Yeni ittifaklara gebe olan dengeler

KÖLN - Yunan, Anadolu ve Mezopotamya uygarlıklarının tarihi boyunca ittifaklar kurulmuştur: bazı ittifaklar bölgeyi (kısmen) dengede tutmuş, ancak dağılmalarıyla uzun ve kaotik süreçler de yaşanmıştır. Anadolu tarihindeki ve hatta Avrupa tarihindeki en önemli birlikler İon Birliği'dir: M.Ö. 7. yy'da içinde Milet, Efes, Samos, Chios gibi önemli İon Devletleri'nin üye olduğu bir birlik kurulur. Herodot 12 İon şehrinin bu birliğe dahil olduğunu yazar. Bu pakta daha sonradan Smyrna'nın (bugünkü İzmir) eklendiğini, M.Ö. 1.yy'da yaşamış ünlü Romalı mimar Vitruv yazmıştır. Poseidon için müşterek bir tapınak inşa eden birlik için burası, ortak kutsal alan Panionion olarak adlandırılır. Yılda bir kez burada bir araya gelirler ve dini ayinlerini yerine getirirlerdi. Polislerin (şehir devleti) otonomisi ve her polis için serbest ticaret hakkı vardı. İon Birliği kültürel ve dini bir birlik olsa da, zaman içinde o dönemin en önemli gücü olan Pers İmparatorluğu'nun saldırılarına karşı da bir ittifaka dönüşmüştü. Daha sonra bu birlik, Pers egemenliği altına giren İonya'da Persler'e karşı halk ayaklanmaları esnasında Persler tarafından dağıtılır. Arkeolojik ve tarihi veriler üzerinden, birliğin dağılışını M.Ö 494'e tarihlendirebiliyoruz. Tabi Yunanlılar'ın doğrudan Persler'e karşı kurdukları birlikler de vardı: Attik-Delos Deniz Birliği. Bu bir çeşit NATO'ydu. Atina girişimiyle kurulan bu birlik, Persler'e karşı başarılı olamadı, çünkü Kral Leotychides liderliğindeki birliğin en önemli güçlerinden biri olan Sparta, Pers egemenliği altındaki Batı Anadolu'daki kent devletlerinin, uzun vadede Pers İmparatorluğu'na karşı savunulamayacağı fikrindeydi. Bu yüzden olası tek çözümün, Batı Anadolu'daki polis halklarının, Yunanistan'a taşınması olarak görmekteydi. Atina şehir devletiyse oradaki halkın ne pahasına olursa olsun, bulundukları yerde savunulması gerektiği düşüncesindeydi. Sparta kentinin fikir ayrılığı sebebiyle birlikten ayrılması, birliğin dağılmasının en önemli nedeni oldu!

Bugün İngiltere'nin Brexit kararı, bu bağlamda Sparta'nın Attik-Delos Deniz Birliği'nden ayrılışına benziyor. AB için oldukça zor bir süreç. Bu birliğin ve AB fikrinin yaşamaya devam etmesi gerektiğini düşünen Almanya ise, bu zor görevle tek başına baş etmeye çalışıyor. Gerçi Angela Markel'in "Biz Avrupalılar kendi kaderimizi gerçekten kendimiz tayin etmeliyiz!" sözüne koalisyon ortağı SPD'li Sigmar Gabriel'den "Avrupalılar olarak 'Batı' düşünce ve prensibini yeniden kurmalıyız" karşılığı gelmektedir, ancak bunlar, kulağa hoş gelen içeriksiz laflardan öteye gitmiyor. Çünkü Merkel'in 2015 Avrupa'nın sınırlarını mültecilere açmasıyla AB'deki çatlaklar yüzeye çıkmaya başladı. Şimdi bu birliği güçlendireceği ümit edilen 'Avrupalılar'a, şu 'Batılılar'a bir göz atalım:

Almanya'dan sonra en büyük ve güçlü Avrupa ülkesi olan Fransa ve başındaki Avrupa fikrini savunan Başkan Macron, gerçekleştirmeyi planladığı finans ve çalışma politikaları için yapılacak meclis seçimlerinde çoğunluğa ihtiyacı var. Kendisini destekleyecek Almanya ise manevi desteğini gösteremiyor, çünkü Merkel, 24 eylülde kendi ülkesinde yapılacak genel seçimlerle meşgul; öte yandan Gabriel de destek vermesine rağmen, seçimlerden sonra partisinin durumu anketlere göre pek iyi görünmüyor.

İtalya ticaret bilançosuna göre dış ticaret dorukta; ancak yine de Almaya'yı ithalat fazlasından dolayı, kendi ekonomik büyümesini yavaşlatmakla suçluyor. Medya ve finans uzmanlarına göre Fransa'yla İtalya bu konuyu Almanya'nın önüne çıkaracak.

Yunanistan'nın borç meselesi gündemde çok değil, ama yine de ortadan kalkmadı: Alexis Tsipras borçların düşürülmesi konusunu yinelemesine rağmen, Alman Maliye Bakanı Wolfgang Schäuble bu konuyu Yunan kemer sıkma politikasının başarılı olup olmadığının görüleceği 2018'in yaz aylarına bırakmayı uygun buluyor.

Büyük Britanya, Avrupa Birliği çerçevesinde abartılı harcamaları olan Fransa, İtalya ve İspanya gibi güney avrupa üyelerinin masraflarını kısma önerilerinde, her zaman Almanya'nın tasarruf politikalarının yanında bulunmuştur. Ancak Brexit kararıyla hem bu noktada Almanya yanlız kalacak, hem de gelecekteki Avrupa savunma politikası planlarında.

Avusturya, yukarıda da değindiğim mülteci krizinde sınırların açılması konusunda Almanya'yla hemfikir değildi ve ilk, sınırların kendi ısrarıyla tekrar kapanıp, Türkiye'yle sığınmacı antlaşması yapıldığında Almanya'yla ilişkiler rahatladı.

Polonya'daki milliyetçi-gerici hükümet, medya ve sivil toplum örgütlerinin özgürlüklerini kısıtlayıcı yaptırımlar uygulamaktadır. Buna karşı Almanya AB komisyonuna soru önergesi vererek, Polonya'nın AB sosyal fonundan aldığı paranın, gerçek anlamda hukuk devleti ilkesine bağlı yaşanıp yaşanmadığı denetlenmesini istedi.

Macaristan'daki durum da bundan pek farklı değil.

Balkan Ülkeleri keza mülteci sorunun kendi üzerlerine yığılmasından korkup, gelen 160 bin sığınmacının, tüm AB ülkelerine dağıtılması konusunda kendi paylarına düşen insan sayısını almamakta diretiyor.

Türkiye AB ülkesi olmamasına rağmen, NATO üyesi olarak avrupanın güneydoğu kısmını koruyan önemli bir partner. Ancak NATO İncirlik üssünden Alman Hava Savunması'nın çekilmesiyle, Türk-Alman ilişkilerinde yine bir gerileme kaydedildi.

Birlikler kurulur, işlevlerini yerine getirebildikleri yere kadar getirir ve dağılırlar. Tarihte çok örneği var, ama İon Birliği ve Attik-Delos Deniz Birliği batı dünyasının, kendisinin Yunan tarihi mirası üzerinde yükseldiğini görmesi açısından önemlidir. Bu birlikler biraz da AB'ye ve NATO paktına ilham olmuş birliklerdir. O zamanlarda olduğu gibi bugün de, ülkeleri ortak bir fikir, bir kültür ya da geçmiş bir araya getirdi –ya da ortak düşman(-lar). Bizler Sovyetlerin yani doğu blokunun yıkılmasına şahit olduk ve dünyada o zamana kadar iyi kötü kurulmuş olan denge bozuldu. Şimdi belki de batı blokundaki ittifaklar da yıkılacak veya zayıflayacak. Dünya yeni çatışmalı süreçlere ve ardından tekrar kurulacak ittifakların doğum sancısını yaşamakta.