Yunus Ülger

DUVAR - Kadir Nurman 1972 yılında ilk kez Berlin'de döneri ekmek arasında salata ile satışa sundu. Buna sahip çıkan başkent Berlin, resmi internet sayfasında geniş bir açıklamayla dönerin Almanya'daki 50'nci yılını kutladı.

Ekmek arası dönerin, “Made in Germany”, yani bir Alman icadı olduğunun her fırsatta dile getirildiği Almanya'da döner, bu yıl yarım yüzyılı geride bırakıp 50'nci yaşına girdi. Alman medyasında bu konuda geniş haberler yayımlandı, dönerin Almanların ünlü soslu sosisi Currywurst ile Amerika'nın hamburgerini geride bıraktığı yazıldı.

DÖNERİN YOLCULUĞU... 

Yaygın iddia odur ki, 1972 yılında Kadir Nurman adlı işçi, Berlin'in ünlü Kurfürstendamm caddesindeki döner büfesinde ilk kez döneri ekmek arasında salata ile satışa sunuyor. Bu iddiayı sahiplenen başkent Berlin, resmi internet sayfasında geniş bir açıklama dönerin Almanya'da 50'nci yılını kutladı. Yine Berlin'de bulunan Avrupa Döner Üreticileri Birliği de ekmek arası dönerin, ilk kez 2013'de 80 yaşında ölen Kadir Nurman tarafından icat edildiğini söylüyor. Kadir Nurman'dan önce ekmek arası döner sattıklarını iddia edenler var, ancak birlik bunun için sunulan kanıtların yetersiz olduğu görüşünde. Döner Üreticileri Birliği, ekmek arası dönerin İstanbul'a, dolayısıyla Türkiye'ye Almanya'dan gittiğini tahmin ediyor.

DÖNER EN ÇOK YENEN HAZIR YİYECEKLERDEN

Döner, Türkiye'de olduğu gibi Almanya'da da en çok yenen hazır yiyecekler arasında yer alıyor. Avrupa Döner Üreticileri Birliği'nin verilerine göre günde 600 ton döner satılıyor. Sektörde 60 bin dolayında kişinin çalıştığı, cirosunun da en son verilere göre 4 milyar Euro'ya ulaştığı tahmin ediliyor.

Sadece Berlin'de bin 600 döner büfesi bulunuyor. Berlin RBB radyosunun hesaplamasına göre Almanya'da günde 3 milyon ekmek arası döner satılıyor, bu rakam dakikada 2 bin dönere karşılık geliyor.

ELON MUSK DA DÖNER SEVİYOR

Ekmek arası döner sadece yoksulların karnını doyurduğu bir hazır yiyecek değil ve yalnızca küçük bir döner büfesinde satılmıyor. Lüks restoranlarda, otellerde de döneri bulmanız mümkün. Almanya'nın en lüks otellerinden Berlin'deki Adlon Oteli, 2018'in Ağustos ayından bu yana “Türk Klasiği” adıyla müşterilerine 26 Euro karşılığında ekmek arası döner sunuyor. 

Avrupa pazarı için Almanya'da ilk elektrikli araba fabrikasını Berlin'de kuran Tesla'nın şefi Elon Musk, 2020'de temel atma töreninde, “Almanya'da en çok neyi seviyorsunuz?” sorusuna, “Döner kebap” karşılığını vermişti. Musk, iki yılda fabrikayı kurarak, iki hafta kadar önce açılışını yaptı.

DÖNER HAKKINDA KİTAPLAR YAZILDI

Araştırmacıların, felsefecilerin, düşünürlerin ülkesi Almanya'da elbette döner hakkında da kitaplar yazıldı. Bunlardan en günceli, dönerin 50'inci yaşına girmesi dolayısıyla bu yıl yayımlanan “Döner, Bir Türk-Alman Kültür Tarihi” adlı kitap. Kitabın yazarı uzun yıllardır Berlin'de yaşayan toplumbilimci ve gazeteci Eberhard Seidel. Seidel, kitabında dönerin tarihini ayrıntılı olarak anlatıyor, ülkeye ne gibi kültürel katkıları olduğunu inceliyor.

66 yaşındaki yazar da ekmek arası dönerin bir Berlin icadı olduğunu savunuyor. Ona göre ekmek arası dönerin Berlin'de icat edilmesi bir tesadüf değil. Pahalılıkta Paris'e, Londra'ya yaklaşan Berlin, 1970'li yıllarda yoksul, ayrıca da çok kültürlü bir kent. Seidel'e göre bu iki etken, ucuz ve doyurucu olan ekmek arası dönerin icadı ve yaygınlaşması için çok elverişli bir ortam.

DÖNERİN ZOR ZAMANLARI

Seidel kitabında dönerin Almanya'da geçirdiği zor zamanlara da değiniyor. 10 yıl kadar önce döner, kokmuş, bayat et skandalıyla gündeme gelmişti. Bazı döner üreticileri, bu etlerden döner yapıp piyasaya sunmuştu.

Döneri gündem yapan bir diğer mesele de Nazi yeraltı örgütü NSU'nun cinayetleriyle anılması oldu. Bu örgütün katlettiği Türkiyelilerin çoğu dönerciydi. Cinayetleri aydınlatmak için kurulan özel polis ekibi, bu cinayetleri “Döner Cinayetleri” olarak adlandırmıştı.