ANKARA - MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın art arda barış, diyalog, siyasette ılımlı hava içerikli açıklamalar yapması üzerine kamuoyunda ve medyada ‘yeni bir çözüm süreci hazırlığı mı var’ sorusu kısık sesle dillendirilmeye başlandı.

Ardından Gazeteci Amberin Zaman, Al-Monitor’de yayımlanan haberinde, PKK lideri Abdullah Öcalan’ın Kandil’deki PKK liderleriyle görüştüğünü ve ‘silahları bırakmayı müzakere etmenin zamanı geldi’ dediğini yazdı. Zaman’ın bu haberinin ardından ‘Yeni bir çözüm süreci mi var?’ sorusu daha yüksek sesle dillendirilmeye başlandı.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Sırbistan dönüşünde konuya ilişkin soruya verdiği cevap da iktidar kanadının tutum ve açıklamalarının sürekliliğini gösterdi. Kürt sorununun çözümü ve geçmişteki çözüm süreçleri konusunda tanıklıkları sınırsız olan, bu konuda çok sayıda araştırma yapan, yazı ve makale kaleme alan, son olarak 7 yıllık bir çalışma sonucu ‘Turkey’s Mission Impossible: War and Peace with the Kurds’ isimli İngilizce bir kitap yazan gazeteci, DEM Parti Milletvekili Cengiz Çandar’la son gelişmeleri değerlendirdik.

'ERKEN AMA BİR ŞEYLER PİŞİYOR'

Son kitabını hazırlarken Oslo Süreci ve Çözüm Süreci’ne dair çok sayıda belgeye ve arka plan bilgisine ulaşan, her iki sürecin de gidişatı, sonlanma sebepleri, tarafların hataları, atılan yanlış ve doğru adımlar konusunda değerlendirmeler yapan Çandar, son gelişmeler için ‘‘Çözüm süreci’ demek için erken ama bir şeyler pişiyor’ dedi.

Çandar’ın sorularımıza yanıtları şöyle oldu:

‘ÇÖZÜM SÜRECİ’ DEMEK İÇİN ERKEN AMA BİR ŞEYLER PİŞİYOR

Bahçeli ve Erdoğan’ın son dönemdeki tutum ve söylem değişikliğini ve yeni bir çözüm süreci hazırlığı olduğu iddialarını nasıl değerlendiriyorsunuz?

Geçmişi 2006’ya dayanan, 2008’de başlayan ve 2011 seçimlerinde berhava olan 'Oslo Süreci' ve hepimizin hatırladığı 2012 sonunda başlayan Abdullah Öcalan üzerine inşa edilerek yürüyen, HDP milletvekillerinin de rol aldığı 'Çözüm Süreci'ni hatırlayalım. Bu iki dönemin arka planlarından şu andaki işaretlere verilen demeçlere bakarak buna çözüm süreci denebilir mi? Çok emin değilim. Bugüne kadar gerek Türkiye'de gerek dünyadaki çözüm süreçlerine benzer bir mekanizma gözükmüyor.

‘Bir şey pişiyor mu, bir şey var mı?’ derseniz evet, pişen bir şey var ama buna ‘çözüm süreci’ demek için çok erken. Türkiye'de çok sevilen deyimle ‘istikşafi görüşmeler’ döneminin ta en başındayız gibi gözüküyor.

‘Çözüm sürecinin taşları döşeniyor’ demek doğru olur mu?

Gazeteci Amberin Zaman'ın Al Monitör’de çıkan yazısına bakılırsa taşların döşenmesinden biraz daha öte bir şey var.

Amberin çok değerli bir meslektaşımızdır. Hiçbir zaman manipülatif amaçla yazdığına tanık olmadım. Yazıyı çok dikkatli okuyunca kaynakların kim olduğunu aşağı yukarı tahmin edebildim. O yüzden Amberin Zaman’ın yazısında verdiği bilgilerin geçerliliğine dair bir kuşkum yok.

AMBERİN ZAMAN’A KONUŞANLAR ERKEN DOĞUM MU YAPTIRMAK İSTİYOR?

Ama başka bir tartışma var: Acaba o yazıda konuşanlar erken doğum mu yaptırmak istiyorlar? Yoksa gerçekten bir ön hazırlığı mı yaratmak istiyorlar? Bunu şu noktada bilebilmek mümkün değil.

AMBERİN ZAMAN’IN YAZISINDAKİ İKİ SOMUT VURGU

Eğer Amberin Zaman’ın yazısını esas alırsak o yazıda iki tane somut vurgu yapılıyor. Bir; Öcalan'la devlet görüşüyor. İki; Öcalan'la Kandil arasında bir iletişim var. Tabi bu da devlet tarafından sağlanıyor.

Tüm bunlarla Milliyetçi Hareket Partisi Genel Başkanı Devlet Bahçeli’nin grup toplantısında yaptığı konuşmada seçtiği sözcükler, hemen arkasından Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın yine kendi partisinin grup toplantısına yaptığı konuşmada seçtiği sözcükler ve kurduğu cümleler de birleştirildiği zaman bir şeylerin piştiğini görebiliyoruz, hissedebiliyoruz.

‘ÇÖZÜM SÜRECİ İFADESİNİ KULLANMAK İÇİN ERKEN, İHTİYATLI OLUNMALI’

Taşlar mı döşeniyor, döşenmek üzere taş mı aranıyor? Bunu en azından bulunduğum noktadan baktığım zaman ben net bir şekilde göremiyorum. Bu yüzden ‘çözüm süreci’ ifadesini kullanmanın erken olduğu ve bu konuda ihtiyatlı olunması gerektiği kanısındayım.

YENİ ANAYASA VE SEÇİMLERLE BAĞLANTILANDIRMAK ÇOK DAR BİR SİYASET DENKLEMİ KURMAK OLUR

Erdoğan ve Bahçeli’nin söylem ve tutum değişikliğinin daha pragmatist bir amacı olduğunu söyleyenler, 2028 seçimiyle ilişkili olduğunu ifade edenler var. Siz nasıl değerlendirirsiniz?

Günlük polemiklere çok uygun bir Ankara habercilik tarzı var. O günün, o haftanın gündemine uyacak şekilde algılar ve tepkilerle haber üretiliyor.

Oysa Devlet Bahçeli’nin Milliyetçi Hareket Partisi grup toplantısında yaptığı konuşmada seçtiği sözcüklere, arkasından Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın, bir gün sonra bu sefer AKP grubunda yaptığı konuşmada seçtiği sözcüklere ve Sırbistan dönüşü uçakta söylediği sözlere dikkat etmek gerekiyor. Bu söylemlerin sadece seçimlere yönelik bir yatırım olduğunu veya Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın tekrar Cumhurbaşkanı seçilmesi için böyle bir hesap yaptığını düşünmek bana çok dar bir siyaset denklemi kurmak gibi gözüküyor.

GÜNCEL TARTIŞMALAR ÇERÇEVESİNDE MÜTALAA ETMEK BASİTE İNDİRGEMEK OLUR

Anayasa çalışmaları başlarsa ve ilerlerse anayasa çalışmalarını bahsettiğimiz sürecin yan ürünü olarak görebiliriz ya da doğal sonuç olarak görebiliriz. Ama bu çok önemli bir şey. Türkiye'de Kürt sorununa ilişkin bir yaklaşımın güncel tartışmalar çerçevesinde mütalaa edilmesi işi basite indirgemek olur.

DEMİRTAŞ’I HAPİSTE TUTAN HİÇBİR YAKLAŞIM TÜRKİYE’YE OLUMLU YOL ALDIRMAZ

Erdoğan grup konuşmasında, ‘Kobanê davasından tutuklu olan ve olmayan siyasetçiler ayrıştırması yaptı’ yorumu yapıldı. Erdoğan'ın ifadeleri, bir süreç olacaksa Selahattin Demirtaş ve Figen Yüksekdağ’ın bu sürecin dışında tutulacağına dair bir işaret olarak okunabilir mi?

Öyle okunmaya uygun sözler. Nitekim, bu yönde yorumlar da görüldü. Ancak, Kobanê ile ilgili HDP’yi kriminalize eden ve AİHM kararlarına rağmen Selahattin Demirtaş’ı hapiste tutan hiçbir yaklaşım Türkiye’ye olumlu biçimde yol aldıramaz. Erdoğan’ın bu gerçeği göreceğini umut edelim.

BÖLGENİN GELECEK BELİRSİZLİĞİ İÇİNDE ÖN ALMA ÇALIŞMALARI

Cumhur İttifakı’nı, iktidarı böyle bir siyaset ve söylem değişikliğine ne itti?

Türkiye yerlilik ve millilik takıntısıyla dünyaya, bölgeye kapalı bir ülke haline geldi. Öte yandan Ortadoğu’da kim, neyi, niye yapıyor, bölge nereye doğru gidiyor; bunu serinkanlı bir şekilde analiz eden bir tavra rastlamıyoruz. İsrail bir yandan askeri olarak son derece saldırgan bir politikayla hasımlarını, en başta da İran’ı zayıf düşürüyor. Fakat bir yandan da İsrail'in nerede, nasıl duracağını kendisi de bilmiyor. Bütün bunlar bölgeyi muazzam bir karmaşa ve belirsizlik içine doğru itiyor. Bu belirsizlik içinde Türkiye'nin algıları da ister istemez etkileniyor.

Türkiye’nin en önemli sorunu olan Kürt sorununun Türkiye sınırları dışında aktörleri var. Suriye'de de var, Irak'ta da var, İran'da da var. Dolayısıyla Ortadoğu’daki gelişmelerin Türkiye'ye yansımaları olacağı algısı iktidar sahiplerinde oluşmuş durumda. O nedenle bölgenin genel tablosu ve gelecek belirsizliği içinde ön alma çalışmaları var.

BUGÜNE KADAR ÖYLE BERBAT YÖNETTİLER Kİ O YÜZDEN İSTİKŞAFİ ADIMLAR ATILIYOR

Fakat bugüne kadar öyle berbat bir şekilde bu sorunu yönettiler ve çözümsüzlüğe ve karmaşaya ittiler ki içinden nasıl çıkacaklarını onlar da tam olarak bilmiyor. İşte o yüzden istikşafi adımlar atılıyor.

“İmralı ve Kandil ile ne yapılabilir? Aynı sosyolojik yapının Meclis’teki yansıması olan DEM Parti’ye karşı ne türlü tavırlar geliştirilebilir? Türkiye'nin güvenliği nasıl olumlu bir şekilde etkilenir?” gibi sorulara cevap arayışı var gibi gözüküyor.

Bütün bu nedenlerle de anayasa tartışması boyutlarının dışında büyük bir önemi var bu işin.

DEM PARTİ MHP’DEN DAHA TÜRKİYELİ BİR PARTİ

Geçmiş çözüm süreçlerinin şeffaf yürütülmemesi, yasal bir zemine oturmaması bu süreçlerin eksikleri olarak değerlendirilmişti. Bugün bu ‘istikşafi’ görüşmeler ete kemiğe bürünürse nelere dikkat edilmeli?

Şu ana kadar ele alındığı tarzıyla bu soruda işaret ettiğiniz sakıncaları barındırmaya devam ediyor.

İkincisi; ‘DEM Parti'nin Türkiye Partisi olması’ gibi bir slogan üzerinden bir algı operasyonu yapılıyor. Türkiye'de DEM Parti'den daha Türkiyeli bir parti yok ki. MHP'den daha Türkiyeli bir parti DEM Parti. MHP Güneydoğu'da ve Doğu'da neredeyse yok. DEM Parti Türkiye'nin bütün bölgelerinde var.

Şimdi ‘Terörle aranıza kesin sınır çizin’, ‘PKK'den kendinizi kurtarın’ diyerek bunu adeta bir ön şart gibi ortaya koyan bir akıl var. Bir kere siz bunu bir veri olarak kabul ediyorsanız kim, nasıl, nereden bu ilişkiye sahip ve nasıl kopacak bu ilişki; onu bir söylesenize.

DEM PARTİ’NİN SABAH AKŞAM PKK’YE KÜFÜR ETMESİNİ İSTİYORSANIZ BUNDAN SONUÇ ALINMAZ

DEM Parti’nin sabah akşam PKK'ye küfür etmesini istiyorsanız bunun olmayacağını ve bundan sonuç da alınmayacağını bilmelisiniz.

DEM PARTİ’YE ÖN ŞART SUNMAK İŞİ YOKUŞA SÜRMEK DEMEKTİR

Terörle bağlantı anlamında bakıyorsanız da DEM Parti başından itibaren varoluşunu müzakere ile sorun çözme üzerine kurmuş bir parti. Kürt sorununu müzakere ile çözmeyi varoluşsal yanı olarak ortaya koymuş, eline silah sürmemiş, kararlı bir parti. O bakımdan bu şartları ileri sürmek, işi yokuşa sürmek demektir.

DEM PARTİ’DEN İSTİFADE ETMEK ZORUNDASINIZ

Amberin Zaman’ın yazısını hatırlarsak DEM Parti değil bizzat devlet temas halinde PKK’yle. Devlet PKK'yi bir terör örgütü olarak mı algılıyor yoksa Süleyman Demirel’in deyimiyle ‘Kürt isyanının kimlik kartı’ olarak mı algılıyor? Eğer birincisi ise polisiye önlemlerle çözmek zorundasınız, başka yolu yok. İkincisi ise bir müzakere yolu bulmanız lazım. O zaman da daha önceki çözüm sürecinde HDP'den istifade edildiği gibi bugün DEM Parti’den de istifade etmek, yararlanmak zorundasınız.

ÜÇÜNCÜ TARAFI OLMAYAN ÇÖZÜM SÜRECİNİN TIKANMA İHTİMALİ KUVVETLİ OLUR

Bir önceki çözüm süreci neredeyse medya mensupları için İstanbul garajlarından Kandil'e otobüs kaldırılacak bir süreçti. Ama tamamıyla ‘yerli ve milli’, üçüncü tarafı olmayan, gözlemcisi olmayan açık bir süreçti. 2015 temmuz ayında bitti ve bittikten sonra Türkiye içine sokulduğu durum itibariyle bir karabasan dönemi yaşadı. Yani üçüncü tarafı olmayan bir çözüm sürecinin tıkanma ihtimali kuvvetli oluyor. Üçüncü taraftan çok hoşlanılmıyor ve iki taraflı olacaksa bu da Kürtlerin siyasi temsilcileri ve devleti temsil edecek AKP ve MHP olacaksa onların da söylemlerinde net olması gerekir.

CUMHURİYETİN KURUCU PARTİSİ MUTLAKA SÜRECİN İÇİNDE OLMALI

Denetlenebilir, sivil toplumun da dahil olabileceği bir süreç olması gerekir.

Kimse üstünde durmuyor ama Cumhuriyet'in kurucu partisi olan Cumhuriyet Halk Partisi'nin de mutlaka sürecin içinde bulunması gerekiyor.

Tabii bütün bunlar eğer bir yeni çözüm süreci olursa, geçerli olacak unsurlar. En başında söylediğimiz gibi henüz bir çözüm sürecinden söz edebilmemiz pek erken. Gelişmeleri ve ne yöne doğru evrilebileceğini daha net görebilmemiz, beklememiz lâzım."

Erdoğan'dan 'yeni süreç' sorusuna yanıt: Terör yoksa her zaman varız, anayasa çağrımızın nedeni birliğimizi sağlamakPOLİTİKA