Eğlenceli, egzotik, oryantalist: Balonla Beş Hafta

Büşra Uyar

Neredeyse bir yıldır karantinadayız. Hareketsizliğimiz ve çabucak dağılan dikkatimiz içimizde yoğun bir enerji olarak büyüyor; öyle ki kimi zaman bizi boğacak raddeye geliyor. Halbuki bu enerji, sayfalar aracılığıyla zihinde çıkılan bir yolculuğa dönüşebilir, hatta kim bilir, belki bu yolculuk özelinde bir balonun itici gücü haline bile gelebilir!

Çocuklarla ebeveynlerin beraber okuma yapması, özellikle karantina sürecinde, ailecek yolculuk yapmanın hazzını yaşamak için en eğlenceli yöntem. İletişim Yayınları’nın Çocuk Klasikleri dizisinde yer alan kitaplar tam da bu tarz yolculuklara, kitapların arasından fışkıran temiz havayı teneffüs etmeye bolca imkan tanıyor. Dizinin son halkası ise, Can Belge’nin titizlikle dilimize kazandırdığı 'Balonla Beş Hafta'.

Jules Verne için burada ayrıca tırnak açmak gerek tabii. Zira delilikle dahilik arasında gidip gelen aklı; bilim, tarih, antropoloji gibi birçok disiplinden beslenen kalemi ve bu yüzyılda bile hayret uyandıran hayal gücü, Jules Verne okumayı her yaşta farklı bir deneyim haline getiriyor. Eh, Verne’in maceraya çağıran karakterleri, her an yüksek ritmi ve eğlenceli mizansenlerinden bahsetmiyoruz bile!

Dolayısıyla, 'Balonla Beş Hafta' da fazlasıyla karşılıyor bunları. Çılgın mucit ve kâşif Doktor Samuel Fergusson, onun yakın arkadaşı avcı Richard Dick Kennedy ve Fergusson’ın becerikli uşağı Joe’nun beş haftalık Afrika keşfi ekseninde şekilleniyor kitap. Üç kafadarın sevgili balonu Victoria ile yaptığı yolculukla bizim okuma pratiğimiz arasında ilginç bir örtüşüm var: Dar ve kısmen kapalı alan! Zira karakterler bu egzotik yolculuklarında “özgür” olsalar da, çoğunlukla bir sepetin içindeler. Haliyle çoğu zaman da yürüyemedikleri için uyuşan bacaklarından şikâyetçiler. Onlara bu çağdan uyuşmuş bacaklarımızla katılmamak mümkün değil!

Jules Verne’in kimi zaman bilimci kimi zaman belgeselci kalemi, çocuklarla yetişkinleri bir yerküre temsilinin başına oturtup, enlemiyle boylamıyla bir kurguyu takip etmelerine vesile oluyor. Tabii ki, bu da ilginç bir deneyim. Zira Verne’in milimetrik hesapları, okurun hayal gücü ve yerküre birleşince, her şey mümkün. Ticaret ve sömürüden ziyade keşif için çıkılan bu yolculuk çocuklar için edebiyattan antropolojiye, bilimden coğrafyaya uzanırken; yetişkinler için son derece ciddi ve üzerine düşünülmesi gereken bir hal alıyor. Çünkü belirtmek gerek, 'Balonla Beş Hafta' son derece oryantalist bir bakış açısına sahip: Yolculuğun başında maymunlarla “karıştırılan” siyahlar, bilinmeyen bir kültürü doğrudan barbar addetmeler, rastgele birkaç Arapça kelime ve ötekilerin bihaber olduğu bilimle tanrıcılık oynamalar... Eseri yazıldığı döneme ve koşullara hapsetmemek önemli tabii, yine de Verne’in “her şeyden habersiz” olduğu anlamına da gelmez bu: Zira uşak Joe aracılığıyla ne isterse söyleyebiliyor olması, çoğunlukla mantığın ve geleceğin sesi Fergusson’ın uyarılarına rağmen kabilelere silahla müdahale eden Dick ve Joe, çağdaş okuru okuduğu metin üzerine sorgulatmalı. Ama yine de, bu balon yolculuğuna yüreğimiz ağzımızda devam etmek mümkün.

Jules Verne ve Can Belge aracılığıyla çıkma imkânı bulduğumuz bu balon yolculuğunun sonunda bacaklarımızın uyuşukluğu aynı şekilde kalıyor belki. Ama en azından -şanslıysak- kendi Victoria’mız nehirde kaybolup gitmek yerine tüm ihtişamıyla üstümüzde salınacak. Jules Verne nokta koymuş; Ferguson, Dick ve Joe’nun yolculuğu bitmiş olabilir belki, lakin bizimkinin bittiğini kim söyleyebilir?