Çocuklarda mizah yeteneği

Batuhan Nar

Günlük hayatta bir espriyi, şakayı veya mizahi bir anlatımı, anlaşılmadığı zaman açıklamak pek hoş karşılanmaz. Espriyi soğutur ve anlamsız kılar. Hatta Mark Twain bu davranışı, “Mizahı açıklamak, bir kurbağayı parçalara ayırmak gibidir; bu süreçte çok şey öğrenirsiniz ama sonunda onu öldürürsünüz” sözleriyle açıklıyor. Fakat şimdi bir mizahı olayı değil, mizahın bizatihi kendisini çocuklar açısından açıklayarak, çocuklar için mizahın ne kadar önemli olduğunu ve bu yeteneklerini geliştirmek için neler yapılabileceğini irdeleyeceğiz.

Stanford Üniversitesi İşletme Fakültesi'nden Profesör Jennifer Aaker ve öğretim görevlisi Naomi Bagdonas'ın bir araştırmasında, ortalama olarak 23 yaşından sonra günlük gülümseme ve gülme sıklığımızın azaldığı görülüyor. Bu iki araştırmacının yazdığı 'Humour, Seriously' (Mizah, Gerçekten mi?)(1) isimli kitaplarında da bahsettiği, 166 ülkeden 1,4 milyon insan üzerinde yapılan araştırmada, 4 yaşındaki bir çocuğun günde yaklaşık 300 defa, 40 yaşındaki ortalama bir yetişkinin ise ancak 10 haftada 300 kez güldüğü ortaya çıktı. 

Peki çocuklarda bu kadar yüksek olan gülme ve gülümseme davranışları, espri ve mizah anlayışı nasıl oluyor da yıllar geçtikçe yetişkinlikte bu denli azalabiliyor? Elbette, eğitim sistemi, çevre, akran etkisi, aile yapısı, kültür vb. gibi etkenlerin bunda etkili olduğu söylenebilir. Fakat bu kez farklı bir pencereden, “empati” penceresinden bakmayı deneyelim.

EMPATİ BECERİSİNİN ÖNEMİ

Yaptığımız espriler bazı kişileri güldürebilirken bazılarını da gücendirebiliyor. Buna sebep olarak yapılan mizahın kişiye göre uygunluğunu veya karşıdaki kişinin o anki duygu ve düşüncelerini iyi sezip sezememe gösterilebilir.

Keele Üniversitesi'nden Caitlin Halfpenny ve Lucy James'in yaptığı yeni araştırma(2), çocukların empati ve sempati düzeyleriyle farklı mizah tarzlarına bakarak, empatinin mizahı nasıl şekillendirdiği konusunda ilginç sonuçlar ortaya koyuyor.

Yaşları 9-11 arasında değişen 214 çocuk üzerinde yapılan araştırmada, 4 tür mizah yeteneği üzerinde duruluyor: Kendini geliştiren mizah, katılımcı mizah, saldırgan mizah ve kendini yıkıcı mizah. Araştırma, daha çok zorlukların üstesinden gelmek için kullanılan kendini geliştiren mizahın, hem empati hem de sempati ile yüksek derecede ilişkisi olduğunu gösteriyor. Yani bu mizah tarzındaki çocuklar, espri yaptığı kişinin bakış açısını ve duygularını çok iyi duyup ona sempati duyabiliyor, onunla empati kurabiliyor. Arkadaşlarını eğlendirerek sosyalleşmeyi kolaylaştıran katılımcı mizah tarzını kullanan çocuklarda da bilişsel empatinin yüksek olduğu görülüyor. Bilişsel empatiyi başka bir kişinin bakış açısını entelektüel olarak anlamak olarak yorumlamak mümkün.

Araştırmada sadece saldırgan mizah türünü kullanan çocuklarda empati yeteneği yüksek çıkmıyor. Bu çocuklar espri ya da şaka yaptıkları kişilerin düşünce ve duygularını anlamakta zorlanıyorlar. Bu mizah türünü kullanan çocukların sosyalleşme ihtimallerinin de oldukça düşük olması olası bir durum gibi görünüyor. Yine başkalarının duygu durumlarına ya da onların gülecekleri şeylere odaklanmayan, sadece kendi dünyasına odaklanarak uygulanan kendini yıkıcı mizah türündeki çocuklarda da empati yeteneği oldukça düşük gözleniyor.

Araştırmada dikkat çeken ama sebebi için ayrı araştırma gerektiren bir başka veri de erkeklerin kızlara oranla daha yüksek oranda saldırgan mizah türünü kullanması. Yine erkeklerin duygusal empatide kızlara göre daha düşük puan alması oldukça dikkat çekici duruyor.

Bu sonuçlar bize, gelişmiş empati ve sempatinin sosyalleşme, özgüven, daha düşük depresyon ve kaygı seviyeleri anlamına geldiğini gösteriyor. Aynı şekilde, bu alanlardaki daha az gelişme, uyumsuz mizah stillerine yol açabiliyor. Bu da bu mizah türünü kullanan çocukları akranlarından uzaklaştırarak empati ve sempati gelişimlerini daha çok engelliyor.

MİZAHI SEVEN ÇOCUKLARDA SAĞLIK

Biz yetişkinlerde olduğu gibi çocuklarda da mizah, şaka ve gülme birçok olumlu duyguyu meydana getirir. Kendilerini daha iyi hissettirecek endorfin hormonunun salgılanması, stres hormonlarının azalması, kas gerginliğinin azalması, kan akışındaki oksijen miktarının yükselmesi ve sağlıklı bir ruh halinin oluşması bunlardan birkaçıdır. Tüm bunların meydana getirdiği sağlıklı ilişkiler ve nitelikli çevre de yine psikolojik sağlık açısından oldukça önemlidir.

ÇOCUKLARDA MİZAH YETENEĞİNİN BELİRTİLERİ

Yaş ve dönemlere göre farklılık gösterse de çocukların mizah yeteneğinin olduğunu şu davranışlardan anlayabiliriz(3):

• Çok güler, güldürür, şaka veya bilmecelere çok meraklı olur, ince esprileri anlar ve tepki verir,
• çok zorlandığında kendi kendine komiklik yaparak rahatlamaya, rahatlatmaya çalışır, arkadaşları onu komik bulur, sizin komik görüntü ve davranışlarınızla ilgili espriler yapar,
• farklı farklı karakterler çizerek onları konuşturur ve mizah kitap ve dergilerini merakla inceler.

ÇOCUKLARIN MİZAH YÖNÜNÜ GELİŞTİRMEK İÇİN NELER YAPABİLİRİZ?

Ebeveynler ve öğretmenler olarak çocukların mizahi yönlerini gördükten sonra mutlaka bu yönlerini teşvik edici davranışlarda bulunmalıyız. Ona komik davranışlarda bulunmak, fıkra, nükte ve şakalar anlatmak, bir konuyu anlatırken jest ve mimiklerimizi onları güldürecek şekilde anlatmak, onlar bir espri yaptığında mutlaka karşılık verip yüksek sesle ve kahkahayla gülmek, bazen yaptığı esprinin ne kadar komik olduğunu belirtir şekilde onun yanında başkalarına anlatmak, bu konuda onu cesaretlendirmek, gülme garantili oyunlar oynamak (gıdıklama, gülmeden gözlerime bak vb.), sıradan şeylerde bile çoğu zaman komik tarafına odaklanmak önerilerden bazıları…

Mizah içerikli hikâye kitapları okumaları da çocukların bu dünyalarını zenginleştirici rol oynar. Yakın zamanda okuduğum Gülsüm Koçak Sönmez imzalı Dinozor Çocuk Yayınları'ndan çıkan 'Karga Karga Pırt Dedi' isimli mizahi hikâye kitabı da bu tarz kitaplardan okuduğum en yeni örnek. Kitap, günlük hayatta kullandığımız birçok deyimi, oldukça esprili bir dille ve cansız varlıkları da konuşturarak okurlara yeniden hatırlatıyor. Kitabın sonunda deyimler sözlüğünün olması ise çocuklar için hikayeleri okurken sık sık rahatlıkla başvurabilecekleri bir kaynak olması açısından önem teşkil ediyor. Çocukların hem dil hem de mizah dünyasını ustalıkla geliştireceğine inandığım bu kitabı mizah sever her çocuğun – hatta bende olduğu gibi yetişkinlerin de – zevkle okuyacağına inanıyorum.

Mizah duygusu, insanın tek ilahi niteliğidir. - Arthur Schopenhauer

Dipnotlar

1. https://www.amazon.com/Humour-Serious-Business-Being-Matters/dp/0241405939
2. Humor Styles and Empathy in Junior-School Children, Europe's Journal of Psychology, 2020.
3. Şenay Yılmaz, Çocuklarda Espri Becerisinin Geliştirilmesi