Paganlıktan Reformistlere Noel ağacı

KÖLN - Noel Hıristiyanlığın en önemli bayramlarından biridir. Aralık ayı ortasından itibaren Hıristiyan dünyasında siyasetin dahi hızı yavaşlar. İsa Mesih'in doğduğu gün olarak kabul edilen 24 Aralık akşamından önceki haftalar eskiden oruç tutulan, insanların kendi içlerine kapandıkları, dua ettikleri bir arınma zamanı olarak geçirilirdi. Birçok ülkede yeni yıla girmeden çam ağaçları süslenir, hediyeler verilir, ışıklandırmalar yapılır. Ama tüm hazırlığın altındaki Hıristiyanlık inancı ve geleneğinin birçok sembolünün anlamı bilinmez. Her ülkenin Noel geleneği farklı olmakla beraber Noel ağacı, dünyada en çok kullanılan Noel sembolüdür. Noel ağacının sembolleri ve değişimi biraz da Hıristiyanlığın özeti gibidir. Ancak, 2000 yılı aşkın bir süredir İsa'nın doğum günü olarak kutlanan Noel geleneği içerisinde Noel ağacı süsleme oldukça yeni sayılır. Işıklarla, melek figürleriyle, renkli toplarla süslenen Noel ağacı, daha 19. yüzyıldan itibaren Almanya'dan tüm dünyaya yayılmıştır.

Noel ağacının tarihçesi 15. yüzyıla uzanıyor. Martin Luther ve diğer reformistler, Noel ağacını Protestanlar'ın Noel sembolü ilan ettiler. O zamana kadar Katolikler'de sadece İsa'nın doğumundan sonra içinde yattığı beşik ve okuma yazma bilmeyenler için tahtadan yapılmış figürlerle hazırlanan İsa'nın doğumunun anlatıldığı sahneler Noel'in sembolüydü.

Aslında ağaç süslemenin kaynağı pagan inancına dayanır: Pagan geleneğinde kış gündönümünde bereketin, evin içine çekilmesi için, ağaç meyvelerle süslenerek evin içine konuluyordu. Hep yeşil kalan ağaçlar Antik Yunan'da, Roma'da, Mısır'da, İbraniler'de ve Çin'de sağlığın, sonsuz yaşamın ve doğurganlığın sembolüydü. İskandinav ülkelerinde de çam ağaçları süslenerek dekorasyon olarak evlerde kullanılırdı; orada yeşil renk umudun ve ilkbaharın tekrar geleceğinin ifadesiydi.

Antik Roma'da kış gündönümlerinde defne yapraklarıyla yapılmış çelenkler evlerde bulundulurdu, çünkü defne ağacı Antik Yunan'da güneş tanrısı Apollon'un sembolüydü; ışığı temsil eden tanrının kutsal ağacı olarak Mithras kültünde de varlığını devam ettirdi. Paganlık Orta Çağ'ın sonlarında, Hıristiyanlık'a karıştı.

Kaynaklarda ilk Noel ağacının 1419 yılında Almanya'nın Freiburg kentinde, fırıncılar loncası tarafından dekore edildiği yazılıdır. Başka bir aktarıma göre ilk süslenmiş çam ağacının güneybatı Almanya'da olduğu varsayılıyor. Yine kimi aktarımlara göre 1535 yılında, Strazburg'da halihazırda ağaç ticareti vardı. O zamanlar odalar, asılı küçük porsuk ağaçları, şimşir ağacı dalları ile süsleniyordu.

Noel'le ilgili bilgiler arasında 1570 yılında Almanya'nın kuzey kenti Bremen'de esnaf loncalarında elmalarla, kabuklu yemişlerle ve hurmalarla süslenmiş ağaçlar olduğu yazar. Çocuklar, ağaçlardaki bu lezzetli süslerden alıp yiyebiliyorlardı. 1730'dan itibaren, ağaçlar ilk defa mumlarla süslendi: Başlangıçta sadece Protestan ailelerin evlerinde ağaçların mumlarla süslenmesi geleneği, 19. yüzyılın başında Napolyon'a karşı özgürlük savaşları sırasında hemen her orta sınıf evin oturma odasını ele geçirdi. Işıklı Noel ağaçları bir taraftan da artık Hıristiyanlık inancında özgür karar vermenin de anlamıydı. Süslenmiş Noel ağacı daha sonra Alman geleneğinde, Noel kutlamalarının ve inancın bir sembolü olarak kabul edildi.

NOEL AĞACINDAKİ SEMBOLLER

Orta Çağ'da ağaçlara Hıristiyanlık'ta Adem ve Havva'nın bilgelik ağacından kopardıkları ilk günahı temsil ettiğinden dolayı elmalar asılırdı. Elma, ayrıca İsa Mesih'in insanlığın ilk günahtan kurtulması için kendisini feda etmesini de hatırlatır.

Ağaca asılan gümüş ve altın renkli simler, Hıristiyanlık'ta üçlü teslis inancının üçüncü parçası olan ve tanrının ruhsal tezahürü olarak inanılan Kutsal Ruh'un ışığıdır.

Noel'de özellikle dekorasyonlarda tercih edilen kırmızı ve yeşil renkler, yine Hıristiyanlığın sembol renkleridir. Kırmızı, İsa'nın dünyayı kurtarmak için kendini feda ederken akıttığı kanının rengiyken yeşil, umudu, yaşamı, sadakati ve ilkbaharın yeniden geleceğini, karanlık kışın geçici olduğunun ifadesidir.

Başlangıçta Protestanlığın sembolü olarak dekorasyonda kullanılan mumların yerini de zamanla, renkli elektrikli ışıklı aldı.

GELENEKSEL NOEL PAZARLARI

Noel pazarı Geç Ortaçağ'da kurulan fuar ya da genellikle günlük kurulan pazarlara dayanmaktadır. Bu pazarlarda soğuk kış ayları gelmeden halka, bu mevsimi geçirmek için gerekli et ve kışlık erzak alma imkanı sunardı. 14. yüzyılda oyuncakçı veya sepetçi gibi zanaatkarların el emeklerinin, noel akşamı çocuklara hediye edilmesi fikriyle birlikte bu pazarlarda ürünleri sergileme ve satma geleneği başladı. Zamanla bu pazarlarda tatlıcılar, pişmiş kestane, fındık ve badem satıcıları da tezgah açmaya başalyınca, bugünkü Noel pazarları doğmuş oldu.

Kaynaklarda ilk defa 1310 yılında Münih’te bir Nikolaus Pazarı olduğu belgelenmiştir. 1384 yılında Saksonya düklerinden Wenzel’in halka resmi olarak bu pazarı kurma hakkını vermesiyle, bu gelenek tüm Almanca konuşulan bölgelere yayılmıştır ve 20. yüzyılın başından beri de, Noel öncesi zamanın sabit bir unsuru olmuştur.

Geleneksel olarak Noel pazarları, Adventszeit ('Adventus' Latince 'varış' anlamında) olarak adlandırılan Noel’den önceki dört haftayı kapsayan zamanda açılır. Bu pazarlarda halen el zanaatları standları geniş yer tutar. Böylece bu pazarlar el zanaatlarının kaybolup gitmesine karşı bir dayanışma işlevi de görmeye devam etmektedir.

NOEL PAZARLARININ VAZGEÇİLMEZİ 

Sıcak şarap Orta Avrupa’da geleneksel olarak Noel öncesi zamanda Noel Pazarlarında sevilerek içilen bir içecektir. Isıtılan kırmızı veya beyaz şaraba tarçın, karanfil, limon kabuğu ve yıldız anason gibi çeşitli baharatlar eklenerek yapılır. Bu karışımın ısıtılırken 80 dereceyi geçmemesi gerekir, zira bu durumda hem uçucu alkol buharlaşır, hem de baharatların tadı bozulur.

Sıcak şarap, tarihi aktarıma göre MÖ 1. yüzyılda yaşamış Apicius’a dayanan ve 3. veya 4. yüzyılda ortaya çıkan “De re coquinaria” adlı yemek kitabında, “Conditum Paradoxum” adındaki baharatlı Antik Roma şarabına dayanır. Bu tarife göre bal biraz şarapla kaynatılıp içine kara biber, damla sakızı, defne yaprağı, safran ve kavrulmuş hurma çekirdeğiyle hurma eklenip, ardından bu karışım tekrar şarapla seyreltilerek yapılmış. Soğuk havalara denk gelmesi nedeniyle Noel'de sevilerek içilen geleneksel bir içki olmuştur.