İran-ABD krizinde Avrupa strateji geliştirebilir mi?

KÖLN - ABD, İran’ı bölgedeki bazı ABD unsurlarına karşı "doğrudan" saldırılar planlamakla suçlayarak bölgeye askeri takviye yaptı. Savaş gemilerini ve uzun menzilli bombardıman uçaklarını Körfez'e transfer etti. Buna karşılık Tahran'da Almanya, Fransa, Birleşik Krallık, Rusya ve Çin'inde yer aldığı nükleer anlaşmadan kısmen çekilme kararı aldığını açıkladı.

İran'ın açıklamasının ardından geçtiğimiz Salı günü Suudi Arabistan, BM Güvenlik Konseyi'ne Yemen'de İran'ın desteklediği Hutsilerin Suudi petrol boru hatlarını drone'larla bombaladığını söyleyerek şikayetçi oldu. Greenpeace uzmanları çölde saldırıya uğradığı iddia edilen pompa istasyonunun paylaşılan uydu görüntülerinin 2003'te basına verilen Irak'ın çölde kitle imha silahlarının varlığını gösteren uydu görüntülerini hatırlatıyor olduğuna dikkat çekti.

ABD, Suudi petrol borularına yapılan sabotajın ardından çarşamba günü Bağdat Büyükelçiliği’nin acil personeli dışındaki zorunlu olmayan diplomatik personelini Irak'tan çekti. Gerilim tırmandıkça ABD'nin bu kararının ardından Almanya ve Hollanda da bölgede yükselen tansiyon nedeniyle Iraklı güvenlik güçlerine verdiği eğitimleri askıya aldı.

AVRUPA'NIN ARABULUCU OLMA GÜCÜ VAR MI?

Şu anda mevcut dünya politikasının durumu sadece gerginlik üzerinden devam ediyor. Avrupa Birliği, İran ve ABD arasında yaşanan gerginlik nedeniyle oldukça zor durumda. Washington'da ne yapacağı kestirilemeyen bir başkan var. Avrupalı şirketler İran'la iş yapmaya devam ederlerse yaptırımlarla karşı karşıya kalacaklar. Trump’ın güvenlik danışmanı 2003’te ABD’yi Irak savaşına sokan John Bolton bir kez daha devrede. Ancak hem İran hem de ABD yeni bir savaşın her iki tarafa da kazandıracağından çok kaybettireceğinin farkında.

Bu noktada Brüksel, Almanya, İngiltere ve Fransa'nın devreye girme şansları olabilir. Avrupa en azından Trump'a diplomatik bir kapı açma seçeneği üzerinde çalışmak için İran'la görüşmeler yapabilir.

İran'la ilgili Alman dış politikasının büyük ikilemi var. Merkel hükümeti İran'la yapılan nükleer anlaşmaya oldukça ciddi politik yatırım yaptı. Fakat şimdi işler tehditkar bir boyut aldığı için, İran'ın İsrail politikası yüzünden korkuyor. Yine de ABD-İran anlaşmazlığında biraz daha arabulucu olma rolünü üstlenmek zorunda kalabilir. Yeşillerin dış politika uzmanı Omid Nouripour, Almanya Dışişleri Bakanı Heiko Maas'a Tahran'a seyahat etmesini önerdi. Belki de önümüzdeki günlerde Almanya diplomatik kanallar açmak için daha çok çaba sarf edecek.

Geçtiğimiz Perşembe günü de Münih Güvenlik Konferansı Başkanı Wolfgang Ischinger, Alman Bild gazetesine konuyla ilgili açıklamalarda bulundu. Ischinger, İran konusunda uluslararası bir barış girişimi oluşturulması gerektiğini söyledi. Ischinger, İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani'nin Merkel, Macron ve İngiltere Başbakanı Theresa May hatta İran ile anlaşmada partner olan Rusya ve Çin'in yeniden bir müzakere için ısrar etmeleri halinde, İran Cumhurbaşkanı Ruhani'nin iki kez düşüneceğini, bu ülkelerden gelecek bir görüşme teklifini İran'ın hemen geri çevirmeyeceğini düşündüğünü söyledi.

Ischinger da birçokları gibi ABD'de Trump hükümeti ile Kongre arasında çok farklı görüşlerin olduğu fikrinde. Ama ABD'de büyük bir kesimin Golf Körfezi'nde binlerce ABD askerinin katılacağı bir savaş istemediğini düşünüyor. Bunun da diplomasi yürütmek için bir şans olduğu görüşünde.

Krize karşı diplomasi kanalını Almanya ve Avrupa'nın açması gerektiğini savunanlar, İran'a nükleer anlaşmanın devam ettirilmek istendiğini açıkça belirtilmesi gerektiğini; ancak bunun tek başına yeterli olmadığını, müzakerelere, balistik füzeler, terör finansmanı, insan hakları ve İran'ın İsrail'e karşı tutumu gibi kritik konuların eklenmesi gerektiğini vurguluyor.

Daha önceden İngiltere, Fransa ve Almanya, ABD'nin Donald Trump yönetimini, Trump'ın bozmak istediği İran'la nükleer anlaşmayı koruması için ikna etmeye çalışmıştı. Fransa Cumhurbaşkanı Macron ve Almanya başbakanı Merkel Washington'a da gitmişlerdi, ancak başarılı olamadılar. Trump, anlaşmadan çekildi.

Belki bu kez Avrupa ülkelerinin girişimi sonuç verebilir. Cuma günü ABD basını Trump'ın Savunma Bakan Vekili Patrick Shanahan'a "iki ülke arasında çatışma istemiyorum" mesajını verdiğini yazdı. Aynı şekilde İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarif de, "Savaş çıkmayacağından eminiz çünkü ne biz savaş istiyoruz ne de bölgede kimse İran'ın karşısına çıkma fikrine ya da yanılsamasına sahip" dedi. İki ülke arasında yoğun görüşmelerin olduğu yönünde haberler yazılıyor. Önümüzdeki günlerde Avrupa üzerindeki şoku atıp daha da inisiyatif alarak İran'la diplomasiyi hızlandırabilir.