Narsistik istismar nasıl tespit edilir?

Darlene Lancer

Narsistler kendilerini gerçek anlamda sevmezler. Aslında kendilerinden utanırlar. Onların tapındıkları şey, hayran oldukları ve kendilerinde gerçekleştirmek istedikleri kusursuz bir görüntüden ibarettir. Ancak aşırı narsistler, dünyaya sundukları imajla utanç temelli benlikleri arasındaki boşluğu içten içe hissettirirler. Bu utançtan kurtulmak için büyük bir çaba sarf ederler. Narsistler bu boşluğu doldurmak amacıyla, ilişkilerini tüketen, dahası sevdiklerine acı ve zarar verici savunma mekanizmaları kullanırlar.

Narsistin savunma mekanizmaları ağırlıklı olarak küfürbazlık ve aşağılama üzerine kuruludur; dolayısıyla, gerçekleştirdikleri taciz için “narsistik istismar” terimi kullanılır. Öte yandan, birisinin küfürbaz olması mutlaka narsist olduğu anlamına da gelmez. Bağımlılar, bipolar bozukluk ve anti-sosyal kişilik bozukluğu (geçmişte kullanılan adıyla sosyopati) ve sınır kişilik bozuklukları gibi diğer zihinsel hastalıkları olan kişiler de küfürbaz olabilir. Taciz tacizdir, istismarın türü önemli değildir. Bir istismar kurbanıysanız, önünüzdeki asıl zorluklar şunlar olacaktır:

1. Sorunu açıkça tanımlamak;

2. Bir destek sistemi oluşturmak;

3. Kendinizi istismar karşısında nasıl güçlendireceğinizi ve koruyacağınızı öğrenmek.

NARSİSTİK İSTİSMAR NEDİR?

İstismar duygusal, zihinsel, fiziksel, finansal, ruhsal veya cinsel biçimde gerçekleşebilir. Başınıza gelen ve tanımlayamamış olabileceğiniz birkaç taciz örneği:

• Sözlü Taciz: Sözlü taciz aşağılayıcı, zorbalık içeren, suçlayan, itham eden, utandıran, talepkâr, emir veren, tehdit eden, eleştiren, alaycı, korkutucu, muhalefet eden, zarar veren, ilişkiyi kesen, diyaloğu engelleyen ve lâkap takan eğilimler içerebilir. Birçok narsist kişi bazen taleplerde bulunur, alaycı bir dil kullanır, karşılıklı ilişkide kesintiye yol açar, karşı çıkar, eleştirir, suçlar ya da sizin kendisine erişmenizi engeller. Narsistik istismarı tespit edebilmek için davranış bağlamını, kötülük düzeyini ve bu çeşit davranışın sıklığını göz önünde bulundurun.

• Manipülasyon (çarpıtma): Genellikle manipülasyon, birinin manipülasyonu yapan kişinin amaçlarını güçlendirici bir şekilde davranmasını sağlamak için kullanılan, dolaylı bir etkendir. Genelde, gizli bir saldırganlık barındırır. “Koyun postuna bürünmüş bir kurt” gibidir. İlk bakışta kelimeler zararsız, hatta övgü dolu görünür; fakat içten içe aşağılayıcı veya düşmanca bir niyet hissedilir. Ergenlik döneminizde bir manipülasyon yaşamışsanız, bunu fark etmemiş olabilirsiniz.

• Duygusal şantaj: Duygusal şantaj tehditler, öfke patlamaları, uyarılar, gözdağı verme veya cezalandırma amaçlarını içerebilir. Bu, içinizde şüphe uyandırmayı amaçlayan bir manipülasyon şeklidir. Korku, sorumluluk ve bazen de “sis” olarak da adlandırılan suçluluk duyguları hissedersiniz.

• Kendinden şüphelendirme: Kasıtlı olarak, gerçeklik hakkındaki algılarınızı güvenilmez hale getirir veya sizi zihinsel açıdan yetersiz olduğunuza inanır.

• Rekabet: Rakipsiz olmayı ister ve her zaman avantajlı, bazen ahlâki olmayan araçlarla yarışır. Örneğin; bir oyunda hile yapar.

• Negatif karşıtlık: Narsist veya diğer sorunlu insanlarla kendisi arasında bir ayrım yaratmak için gereksiz yere karşılaştırmalar yapar.

• Sabotaj: İntikam veya kişisel çıkarlar için çalışmalarınızda veya ilişkilerinizde yıkıcı bir etki yaratmaya çalışır.

• Sömürü ve nesneleştirme: Sizin duygularınızı veya ihtiyaçlarınızı umursamadan, kişisel amaçları için sizden faydalanır veya sizi sömürür.

• Yalancılık: Sorumluluklarından kaçınmak veya kendi amaçlarını gerçekleştirmek için sürekli olarak aldatma yolunu seçer.

• Kısıtlama: Sizden gelecek para, cinsellik, iletişim talebi veya sunacağınız sevgi gibi şeylerden vazgeçer.

• İhmâlkârlık: İstismarcı kişi, sorumluluğu altında olan bir çocuğun ihtiyaçlarını göz ardı eder. Çocuğu tehlikeli bir duruma sokar veya öyle bir durumda çaresiz bırakır.

• Mahremiyet tanımazlık: Kişisel meselelerinizi, telefonunuzu ve mektuplarınızı inceleyerek kişisel sınırlarınızı yok sayar; fiziksel mahremiyetinizi görmezden gelir, sizi takip eder veya takip ettirir; mahremiyet talebinizi umursamaz.

• Kişiliğinize saldırı veya iftira atma: Kötü niyetli dedikodular yayar veya sizin hakkınızda başka insanlara yalan söyler.

• Şiddet: Şiddet kullanır, hareketlerinizi engeller, saçınızı çeker, size bir şeyler fırlatır veya size ait eşyaları yok eder.

• Mâli istismar: Mâli istismar, ekonomik hakimiyet yoluyla bir insanı kontrol etme veya gasp, hırsızlık, sahtekârlık ya da kumar oynamak, adınıza borç edinmek ya da kişisel mülkünüzü satmak yoluyla mülkiyetinize el konulmasını ifade eder.

• İzolasyon: Kontrol, manipülasyon, sözlü taciz, kişiliğinize saldırı veya diğer şekillerde istismara yol açarak sizi arkadaşlarınızdan, ailenizden veya sosyal çevrenizden ve başkalarının desteğinden mahrum eder.

Narsisizm ve istismarın yoğunluğu bir süreklilik gösterir. Duygularınızı umursamamaktan, şiddet içeren saldırganlığa kadar değişebilir. Tipik bir eğilim olarak, narsistler kendilerini davranışlarından sorumlu tutmaz ve suçu size veya başkalarına yükler; öte yandan, bazıları kendilerini açığa vurabilir ve suçluluk duygusu hissedebilir.

KÖTÜ HUYLU NARSİSİZM VE SOSYOPATİ

Kötü niyetli ve düşmanlık içeren narsistik özelliklere sahip bir kişinin “kötü huylu narsist” olduğu kabul edilir. Bu çeşit narsistler suçluluk duygusuyla ilgilenmezler. Sadist olabilirler ve acı çektirmekten zevk alırlar. Oldukça rekabetçi ve ilkesiz olabilirler ve bu durumda anti-sosyal davranışlar sergilerler. Kendini korumanın bir aracı olarak, “savunma amaçlı saldırı” modunda paranoyaklaşırlar.

Kötü huylu narsisizm sosyopatiyi andırabilir. Sosyopatların arızalı veya zayıf zihinleri vardır. Narsistik özellikler gösterirler; ancak bütün narsistler sosyopat değildir. Bu çeşit narsistlerin motivasyonları da farklıdır. Narsistler hayran kalınacak kusursuz bir kişi olduklarını düşünürken, sosyopatlar kendi kendine yeten dünyalarını gerçekleştirmek için kişiliklerini değiştirirler. Her ne pahasına olursa olsun kazanma odaklıdırlar; sosyal normları ve kanunları ihlâl etmek gibi hususları hiç önemsemezler. Narsistlerin yaptığı gibi insanlara bağlanmazlar. Narsistler asla terk edilmek istemez. Başkalarının onayına bağımlıdırlar; ancak sosyopatlar kendi çıkarlarına hizmet etmeyen ilişkilerden kolayca kopabilirler. Kimi narsistler bazen hedeflerini elde etmek için plan yapsalar bile, genellikle soğuk kanlı planlar yapan sosyopatlardan daha tepkiseldir ve kendilerini açığa vururlar.

YARDIM ALMAK

Narsist bir kişiyle ilişki halindeyseniz, neler olup bittiğini anlamak, benlik saygısı ve öz-güveninizi yeniden inşa etmek, etkili bir iletişim kurmak ve sınırları belirlemek için dışarıdan destek almanız gerekir. Kendinizi tehlike altında hissediyorsanız, karşınızdaki kişinin sahte vaatlerine inanmayın. Hemen profesyonel ardım alın.

*Darlene Lancer, lisanslı bir psikoterapisttir; ilişki ve bağımlılık uzmanı olarak çalışmalar yürütmektedir.

Yazının orijinali Psychology Today'de yayınlanmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)