'Gaz, gazla rekabet etmeden faturalar düşmez'

İSTANBUL - Havaların soğumasıyla birlikte artan doğal gaz kullanımının faturası ağır. Son iki yılda yaklaşık yüzde 70 zamlanan doğal gaz fiyatları, tabir-i caizse can yakıyor. Peki, ne oluyor da doğal gazın fiyatı küresel piyasalarda düşerken Türkiye’de artıyor? Enerji uzmanları bu soruyu dört başlık altında yanıtlıyor: Türkiye’nin gazın gazla rekabet ettiği bir enerji merkezine sahip olmayışı, yurt dışından alınan gazın tüketiciye maliyetinin altında satılması, dolar kurundaki artış ve vergi yükü.

Mevcut enerji kaynakları göz önünde bulundurulduğunda enerjide dışa bağımlı bir ülke olan Türkiye, doğal gazın çok büyük bir bölümünü yurt dışından ithal ediliyor. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK)’nun 2018 Doğal Gaz Sektör Raporu’na göre, geçen yıl ithal edilen 50 milyar metreküp doğal gazın yüzde 46,95’i Rusya’dan alındı.

Doğal gaza son iki yılda yüzde 70’e yakın zam gelirken asgari ücret yalnızca yüzde 31,3 oranında arttı. Yurttaşlar, pahalılığın artmasından fakat alım gücünün sabit kalmasından şikayetçi. Birçok hanede 700 TL’yi aşan doğalgaz faturaları, sosyal medyada da gündem oldu. Twitter’da #benimfaturam etiketiyle yapılan paylaşımlar, fatura bedelindeki astronomik artışa dikkat çekti.

Enerji uzmanlarına doğal gaz faturalarındaki artışın dört farklı sebebi var: Bunlardan ilki, Türkiye’nin doğal gazı, petrol fiyatlarına endeksli uzun dönemli kontratlarla belirlenen eski usül anlaşmalarla tedarik ediyor olması. Bu kontratlar çerçevesinde petrol fiyatları artarsa doğal gaz fiyatları da artıyor, petrol fiyatları düşerse doğal gaz fiyatları da düşüyor.

İkinci neden ise Türkiye’nin gazın gazla rekabet ettiği bir enerji merkezinden yoksun olması. Gazete Duvar’a konuşan enerji uzmanı Arif Aktürk, gazın gazla rekabet edeceği dinamik bir piyasanın oluşturabilmesi için hukuki, teknik ve ticari engellerin ortadan kaldırılması gerektiğine dikkat çekiyor.

Doğalgaz fiyatının bu denli yükselmesinin öne çıkan bir başka sebebi ise, BOTAŞ’ın 2018 genel seçimleri ve 2019 yerel seçim dönemlerinde maliyeti altına gaz satışı yaparak gerçek bedeli tüketiciye yansıtmaması. Aktürk, bu durumun BOTAŞ’ta çok ciddi görev zararları oluşturduğunun altını çiziyor ve “BOTAŞ’ın çok ciddi bir kar marjı yok. Zaten kur dalgalanması sebebiyle zararına satıyor bile diyebilirim” diye konuşuyor.

AVRUPA’DA NEDEN UCUZ?

Son 10 yılda Avrupa’da gaz fiyatları kademeli olarak düşüyor. Türkiye, bin metreküp doğal gazı ortalama 250 dolara alırken Avrupa’da bu fiyat 125 dolar civarında. Enerji uzmanı Arif Aktürk, Avrupa’nın gaz fiyatını nasıl aşağıya çektiğini şöyle anlatıyor:

“Avrupa 2008’deki finansal krizden sonra radikal bir değişim yaptı. Gazın gazla rekabetini tesis edecek sekiz ticaret merkezi tesis etti. Bu ticaret merkezlerinde gazın gazla rekabet ettiği bir piyasa oluştu ve fiyatlar arz ve talebe göre belirlenmeye başladı. En iyi gaz tedarikçilerinden Gazprom, buna tepki gösterdi ve gazı aynı fiyattan geleneksel formülle satmak istedi fakat pazar bunu kabul etmedi.”

Aktürk, Avrupa’daki tedarikçilerin gazı ucuza almalarındaki bir diğer nedeni ise ABD’deki kaya gazı keşfi olarak açıklıyor: “ABD, 2016’dan beri kaya gazını sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) formunda başta Avrupa olmak üzere dünyaya satıyor. Çevresel etkileri olan bir gazdır, Atmosfer’e atamazsınız. Petrolle birlikte çıkan kaya gazını piyasaya süremezseniz başınıza bela olur. Bu nedenle ABD diyor ki, benim gazımı al üzerine para vereyim.”

TÜRK AKIM İNDİRİM BEKLENTİSİNİ KARŞILAMADI

8 Ocak’ta devreye alınan ve Rus doğal gazını Karadeniz üzerinden Türkiye’ye ulaştıran Türk Akım projesiyle doğalgaz fiyatında bir indirim beklentisi oluşmuştu. Önceki yıllarda Ukrayna, Romanya ve Bulgaristan üzerinden Türkiye’ye ulaşan Rus gazı, Türk Akım projesiyle bu üç transfer ülkeyi devreden çıkararak Karadeniz üzerinden direkt Türkiye’ye ulaşıyor. Gazprom, Türkiye’ye ihraç ettiği gazı fiyatlandırırken boru hatlarının güzergahında olan üç transfer ülkeye geçiş maliyeti ödüyor ve bu maliyetleri Türkiye’ye sattığı gazın fiyatına yansıtıyordu. Transit ülkelerin aradan kalkması, indirim beklentisi oluşturduysa da böyle bir indirim yapılmadı.

Rus dış politikası uzmanı Mühdan Sağlam, “Türkiyenin böyle bir talebi oldu ve bunu Rusya mı reddetti buna dair bir bilgimiz yok” diyor ve Gazprom’dan yüzde 5 indirim almayı başaran Bulgaristan örneğini hatırlatıyor: “Örneğin Bulgaristan, daha önce Ukrayna ve Romanya üzerinden gelen Balkan hattı üzerinden gaz aldığı için iki transit ülkenin aradan çıktığını söyleyerek Gazprom’dan indirim almayı başardı. Ancak Türkiye, Bulgaristan’ın başardığını başaramadı. Üç transit ülke aradan çıktığı ve Rus gazı doğrudan Türkiye’ye geldiği halde Türkiye halkı bu gazı daha ucuza alamayacak.”

FİYATLARDA DÜŞÜŞ BEKLENMİYOR

Uzmanlara göre önümüzdeki dönemde doğalgaz fiyatlarında bir düşüş beklenmiyor. Doğal gazı daha ucuza tedarik etmek içinse çok yönlü önlemler alınması gerekiyor. Bunların başında farklı doğalgaz kaynaklarının birbiriyle rekabet ettiği ve petrol fiyatlarına endeksli olmayan kısa vadeli sözleşmelerin yapıldığı dinamik bir enerji piyasası oluşturmak geliyor.