Dünya Forum: Kürtaj özgürlüğünün simgesi / Savita Andanappa Yalagi
Katolik İrlanda bu hafta tarihi bir dönüm noktasını yaşadı: Kürtaj yasağının kaldırılması, referandumda ezici çoğunlukla onaylandı. Bu sürecin sembollerinden biri, 17 haftalık hamile olduğu 2012'de bir haftadır doktor kontrolünde tutulmasına rağmen 'yasa' gereği müdahale edilmeyen ve hastanede ölen Hintli Savita'ydı. İşte Savita'nın hikâyesi...
DUVAR - Genç bir diş hekiminin İrlanda’da bulunan Galway Üniversite Hastanesi’nde düşük yaparak hayatını kaybetmesinin üzerinden altı yıl geçti. Şu günlerde kabul edilen bir kürtaj yasasının sembolü haline gelen Savita Andanappa Yalagi, 29 Eylül 1981’de, güneybatı Hindistan’da bulunan Karnataka eyaletindeki Bagalkot şehrinde doğdu. Andanappa Yalagi ve eşi Akhmedevi’nin üçüncü ve en küçük çocuğu, tek kızıydı.
Annesi, “Daima komikti, hep gülümsüyordu ve her zaman küçük bir prenses gibiydi” diyor. “Daha doğduğu andan itibaren evinin yöneticisi olacağını biliyorduk.” Onu her zaman koruyan ve kollayan kardeşleri Santosh ve Sanjeev’in de çok değerli küçük kız kardeşiydi. “İstediği her şeyi yapardı” diyor ağabeyleri.
Andanappa’nın Karnataka Elektrik Kurumu’nda bir elektrik mühendisi olarak çalışması nedeniyle, eyalet içinde çok fazla seyahat etmesi gerekiyordu. Baba uzakta ve oğlanlar okuldayken, Savita her zaman annesiyle birlikteydi ve onunla çok güzel vakit geçiriyor, annesi için dans ediyordu.
Annesi Akhmedevi, “Dans etmeyi kendi başına televizyondan izleyerek öğrendi” diyor. “Ben mutfakta iş yaparken bana gelip yeni öğrendiği dans adımlarını gösterirdi. Her zaman pratik yapıyor ve dans için giyiniyordu. Çok gençken iyi bir dansçıydı.”
'TÜM BİLİM İNSANLARINA HAYRANDI'
1990 yılında Andanappa’nın işi nedeniyle Arabalk Denizi’ne daha yakın olan Bagalkot’tan, yaklaşık 140 km uzaklıkta hızla büyüyen bir şehir olan Belgaum’a taşındılar. Hindistan’ın yeni gelişmekte olan bu kenti de diğer kentleri gibi kalabalık ve telaşlı bir yerdi.
Dokuz yaşındaki Savita buraya taşındığında, ulusal bir eğitim merkezi olan şehir, tekstil, makine üretim endüstrileri konusunda bir merkez haline gelmişti. Belgaum’un her yerinde enstitüler, kolejler, eğitim merkezleri ve üniversiteler bulunuyordu. Sekiz mühendislik kolejinin yanı sıra beş tıp fakültesi ve birkaç diş kolejinin yanı sıra, çok sayıda kolej, dokuz politeknik ve üç hukuk fakültesi bulunuyor. Eğitim konusundaki seçeneklerin çokluğu, Savita açısından büyük avantajlar sağlıyordu.
O dönem popüler bir okul olan Vanita Vidyala okulunun sınavını ikincilikle kazandı. “Her zaman sınıfının en iyisiydi” diyor annesi. “Tüm bilim alanlarına hayrandı ve diş hekimi olmak istiyordu. Ne yapmak istediğini biliyor ve çok çalışıyordu. Daima kararlı ve güçlüydü.”
2000 yılında, 19 yaşındayken, Maratha Mandal Diş Koleji’nde eğitim ve pratiklere başladı ancak 2002 yılında yaşanan bir sel felaketi sonrasında okul bir yıl kapanmak zorunda kaldı ve Savita eğitimini tamamlamak için KLE Üniversitesi’ne -Karnataka Lingayat Eğitim- kayıt yaptırdı. KLE’nin Diş hekimliği Enstitüsü’nde öğretim görevlisi olan Dr. Alka Kale, onu çok çalışan ve arkadaşlarına yardımcı olan, samimi bir genç kadın olarak hatırlıyor.
Savita, okulundan başarıyla mezun olduktan sonra, 2004 yılından 2005’e kadar, Belgaum’da bir diş hekiminin yanında staj yaptı. Staj bitiminden sonra, 2007 yılına kadar onunla çalışmaya devam etti.
ZORAKİ EVLİLİKTEN KAÇIP İRLANDA’YA GİTTİ
Savita, Hindistan’da bir gelenek doğrultusunda aile kararıyla evlenmek için ciddi bir karar vermek zorunda kaldı. Arkadaşları, tanımadıkları ve sevmedikleri insanlarla evlenmek zorunda kalıyordu ve o böylesi bir hayat yaşamak istemiyordu. Sonunda, İrlanda’ya yerleşerek orada yaşamaya karar verdi.
Eşiyle bir evlilik sitesi aracılığıyla tanıştı. Karnataka eyaletinden olan Praveen Halappanavar, iki yıldır İrlanda’daki Galway’de, bir tıbbi cihaz şirketinde çalışıyordu.
Praveen’in ailesi Belgaum’un 175 km güneyindeki Haveri şehrindendi. Savita’nın babası Andanappa, “Ailesini uzun zamandır tanıyordum ve Praveen’in iyi bir adam olduğunu biliyordum; bu nedenle onlara en kıymetli varlığımızı vermekten mutluluk duyduk” diyor. Nisan 2008’de bir buluşmanın ardından evlenmeye karar verdiler; düğün Hindistan’da gerçekleşti.
Savita, 2008 yılının temmuz ayında Galway’e geldi. Kısa süre sonra kente ve insanlara uyum sağlayan Savita birçok yeni dost edindi. Oldukça sosyal, yaşamayı seven ve kendinden emin, mutlu bir yaşam sürüyordu.
Praveen, eşi Savita’yla birlikte Hint topluluğunun düzenlediği dans gecelerine ve kutlamalarına katılıyor, eşiyle birlikte dans ediyordu. Bu etkinliklerde birçok ödül de kazandılar.
İrlanda’da diş hekimliğini yapmaya karar veren Savita, İrlanda Diş Hekimliği Konseyi sınavlarına girmek için başvuruda bulundu. Konsey’in kayıt memuru olan David O’Flynn, Savita’yı gayet iyi hatırlıyor. “O üç gün boyunca adaylarla çok fazla etkileşim oluyor, bu yüzden onları çok iyi tanıyorsunuz. Yani Savita’nın ne tür bir insan olduğunu bilmek zorundayız. Savita son derece sempatikti. Diğer adaylara çok yardımcı oldu, gerçekten çok hoş bir kişiydi.” Savita sınavlarını geçti ve 11 Temmuz 2012’de kaydını yaptırdı. Daha sonra İrlanda’da diş hekimi olarak çalışmak için lisans aldı.
SORUNLU HAMİLELİK SÜRECİ
O ay hamile olduğunu öğrendi. Ne yapacağını sormak için en yakın arkadaşı İrlandalı Mrdula Vaseali’yi aradı. Mrdula ona bir sağlık merkezine kaydolmasını söyledi. Praveen’le birlikte bir yıl önce taşındığı Roscam yakınlarındaki bir yerleşim alanı olan Doughiska’da bulunan ana-sağlık merkezine kaydoldu. 2012 yılının Ekim ayı başında doktora göründü ve daha sonra 11 Ekim’de Dr. Katherine Astbury ile University Hospital Galway’deki ilk randevusu için başvurdu.
Dr. Astbury, Savita'nın hamile olduğunu doğruladı ve sağlıklı olduğunu söyledi. Bebek, muhtemelen mart ayı sonunda dünyaya gelecekti. Haberi alan ailesi, doğuma yakın bir zamanda çifti ziyarete geldi. Savita 17 haftalık hamileyken bir gece ağrılar nedeniyle uyuyamadı. Yaşadığı acı leğen kemiğinin etrafında gittikçe yayılıyordu. Saat 9’da Praveen, Üniversite Hastanesi’nin doğumhane bölümüne telefon etti: “Bir ebe ile konuştum ve neler olduğunu açıkladım ve muayene etmek istediğini söyledi. Bu yüzden anne babasına hastaneye gideceğimizi söyledik.”
DOKTORLAR 'YASA'YA UYDU, SAVITA ÖLDÜ
21 Ekim 2012 Pazar günü saat 9.35’te Savita ve eşi Praveen, apar topar, hastanenin jinekoloji kliniğine gitti. Durumu değerlendirildi ve sırt ağrısı için bir tedavi planı hazırlandı, ardından hastaneden ayrıldılar. Aynı gün öğleden sonra hastaneye geri döndü. Bebeğinin düşmekte olduğunu hissediyordu ve bunu görevlilere aktardı.
Koğuşta çalışan bir ebe, bir düşük durumu yaşıyor olduğunu ve doktorun onu gözden geçirmesi gerektiğine inandığını söyledi. Savita sıkıntılıydı ve dayanılmaz acı çekiyordu. Koğuştaki doktorlar, bunun bir düşük olduğuna inanıyordu. Doktorlar bebeğin kalp atışlarını kontrol ettiler. Planları, olayların doğal sonucunu beklemek oldu.
Savita, 22 Ekim Pazartesi günü gece yarısından hemen sonra, şiddetli bir şekilde kusmaya başladı ve fetüsün etrafındaki zar torbası patladı, sıvı akmaya başladı.
Saat 8: 20’de kanama geçiriyordu ama acısı hafiflemişti. Bu sırada danışman, enfeksiyon ve sepsis riski tespit ederek, fetüsün kalp atımını sürekli kontrol etmek gerektiğini belirtti. 23 Ekim Salı günü Savita ve Praveen, kaçınılmaz olan düşüğü hızlandırmak için doktorların ilaç kullanmalarını istedi. Ancak doktorlar bu talebi yerine getirmeden, olayların doğal akışını takip ediyorlardı. Çünkü İrlanda yasaları, şayet kalbi atıyorsa ve anneye ölümcül bir tehdit söz konusu değilse, çocuklara kürtaj yapılmasını yasaklıyordu. Ancak Savita’nın durumunda, bebeğin kalbi atıyor olsa da artık anne için büyük bir tehdit söz konusuydu ve beklemek, verilebilecek en kötü karardı.
25 Ekim Perşembe günü, durumu daha da kötüleşti. Oksijene ihtiyacı vardı ve saat 3'te yoğun bakım ünitesine transfer edildi. Savita, 28 Ekim Pazar günü saat 12.45’te kalp krizi geçirdi. Saat 1’i 9 geçe hastanede hayata veda etti. Bu olay, Galway Üniversite Hastanesi'nde 16 yıldır gerçekleşen ilk doğrudan anne ölümüydü.
BİR İSYANI TETİKLEDİ
Diğer genç kadınlarla birlikte 2013 başlarında Rosa Sosyalist-Feminist Hareketi’ni kuran Rita Harrold (28), “Keder ve yıkımın ulusal bir sembolüydü. Ölümünden sonra, kürtaj hakları için mücadele etme konusunda gerçek bir kararlılık ortaya çıktı” diyor.
Rosa hareketi, o zamandan beri yasalardaki “Sekizinci Düzenleme’nin” yürürlükten kaldırılması için bir kampanya yürüttü. Diğer kadın hareketlerinin de desteğiyle, kısa sürede kampanya oldukça etkin bir hale gelmeye başladı.
İrlanda'daki kürtaj referandumunun kampanya sürecinde, yasanın değiştirilmesi için kampanya yapanlar Savita'nın fotoğraflarıyla anma noktaları oluşturdu.
Birlikte Evet Komitesi’nden Gráinne Griffin, “Savita’nın ölümünün sonraki aylardaki etkisi, zamanında harekete geçmediğimizden, onu hayal kırıklığına uğrattığımızdan ve sonsuza dek aramızdan ayrılmış olmasından kaynaklanan, gerçek bir utançtı” diyor.
Irish Times Genel Müdür Yardımcısı Editör Róisín Ingle, Savita Halappanavar’ın ölümünün yarattığı acı ve öfkenin, 2015’'te kürtaj konusunda kamuoyuna konuşma kararında “kesinlikle büyük bir faktör” olduğunu söylüyor. Kişisel kürtaj öyküleri aracılığıyla tabuları yıkmak önemli bir hareketti ve bu girişim, geçen haftaki oylamada “Evet” kararının çıkmasında oldukça önemli bir faktör oldu.
Savita’nın babası Andanappa Yalagi, ailenin referandum sonucu nedeniyle “gerçekten mutlu” olduğunu ifade etti. “Bu tarihi anda, İrlanda halkına şükranlarımı ifade edecek bir sözüm yok. Savita için artık adalet sağlandı.”
'Sessiz devrim': İrlanda'da kürtaj yasağına son
Bir aktör ve senarist olan Mark O’Halloran, 2012’den bu yana protesto gösterilerine katılıyordu. O’Halloran, “Değişim çağrısı zaten ortadaydı ama çok fazla momentum olduğunu düşünmüyorum, çok fazla siyasi irade olduğunu düşünmüyorum,” diyor. “İrlanda halkı bu ölümle bir şok yaşadı ve birçok insanın zihnini değiştirdi.”
İrlanda, şu anda 12 haftalık hamilelik dönemine dek nispeten kısıtlamasız kürtaj yapılmasına izin verilmesi amacıyla bir doktora danışmak ve kısa bir bekleme süresine tabi olmak üzere, bir düzenleme yapmayı planlıyor. Hamileliğin ilk 12 haftasının ötesinde, şayet iki doktor bir kadının hayatının gebelik tarafından tehdit edildiğini ya da sağlığına ciddi bir risk olduğunu tespit ederse, kürtaj hakkı 24 haftaya kadar devam edebilecek.
Hükümet, düzenlemeyi yıl sonuna kadar yasalaştırmayı umduğunu açıkladı.
Savita’nın babası Andanappa Yalagi, “Son bir isteğimiz daha var; bu yeni yasanın ‘Savita Yasası’ olarak adlandırılmasını istiyoruz” diyor. “Onun adıyla anılmalı.”
Kaynaklar:
https://www.nytimes.com/2018/05/27/world/europe/savita-halappanavar-ireland-abortion.html?ref=oembed
https://www.theguardian.com/world/2018/may/27/ireland-abortion-law-named-after-savita-halappanavar