'En tuhaf kertenkele': 47 bin yıl önce soyu tükendi

DUVAR - Tarih öncesi Avustralya’da gezinen dev keseli hayvanların ve kuşların büyük kısmı günümüzden 40 bin yıl önce gözden kayboldu. Bu tükeniş olaylarının süresi ve itici güçleri tartışılmaya devam ederken, bulunan fosiller, kıtada kısa yüzlü kangurular, diprotodonlar ve dev goannalar gibi insanları gölgede bırakacak bir grup canlının yok olduğunu açık biçimde ortaya koyuyor.

‘Proceedings of the Royal Society B’ adlı bilimsel dergide bugün yayınlanan araştırma, bu ‘Pleistosen sonu’* soy tükenişlerinin kertenkele benzeri daha küçük canlıları da olumsuz yönde etkilediğini gösteriyor. Bu hayvanlar, biyolojik çeşitliliğin ve biyokütlenin büyük kısmını oluşturuyorlar.

Modern Avustralya’da bulunan en çeşitli kara omurgalıları, yaygın biçimde yaprak yığınları arasında koşuşturan küçük, alelade kahverengi derilere sahip olan kertenkelelerdir.

‘Mavi diller’ ve ‘pütürlü sırtlılar’ (ing. ‘shinglebacks’/ ‘uykulu kertenkeleler’ ya da ‘kısa kuyruklar’ diye de bilinir) gibi daha büyük ve karizmatik formlar da mevcuttur. Ne var ki, bunlar dahi 60 cm’den uzun ve 2 kg’dan daha ağır olan yeni fosil kertenkelemiz ‘Tiliqua frangens’ (kısaca Frangen) tarafından tahtından edildi. Bu, tipik bahçe kertenkelenizden 1000 kat daha ağır bir tür.

Frangen pek çok açıdan garip bir canlıydı: Aşırı kalın ve dikenli bir zırhla kaplıydı ve son derece geniş ama küt bir kafatasına sahipti. Frangens, bu özelliklere sahip ancak çok daha az derecede -yaşayan en yakın akrabası olan- kısa kuyrukluların genişletilmiş ve şaşalı bir türeviydi.

Memelilerden ve kuşlardan oluşan megafaunamız üzerinde ayrıntılı biçimde çalışılmış olsa da, daha küçük kertenkele ve yılan fosilleri çoğu zaman görmezden gelinir. Soyu dünyadan silinen bu yaratığı bir araya getirmek amacıyla kullanılan fosillerin büyük kısmı, onlarca yıldan beridir müze depolarında tutuluyordu; hatta bazıları bir asırdan fazla bir süredir oradaydı.

Bu yaratığın kısmi bir alt çene ve kafatası çatı kemiğinden oluşan ilk iki parçası, 1995 ve 2008 yıllarında, Sidney kentinin yaklaşık 200 km batısında yer alan Wellington Mağaraları’ndaki sel kalıntılarında birbirinden ayrı zamanlarda bulundu. Bu parçalar 2009 ve 2012 yıllarında bilimsel olarak farklı türler olarak tasnif edildi.

Ardından, 2016 yılında Flinders Üniversitesi’nde görevli paleontologlar, Wellington Mağaraları’nda bulunan Katedral Mağarası’nda büyük bir kertenkeleden kalma daha fazla fosil buldular. Frangenler yalnızca sıra dışı büyüklüğüyle değil, aynı zamanda kazı sahasında bolca rastlansa da tuhaf bir şekilde bugüne dek hiç kayıt altına alınmamış olan dikenli vücut zırhıyla da hemen dikkat çekiyordu.