Tebriz Çarşısı: Sıradışı evrensel değer

DUVAR - Dünyanın en önemli sosyo-ekonomik süreklilik arz eden yapılarından biri... Labirenti andıran karmaşıklığıyla tezat oluşturan kendine özgü bir düzeni ve yüzlerce yıldır kesintisiz olarak süregelen bir işlevselliği var. Günümüzün 'modern AVM' anlayışına inat, 1000 yıldır ayakta. Ve, İran'ın ABD tarafından maruz bırakılmaya çalışıldığı 'yalnızlık' haline de inat, bugün hâlâ dünyanın en önemli uluslararası ticaret ve kültürel alışveriş noktalarından biri. Tebriz kentinin tarihi kapalı çarşısından söz ediyoruz...

1.28 MİLYON DOLARLIK HASAR

Fotoğraf: Mehr Haber Ajansı

İran'ın kuzeybatısının ekonomik kalbi olan Tebriz'deki tarihi kapalı çarşı, çarşamba günü büyük bir yangın geçirdi. Alevler altı saatte söndürülebilirken, İranlı yetkililer maddi hasarın en az 200 milyar riyal (1.28 milyon dolar) olduğunu açıkladı. Yangında çarşıdaki 5 bin 500 dükkandan 150'sinin hasar gördüğü, 19 kişinin yaralandığı belirtiliyor. Restorasyonun yakın zamanda başlaması bekleniyor.

İRAN'IN GELENEKSEL YAPISININ EN EKSİKSİZ SİMGELERİNDEN BİRİ

Çarşıdaki yangın Batı basınında da geniş yer buldu. Zira yüzlerce yıldır aynı amaçla kullanılan Tebriz Çarşısı, taşıdığı bu süreklilik ile dünyanın kültürel hafızasında simgesel bir öneme sahip.

Tebriz, antik dönemden bu yana önemli bir kültürel alışveriş merkezi. İpek Yolu üzerindeki konumuyla 12'inci yüzyıldan 18'inci yüzyıla dek Asya'da, en önemli uluslararası ticaret merkeziydi. Kent altın çağını Safevi Krallığı'nın başkenti olduğu dönemde yaşasa da, Tebriz Çarşısı İran'daki geleneksel ticari, toplumsal ve kültürel yapının en eksiksiz simgelerinden biri olarak önemini hiç kaybetmedi.

Fotoğraf: Lonely Planet

MUZAFFERİYE ÇARŞISI EN İYİ KORUNMUŞ BÖLÜMLERDEN BİRİ

Çarşı yıllar içinde sıradışı bir fiziksel, ekonomik, toplumsal, siyasi ve dini bir merkez haline geldi; farklı kültürlerden insanlar kendine özgü bir ortak yaşam anlayışı için entegre olurken, bu çok amaçlı kentsel yaşam alanı da yüzyıllar içinde giderek büyüdü. Çarşıya yüzlerce yıl içinde peş peşe farklı işlevlerdeki bölümler ve alanlar eklendi. Tebriz Çarşısı bugün 1 kilometrekarelik bir alana yayılıyor; 60 arastanın ve 40 meslek dalında 5 bin 500 dükkanın yanı sıra 30 cami, beş hamam, 12 medrese ve beş müzeye ev sahipliği yapıyor.

Kuyumcuların yoğunlaştığı Amir Çarşısı ile İran halılarının düğüm sayısından üretim tekniğine uzanan farklı kategorilere bölünmüş şekilde satıldığı Muzafferiye bölümleri ise en meşhur alanları. Muzafferiye aynı zamanda, Tebriz Çarşısı'nın mimari karakteristiği olan tonozların ve kemerlerin en iyi korunmuş örneklerini barındırıyor. Çarşının çinili duvarları ve tuğla tavanlarının en eski bölümlerinin 15'inci yüzyılda inşa edildiği biliniyor.

Fotoğraf: Wikipedia

'SIRADIŞI EVRENSEL DEĞER'

Tebriz Çarşısı, dünyanın en büyük kapalı çarşısı, Ortadoğu'nun da en eski kapalı çarşılarından biri olma özelliğini taşıyor. Taşıdığı süreklilik ile 2010 yılında UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesi'ne alındı; UNESCO'nun internet sitesinde 'sıradışı evrensel değer' olarak tanıtılıyor.

İRAN ANAYASA DEVRİMİ'NDE KİLİT ROL

Çarşının İran tarihindeki önemi ise ticari getirisi, mimari özellikleri ve kültürel buluşma noktası olmasıyla sınırlı değil. Zira Tebrizli tüccarlar, İran'da 1905-1907 arasında meşrutiyet talebiyle gerçekleşen ve bir anayasa hazırlanması ile sonuçlanan devrimde kilit rol oynadı; Tebriz Çarşısı bu dönemde, Şah yönetimine anayasal düzen ve meclis kurulması talebini kabul ettirmek için ekonomik baskı yapmak amacıyla için iki kez kapatıldı.

AŞURA GÜNÜ'NDE KAPATILIYOR

Tebriz Çarşısı bugün, ülkenin dini ritüellerinde de önemli bir yer tutuyor. Aşura Günü'nden itibaren ticaret 10 günlüğüne askıya alınıyor ve dükkanlar kapatılıyor; çarşı süsleniyor ve dini törenlere sahne oluyor.

Fotoğraf: Press TV

Çarşıda 2000 yılında yapılan büyük restorasyona mal sahipleri ve kiracılar da katılmıştı. Bugünkü restorasyonun nasıl yapılacağı ve ne kadar zamanda tamamlanacağı ise merak konusu. (Dış Haberler)