Taşra finansı: Oylar AKP'ye, paralar altına
Bankaların topladığı mevduatın dağılımı incelendiğinde, özellikle Anadolu'da bir 'altına hücum' dönemi yaşandığı görülüyor. Altın mevduatındaki iki yıllık artışın, AK Parti'ye yüzde 50'nin üzerinde oy veren illerde rekor düzeyde olması ise dikkat çekici. Peki bu tablo bize ne anlatıyor?
Alan Pakula'nın ünlü filmi 'Başkanın Bütün Adamları'nda, Watergate skandalının karmaşık ilişkilerini çözmeye çalışan gazeteciye 'derin gırtlak' lakaplı ajan, "Parayı izle" der. Ve sıradan bir hırsızlığın örttüğü siyasi çıkar ağı, o andan itibaren görünür hale gelir. Nihayetinde 'fayda' eksenli bir sosyo politik mimaride, basit ama etkili bir formüldür bu. Çıkarların çizdiği harita, toplumsal reflekslere dair çok şeyi anlatır çünkü.
Bu formülü, şu sıralar tarihinin en kritik seçimine doğru hızla yol alan Türkiye'ye uyarlasak, acaba karşımıza nasıl bir tablo çıkardı? Mesela; uzun süredir seçim sonuçlarını belirleyen Anadolu'nun ekonomik DNA'sında yaşanan değişim bize neler söylerdi?
Anadolu'nun üretim, kazanç ve tüketim cephesinde durum aşağı yukarı belli zaten: Ticaretin yavaşladığı, tarım ve hayvancılığın bittiği; borçlu, işsiz, yoksul, bıkkın kentler... Ama en fazla Ankara, İstanbul kadar yoksul, İzmir kadar işsiz, daha ötesi değil. Oysa işin bir de diğer yüzü var: Taşranın parası. İşte orada bir muamma gizli.
Vatandaşın birikim tercihi ile geleceğe dair beklentileri arasında bir bağ vardır. Gelecek umudu şimdiki siyasi refleksler konusunda önemli ipuçları verir. Öyleyse gelin paranın izini sürelim ve taşranın finansal otopsisini yapmaya çalışalım...
TAŞRANIN FİNANSAL DNA'SI
Şirketler bir tarafa, son genel seçim yılı 2015'ten bu yana vatandaşın parasını yatırdığı döviz, TL ve altın mevduat hesapları üzerinden yaptığımız hesaplama dikkat çekici sonuçlar ortaya çıkardı. Madde madde inceleyelim:
* Anadolu'da tam anlamıyla bir 'altına hücum' dönemi yaşanıyor. 2015-2017 kıyaslandığında altın mevduatı 9 milyar 975 milyon 336 bin TL'den 22 milyar 611 milyon 879 liraya fırladı. 3 yıl içindeki artış oranı yüzde 55.8. Aynı dönemde TL mevduatına yatırılan para miktarındaki yükseliş yüzde 26.5. Dövizdeki artış ise yüzde 15'lerde. Türkiye ortalaması böyle. Tek tek illere bakıldığında çok daha çarpıcı bir değişim var.
* Altın mevduatında rekor kıran illerin ortak özelliği, AKP'nin 1 Kasım 2015 genel seçimlerinde çok fazla oy aldığı yerler olması. AKP'nin yüzde 50'nin üzerinde oy aldığı 43 ilin içinde Yozgat ve Kırşehir hariç tamamındaki altın mevduatı artışı, yüzde 50'den fazla. Bu oran Kırşehir'de yüzde 48, Yozgat'ta ise yüzde 43.
* Altın mevduatındaki rekor, yüzde 72.8 artışla Kilis'e ait. AKP burada yüzde 65.5 oranında oy aldı. AKP'nin yüzde 70'in üzerinde oy aldığı Rize, Konya, Kahramanmaraş, Bayburt, Aksaray ve Düzce'de altın mevduatı artışları sırasıyla yüzde 61, 62, 64, 66, 59 ve 55 olarak gerçekleşti.
BAYBURT TOPTAN ALTINA GEÇTİ
* AKP'nin yüzde 73.3 ile oy rekoru kırdığı Bayburt tüm iller içinde çok özel bir yere sahip. Bayburt, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın "dövizi satın altına, TL'ye geçin" tavsiyesine, tıpkı verdiği oyda olduğu gibi sıkı sıkıya bağlı kaldı. Nitekim döviz mevduatı artmak bir yana yüzde 48 oranında düştü. Ama Bayburtlu TL'ye de pek itibar etmedi. Oradaki artış da sadece yüzde 7.
* AKP'ye yüzde 35-50 arasında oy veren illerin tamamındaki altın mevduatı artışı ortalaması da yüzde 40'tan fazla. Altın mevduatının en az arttığı iller içinde ise AKP oylarının yüzde 35'in altında kaldığı iller ağırlıkta. Tunceli, Mardin, Muş, Iğdır altına en az ilgi gösteren yerler. Büyük kentlerde ise durum ortalama. İstanbul genel Türkiye'deki ortalama artışa yakın. Yani yüzde 52 düzeyinde. Ankara ve İzmir yüzde 58.
* Gelelim dövizci illere... Kilis yine lider. Döviz mevduatı burada yüzde 66 artış gösterdi. Onu yüzde 63 ile Karabük, yüzde 56 ile Kocaeli takip ediyor. Diyarbakır, Van, Batman, Hakkari, Gaziantep ise yüzde 40'ın üzerinde artışlarla üst sıralarda. Döviz mevduatının yüzde 30'un üzerinde arttığı illerin büyük kısmı Orta Anadolu ve Doğu Anadolu'da bulunuyor. Büyük illerden bu skalaya sadece İzmir girebildi.
* Sıra TL mevduatında. Burada da Kilis yüzde 56.9 artışla ilk sırada. Onu yüzde 40'ar artışla Gaziantep, Kocaeli, Van, Manisa takip ediyor. Diyarbakır, Batman, Şanlıurfa, Maardin de yüzde 30'luk artış skalasında yer alıyor.
BU TABLO NEYİ GÖSTERİR?
Bu veriler Anadolu'daki finansal yönelime ilişkin kesin bir sonuç sunmasa da iki yıllık süreçteki rekor artışlar belli eğilimleri işaret ediyor kuşkusuz. Altına ilginin geleneksel bir yanı vardır elbette. Ancak buradakinin fiziki altından ziyade birikim hesabı olması önemli. Nitekim 'kara gün yatırımı' olarak bilinen altının her koşulda değerini koruyacağına yönelik inanç güçlüdür. Görünen o ki, taşrada büyük kentlere nazaran ciddi bir birikim artışı söz konusu ve bunun adresi de altın.
Diğer yandan son yıllardaki siyasi teşvikler dikkate alındığında bu eğilimi muhafazakar siyasetin geleneksel altın tutkusunun piyasaya bir tezahürü olarak da okumak mümkün. Tabii bu arada, mevduat verilerine bakarken, rekor kıran döviz ve altının geçmişte alışık olduğumuz topyekün feryatlara neden henüz yol açmadığını da aklınızın bir köşesinde tutun isterseniz...
