Dünya Forum: Fatima Baragani / Feminist, devrimci ve mümin

DUVAR - Fatima Baragani, diğer ismiyle Tahiri (temiz, pak anlamına gelir), 1814 veya 1817 yılında doğdu ve Ağustos 1852’de idam edildi. İran'da Babî (Babîlik)* inancının etkili bir şairi ve vaiziydi. Zamanının en tanınmış ailelerinden biri olan Muhammed Salih Baragani'nin iyi eğitimli kızı olarak yaşamı, nüfuz ve bilgi birikimi, onu insanların eşit olduğunu vurgulayan ve önyargının ortadan kaldırılmasını talep eden önemli bir dini figür haline getirdi.

Aynı zamanda Kurratülayn (“Gözlerin Tesellisi veya Teselli”) da Fatima Baragani’nin isimlerinden biridir. Hayatı, toplumsal etkisi ve idamı, onu dinsel alanın en önemli kişilerinden biri haline getirdi.

Gençlik döneminde, babası tarafından özel olarak eğitildi ve yetkin bir yazar olarak kendini gösterdi. Gençliğinde, amcasının oğluyla evlendi ve zorlu bir evlilik yaşamı sürdürdü.

GENÇLİK DÖNEMİ

Tahiri, İran’da Tahran yakınlarındaki Kazvin kentinde dünyaya geldi. Muhammed Salih Baragani’nin dört kızının en büyüğüydü. Kuran yorumları, Kerbela katliamıyla ilgili ağıtlar ve dini hikâyeler üzerinde çalıştı. Tahiri’nin annesi, kardeşi Kazvin’deki Şah Camii’nin imamı olan Fars kökenli bir asilzadeydi. Annesi, Tahiri ve kız kardeşleri, babası tarafından 1817 yılında kurulan ve kadınlara ayrılmış bir bölümün de bulunduğu Selahiye’deki Selahi medresesinde eğitim aldılar. Tahiri’nin amcası Muhammed Taki Baragani de güç ve nüfuz sahibi bir kişiydi ve Kajar’da bulunan Fatih-Ali Şah mahkemesinde saygıdeğer bir müçtehitti (içtihat yayınlayan entelektüel din adamı).

Baragani kardeşler, Kazvin yakınlarındaki ismi bilinmeyen bir köyden dini okullarda çalışmaya başlayacakları Kazvin kentine göç etmişlerdi. Kısa süre içerisinde İran Şahı’nın mahkemesinde üst düzey yetkililerin saflarına yükseldiler. Kardeşler, bir süre sonra ticaret işlerine de girdiler. Hanedandan bir kadınla evlenmiş olan büyük amcaları gibi babaları da saygın ve sevilen bir din adamıydı. Tahiri’nin iki küçük amcası büyük kardeşleri kadar yüksek kademelerde değillerdi; ancak yine de mahkeme bünyesinde güçlü bir pozisyonları vardı. Tahiri’nin teyzesi hanedan çevrelerinde tanınmış bir şair ve hattattı ve beğenilen yazı stiliyle hükümet kararnamelerini yazmaktaydı. Fatima Baragani’nin doğduğu yıllarda, ailesi Fars toplumunun en saygın ve en güçlü ailelerinden biriydi.

EĞİTİM YILLARI

Fatima Baragani, genellikle kadınlara tanınan sınırların çok ötesinde bir biçimde babasından özel eğitim aldı. Cinsiyeti ne olursa olsun, Molla Salih, kızının diğer çocuklarından farklı olduğunu ve doğasından gelen bir güzellik ve zekâya sahip olduğunu görmüştü. Klasik Fars edebiyatını, dini literatürü ve Kuran’ı çok iyi biliyordu.

O dönem yaşayan bir kadın için oldukça yüksek seviyede eğitim almıştı. Okur-yazar bir kadın o günlerde nadiren görülen bir olguydu ve şaşırtıcı bir şekilde, babası kişisel olarak kızına öğretmenlik yapmaya karar vermişti. Sıkı dini kurallarla yönetilen bir evde yaşıyor olsalar da Tahiri, teoloji (din felsefesi), içtihat, Fars edebiyatı ve şiir konusunda eğitim almıştı. İslami çalışmalar gerçekleştirmesine izin verilmişti ve Kuran’ı hatmetme yeteneği ve Şer’i hukukun ayrıntılarını öğrenebilmek için çok fazla çaba sarf ettiği biliniyordu. Tahiri’nin, babasının erkek öğrencilerinden daha başarılı olduğu ve edebi yetenekleriyle onun takdirini kazandığı söyleniyordu. Babası, Tahiri’nin bir perdenin arkasına saklanarak, varlığını fark ettirmemesi koşuluyla, erkek öğrencilere verdiği dersleri dinlemesine izin vermişti. Muhammed Salih, ona “Zerrin Taç” (AltınTaç) ismini vermişti.

Babası ve amcasından eğitim alan genç Tahiri, çağdaşlarıyla kıyaslandığında teoloji ve eğitim konularını çok daha başarılı kavrıyordu. Şer’i bir toplumda, kızların pasif ve suskun olmaları beklenirdi ve insanların çoğu, kızlarının eğitim görmesine karşıydı. Babası Muhammed Salih Baragani’nin kendisi de bir yazardı ve yazıları Muhammed peygamberin torunu İmam Hüseyin’in, Kerbela’da Muaviye’nin oğlu Yezid’in güçleri tarafından öldürülmesini ve geleneksel Fars edebiyatını konu ediniyordu. Ağabeyinin aksine, zamanının çoğunda mahkeme işlerinden ziyade yazmakla meşguldü.

Tahiri, Kuran ayetlerinin bâtıni (gizemci) yorumuyla da tanınıyordu. Kazvin’de aldığı eğitim, daha sonraki yıllarda kendini birçok alanda kanıtlamasına olanak sağladı. Çevresinde bulunan kadınlara ilham kaynağı oldu ve Babî öğretilerine doğru yönlenmelerine vesile oldu.

Tahiri, onunla tanışanlar için güçlü bir çekim etkisine sahipti; güzelliğiyle herkesin dikkatini çekiyordu. Çağdaşları ve modern tarihçiler Tahiri’nin ender rastlanan güzelliğine sıkça değinirler. Babasından aldığı eğitim, onu dindar bir insan olmaya yöneltti ve hayatının geri kalanında inançları doğrultusunda yaşadı. Resmi eğitim süresi on üç ya da on dört yaşındayken sona erdi.

Fatima Baragani, kuzeni Molla Cevat Valiyani’nin evine yaptığı ziyaretlerde Babî inancıyla ilgili okumalar yapmaya başladı. Babî inancının kurucusu Şeyhâmed-i Ahsai’nin yazılarıyla ilgilendi. Bu eserlerden etkilenmesi nedeniyle amcasının ve babasının hiddetine maruz kaldı. Yine de Babî inancının tanınmış âlimlerinden Seyyid Kazım’la yazışmaya başladı ve bu inanca bağlanarak git gide dindarlaştı. Kız kardeşlerinden biriyle birlikte Kerbela ve Necef’e doğru Seyyid Kazım’ı görmeyi amaçlayan bir yolculuğa çıktı; ancak yol üzerinde konakladıkları bir handa Kazım’ın günler önce hayatını kaybettiği haberini alarak geri döndü.

ETKİLERİ

Karizmatik ve oldukça zeki bir kadın olan Fatima Baragani, Babî inancının çok ötesine uzanan bir harekete de ilham kaynağı oldu. O, inançlarının dindar bir takipçisi olmasına ve dinden doğrudan ilham almasına rağmen, her şeyden önce eşitliği vaaz etti. İlk kez halk açık konuşmalarına başlarken, takipçilerinin geri kalanıyla birlikte Kerbela’da oruç tutuyordu. Orada Farsça ve Arapça edebi tercümeler ve yorumlar aktardı. Tahiri, Kerbela’da halkın takdirini kazanırken, ulemalar bir kadının halkı yeni bir dine davet ettiğini ve kısa zamanda önemli bir kesimi etkilediğini duydular ve şikâyet etmek için valiye gittiler. Bu iddiaların ardından vali, ona ev hapsi vererek toplumdan uzak tuttu. Kerbela’dan ayrılmasının ardından annesi ve diğer takipçileri kendisine Bağdat’a kadar kendisine eşlik ettiler.

Bağdat’a ulaştığında oradaki halkı da harekete geçirdi; kalabalıklar, konuşmalarını dinlemek için kaldığı eve akın ediyorlardı. Bu durum hükümet yetkililerine ulaştığında, bu sefer müftü devreye girdi; ancak, vaktini onunla sohbet ederek geçirmeyi tercih etti.

Fatima Baragani, 1848 yılında verdiği Badaşt Konferansı’nda radikal bir değişim öğesi olarak ortaya çıktı. Burada, sembolik bir eylem olarak, dini açıdan zorunlu kılınan çarşafını kalabalığın önünde çıkarıp attı. Sonrasındaysa, İslam’dan kopuşa çağıran bir konuşma yaptı.

Babî inancına dönmesinin ardından, Tahiri’nin şiir anlayışı da gelişti. Eserlerinin çoğunda, Bab’la tanışma özlemini anlattı. Şiiri, İran ve Arap edebiyatına ilişkin kapsamlı bir fikir sunuyordu. Ona atfedilen en ünlü şiirlerden biri “Noktası Noktasına” adını taşıyordu. Babîlik hakkında bir düzineden fazla önemli eser yazdı ve bir düzine kişisel mektubu da sonraki insanlara miras kaldı.

ESARETİ VE ÖLÜMÜ (1848-1852)

Tahiri, Badaşt ve Kudüs’teki konferanslarının ardından Mazandaran vilayetine gitti. Bu yolculuk sırasında geçtikleri köylerde Babîlik karşıtı halkın saldırısına uğradı. Sonunda Barfuruş’a ulaştıklarında, Babîler kendisine sığınacak bir ev sundular.

Yakın köylerdekiler Babîlere saldırdı ve bu olaylar sırasında Tahiri yakalandı. Çıkarıldığı mahkemede genç hükümdar Nasır el-Din Şah’ın huzuruna çıkarıldı. Şah, kendisini Tahran valisini Mahmud Han’ın konutunda ev hapsine mahkûm etti. Hapsedildiği Mahmud Han’ın evinde, Tahranlı kadınların ve Mahmud Han’ın ziyaretleriyle onurlandırıldı. Tahiri, Mahmud Han ve aile üyelerinden büyük bir saygı görüyordu. Bu sırada, batılı gazetecilerin de haberlerine konu olmuştu.

Daha sonraları Şah, kendisine bir mektup yazdı ve Bab’ın öğretilerini inkâr etmesi gerektiğini söyledi; bunu yapması halinde kendisine iyi davranılacaktı. Tahiri bu talebi yazdığı bir şiir aracılığıyla reddetti. Kendisine ısrarla, Şah’ın onun ilminden memnun olduğu bildirildi ancak geri adım atmadı. Ev hapsinde tutulduğu dört yıllık dönemde, idam edilmesinden önce bir kez daha inançları hakkında konuşmak üzere Şah’ın karşısına çıkarıldı; ancak inançlarından geri adım atmayı reddetti.

Bir tutsak olsa da Mahmud Han’ın evinde bulunan insanlara öğretilerini aktarmayı sürdürdü. Kadın haklarını savunurken, çokeşlilik, eşitsizlik, cinsel ayrımcılık ve benzer haksızlıkları açık biçimde kınıyordu. Sözleri kısa süre içinde Tahran’da da onu etkili bir insan haline getirdi ve kadınlar onu dinlemek için kaldığı eve akın ettiler. Ancak, din adamları ve mahkeme üyeleri onun etkisinden korkuyorlardı ve onu Babîlik inancından döndürmek için yedi toplantı düzenlediler. Buna karşın, Tahiri, Bab’ın davasına ilişkin birçok dini kanıt sundu. Fikirleri ve davranışları, âlimler delegasyonunu dehşete düşürmüştü.

Nihai toplantıdan sonra delegasyon geri döndü ve Tahiri’yi kâfir ilân ederek ölüm cezasına çarptırıldığını duyurdu. Daha sonra Mahmud Han’ın evindeki bir odaya kapatıldı. Son günlerini dua ve oruçta geçirdi. 1850 yılında idam edildi. Fikirleri, büyük bir hızla Avrupa genelindeki kadın düşünürlerin dikkatini çekti ve ardından gelecek eşitlik mücadeleleri için bir kıvılcım oldu.

*“Bab,” İranlı Seyyid Ali Muhammed’in (1819-1850) halk içinde kullanılan ismidir. Seyyid Ali Muhammed 1844’yılında, yeni bir çağı müjdelediğini ve Mehdi olduğunu ilan etti. Ardından, İran’da kendisine inanan büyük bir Babî kitlesi oluştu. Daha sonraları ortaya çıkan Bahaî inancına da temel teşkil etti.

Kaynaklar:

https://www.opendemocracy.net/asiya-islam-naim-bro-khomasi/tahirih

https://bahaikipedia.org/%E1%B9%AC%C3%A1hirih

https://www.revolvy.com/main/index.php?s=T%C3%A1hirih&item_type=topic

https://bahai-library.com/pdf/m/maneck_tahirih_paradigm_womanhood.pdf