Eğri gülüşün politikası

Vural Özdemir *

Tebessüm genelde samimi ve sıcak bir jest olarak algılanır. Ancak özel bir biçim aldığında bir şiddet türü olarak da ortaya çıkabilir. Yemek masasında ya da toplantıda karşınızda oturan kişinin gülüşü belli bir açıyla eğrildiğinde, bir şeylerin yolunda olmadığını içgüdüsel olarak hissedersiniz.

Bu hor gören gülüşün İngilizcede özel bir adı var: “smirk”. Bu gülüşü icra edene de “the smirker” deniyor. Biz şimdilik mankafa desek daha uygun olur.

Demokrasi sadece meclis ve senato gibi kurumlarda değil, gündelik hayat pratikleri içinde de nefes alır. Hayatın akışında karşılaştığımız eğri gülüş daima politiktir ve asla masum değildir. “Smirk”/Eğri gülüş hakkında söylenebilecek en özet şey, aslında bir psikolojik şiddet biçimi olduğudur. Kurbanına değersizlik, gayrimeşruluk duyguları yaşatır ve maruz kalan kişinin failliğini yok sayar.

Gündelik hayatta eğri gülüşü teorik veya politik bağlamı içerisinde ele alan çok az metin var. Eğri gülüşün kurbanı çoğu zaman olumsuz duygularını dile getiremez, ancak bir şeylerin tersliğini sezer.

Gündelik hayatta eğri gülüşlere sık sık maruz kaldığımız halde, bunun insan hakları açısından ve politik öneminden çoğunlukla haberimiz olmuyor.

EĞRİ GÜLÜŞÜN POLİTİKASI

Eğri gülüş bir basın toplantısında bir siyasi lider tarafından icra edildiğinde gazetecilerden veya özgür basından gelen soruları bertaraf etmeye hizmet edebilir. Aynı şekilde cinsiyetçi, yabancı düşmanı, şovenist veya ırkçı kişilerin kibrinin bilinçsiz dışavurumu olabilir. Eğri gülüş demokratik pratiklerin ve insan haklarının altını oyar. En beklenmedik zamanlarda, bazen dostlarımız, ailemiz, sevgililerimiz, iş arkadaşlarımız veya iş/bilim toplantılarında karşılaştığımız yabancılar tarafından üzerimize fırlatılabilir.

Sosyal ve beşeri bilimciler uzun zamandır bizi gündelik hayat pratiklerinin siyasi yönü ve iktidarın bunların içerisinde nasıl karmaşık mekanizmalarla sosyal olarak inşa edilebileceği konusunda uyarmaktalar.

İktidar, görünüşte masum, basit bir dudak hareketiyle karşı tarafın duygularını manipüle ederek de kurulabilir. Duygular, hesap sorulamayan iktidarların sosyal inşasında güçlü, çirkin araçlara dönüşebilirler.

Şayet eğri gülüşün politik bağlamının farkında olamazsak adını da koyamaz ve ona karşı kendimizi koruyamayız. Ne de olsa alt tarafı bir gülüştür, ve hatta “bir tebessümü takdir edemiyorsanız bu sizin sorununuzdur” ifadeleriyle smirk şiddetini uygulayan, karşı tarafı sessizleştirmeye de çalışabilir. Ancak bu argüman politik ve fiziksel şiddete maruz kalıp, iddialarını meşrulaştıramayanların baştan savılma biçimlerine benzemiyor mu?

Benim kendi adıma İngilizcedeki “smirk” sözcüğünü öğrenmem yıllarımı aldı. Ancak sözcüğü kavradığım anda, bu bilgi daha özgürlükçü bir yaşam doğrultusunda büyük farklar yarattı. Gündelik hayatta demokrasi açısından, küçük görünen ama önemli detay ve politik arka planlar anlam kazandı.

GÜNDELİK HAYATIN POLİTİKASI

Size eğri gülenleri ifşa edin. Bunun bir tür psikolojik şiddet olduğunu kendilerine hatırlatın. Toplumdaki şovenistlerin, ırkçıların, cinsiyetçilerin, Yahudi düşmanlarının, homofobiklerin ve yabancı düşmanlarının maruz bıraktıkları sözde masum eğri gülüşlerin zararları ve politik bağlamı hakkında kolektif bir farkındalığa sahip olmamız gerek. Gündelik hayatın politik bağlamı hakkında bu tür bir kamusal okur-yazarlık 21. yüzyılda eleştirel bir bakış açısına sahip yeni kamular geliştirmek adına elzemdir.**

Açık ve net olmak adına burada bir şerh düşelim: Elbette tıbbi ve nörolojik bir sıkıntıdan dolayı benzer bir eğri gülüşe sahip olanlar veya siyasi liderlerce sürekli bir baskıya maruz kalanların protesto eden sırıtışları bu kapsama girmez.

Burada söz konusu olan eğri gülüş masum insanları, temel hak ve özgürlükleri günlük hayat pratikleri içinde sinsice baskılama amacı taşır. Anti-demokratik siyasiler veya okuldaki zorbalar veya hayatımıza davetsiz giren omurgasız arkadaşlar ve troller gibi.

Eğri gülüşün toplumumuzdaki yaygınlığı, gülüşlerimizi soldurmasın. Tebessüm etmeye, içimizden geldiği gibi gülmeye, hayatı kucaklamaya ve tadını çıkarmaya, bu araçlarla tüm baskılara direnç göstermeye devam etmeliyiz.

Yine de işte baskı, iktidar, üzerimizde bazen basit bir gülüş kisvesi altında kurulur. Sevgili okurlar, umarım bu yazı, sizi sürekli bu eğri gülüşlere maruz bırakan ve bu yolla failliğinizi ve meşruluğunuzu asla tanımayan kişilere katlanmak zorunda olmadığınızı hatırlamanıza yardımcı olmuştur. Gündelik hayat politiktir; ister bir siyasetçiden, isterse eleştirel süzgeçten geçirmeden kucakladığımız bir dosttan gelsin, eğri gülüşler de öyle.

Eğri gülen baskıcılar dostunuz değildir, keza onlardan demokratik siyasetçi de çıkmaz.

* Doğa ve sistem bilimci hekim, teknoloji ve inovasyon politikaları alanında yazar.

** Yeni kamular ve gündelik demokrasi üzerine kitap önerisi: Future Publics (The Rest Can and Should Be Done by the People): A Critical Reader in Contemporary Art. Edited by Maria Hlavajova and Ranjit Hoskote. Published by: BAK, basis voor actuele kunst, Utrecht en Valiz, Amsterdam, Netherlands, 2015. 

*** Bu yazının orijinali Duvar English’te yayımlanmıştır. (Çeviri: Gürçim Yılmaz)