yılını anlatan altı yeni makaleden biri olarak yayınlandı.

Yazının aslı The University of British Columbia'nın sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)