Evsel kullanım amaçlı etil alkol yasağı ne anlama geliyor?

20 Eylül 2020’de bu köşede ‘’Rakının geleceği ne olacak?’’ başlıklı bir yazı yazmış ve öngörülerimi sıralamıştım. Gördüğüm kadarıyla sosyal medya ve çeşitli internet platformlarında da bir hayli paylaşıldı. Eskilerin deyimiyle daha mürekkebi kurumadan, mevzuatta yapılan bir değişiklikle rakının geleceği şekillendirilmeye çalışıldı. Evsel kullanım amaçlı etil alkol satışlarına getirilen yasak ile insanların evde rakı benzeri ürün yapmalarının önünün kapatılmaya çalışıldığı basına düştü. ‘’Evde rakı yapanlara kötü haber’’ gibi pek çok yorum paylaşıma girdi. Peki gerçekte durum ne? Yapılan düzenleme ne getirecek? Bu konuda bir yorumda bulunmadan önce mevzuata ve teknik ayrıntılara biraz yakından bakmakta fayda var.

Öncelikle bu alanda iki kanundan bahsetmek gerek. Birincisi 4733 sayılı ‘’Tütün, Tütün Mamullleri ve Alkol Piyasasının Düzenlenmesi Hakkında Kanun.’’ Adından da anlaşıldığı gibi bu kanun alkol ve tütün piyasasının nasıl düzenleneceğini belirliyor. İkincisi 4250 sayılı ‘’İspirto ve İspirtolu İçkiler İnhisarı Kanunu.’’ 1942 tarihli bu kanunun pek çok maddesi mülga olmuş yani yürürlükten kalkmış durumda. Geldiğimiz nokta itibarıyla alkol piyasasını düzenleme yetkisi Tarım ve Orman Bakanlığı Tütün ve Alkol Dairesi Başkanlığı’nda toplanmış durumda. Bakanlık uygulamayı belirleyen düzenlemeleri de ‘’Etil Alkol ve Metanolün Üretimi İle İç Ve Dış Ticaretine İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’’ kapsamında hayata geçiriyor.

İşte evsel kullanım amaçlı etil alkolle ilgili düzenleme de bu yönetmelik kapsamında yapıldı. Bu yönetmelik 30.10.2011 tarih ve 28100 sayılı Resmi Gazete’de (R.G.) yayınlandı ve piyasadaki alkollerin tanımını aşağıdaki şekilde yaptı:

a) Evsel kullanım amaçlı etil alkol: Gıda hazırlanması gibi kullanımlar için, gıda alkolü olarak tüketime sunulan etil alkoller, sadece etil alkol üretim tesisinde veya uygun distile alkollü içki üretim tesisinde 70 cl veya 1 litrelik cam şişelerde ambalajlanır veya ambalajlı olarak ithal edilir. Yetkili etil alkol veya alkollü içki dağıtım firmaları eliyle piyasaya arz edilen bu etil alkol, etil alkol toptan satış belgesi, etil alkol ve metanol toptan satış belgesi ve etil alkol perakende satış belgesini haiz satıcılar eliyle tüketime sunulur.

b) Genel kullanım amaçlı etil alkol: Temizlik malzemesi, evsel yakıt gibi genel amaçlı kullanımlar için, tam denatüre edilmiş, 1, 5, 10 ve 20 litrelik kaplarda ambalajlı olarak tüketime sunulan bu etil alkoller, sadece etil alkol üretim tesisi ile geri kazanım amaçlı işleme tesisinde ambalajlanır veya ambalajlı olarak ithal edilir. Yetkili etil alkol dağıtım firmaları eliyle piyasaya arz edilen bu etil alkol, etil alkol toptan satış belgesi, etil alkol ve metanol toptan satış belgesi ve etil alkol perakende satış belgesini haiz satıcılar eliyle tüketime sunulur.

c) Tıbbi kullanım amaçlı etil alkol: Eczaneler ve hastaneler gibi sağlık kuruluşları için, 2 ve 5 litre hacimli kaplar içinde ambalajlanmış olarak kullanıma sunulan denatüre edilmemiş etil alkoller, sadece etil alkol üretim tesisinde ambalajlanır ya da ambalajlı olarak ithal edilir. Yetkili etil alkol dağıtım firmaları tarafından piyasaya arz edilen bu etil alkoller etil alkol toptan satış belgesi veya etil alkol ve metanol toptan satış belgesini haiz satıcılar eliyle eczane ve hastane gibi sağlık kuruluşlarının kullanımına sunulur.

ç) Analiz amaçlı analitik saflıkta etil alkol: Laboratuvar kimyasalı olarak kullanılmak üzere en fazla 250 litre ambalajlı ve etiketi üzerinde kimyasal spesifikasyonları ile üreticisi veya işlemecisi belirtilen ve yetkili alkol dağıtım firmaları tarafından piyasaya arz edilen bu etil alkoller etil alkol toptan satış belgesi veya etil alkol ve metanol toptan satış belgesini haiz satıcılar eliyle kullanım amacına uygun kuruluşların tüketimine sunulur.

d) Sanayi girdisi olan etil alkol: Gıda ve ilaç sanayi kullanımına yönelik ambalajlı veya dökme denatüre edilmemiş etil alkoller ile kozmetik, kimya ve diğer üretim sanayinin kullanımına yönelik denatüre edilmiş ambalajlı veya dökme sanayi tipi etil alkol yetkili etil alkol dağıtım firmaları eliyle ve geçerli kapasite raporu aranarak kullanıcının üretim yaptığı yere teslim edilir. Kimya ve diğer sanayi kollarında kullanılabilecek olan tarımsal olmayan etil alkoller, sadece 22'nci maddenin altıncı fıkrası uyarınca tam veya D-2 tipi denatüre edilerek piyasaya arz edilir.

e) Yakıt biyoetanolü: Benzin türlerine harmanlama amaçlı yakıt biyoetanolü, kurşunsuz benzin ile harmanlanmak üzere denatüre edilmiş olarak, Kurumdan dağıtım uygunluk belgesi almış olan firmalar eliyle ve Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunun rafinerici veya akaryakıt dağıtıcı lisansını haiz firmaların ana depolarına teslim edilmek suretiyle piyasaya arz edilir.

Görüldüğü gibi yönetmelik yayınlandığı tarihte gıda hazırlanması için evsel kullanım amaçlı etil alkol tanımı yapılmış durumdaydı. Aradan geçen zaman zarfında insanların evlerinde rakı benzer ürün yapmaları ve bunun bir fenomen haline gelmesiyle 30.12.2017 tarih ve 30286 sayılı R.G’de bir düzenleme yapılarak evsel kullanım amaçlı etil alkolün içine acılık veren denatonyum benzoat katılarak denatüre edilmesi karara bağlandı. Böylece evsel kullanım amaçlı etil alkol tanımı aşağıdaki gibi oldu.

a) Evsel kullanım amaçlı etil alkol: Bu etil alkoller, sadece etil alkol üretim tesisinde veya uygun distile alkollü içki üretim tesisinde 70 cl veya 1 litrelik cam şişelerde mutlak alkol miktarı üzerinden 100 litresine 1,2 gram denatonyum benzoat katılması suretiyle ambalajlanır veya ambalajlı olarak ithal edilir. Yetkili etil alkol veya alkollü içki dağıtım firmaları eliyle piyasaya arz edilen bu etil alkol, etil alkol toptan satış belgesi, etil alkol ve metanol toptan satış belgesi ve etil alkol perakende satış belgesini haiz satıcılar eliyle tüketime sunulur. Bu ürünlerin etiketinde “Gıda amaçlı kullanılması uygun değildir’’ ifadesi yer alır.

Bu düzenleme sonrası 70 ve 100 cl’lik şişeler bir süre daha piyasada satıldı. Gıda üretim amaçlı etil alkol denatüre edildiği için, evsel kullanımı fiilen kadük duruma düşmüş oldu. Adı var kendi yok bir sınıf olarak mevzuatta kaldı. Rakı benzeri ürün yapanlar bu sefer 5 litrelik ambalajlarda satılan tıbbi kullanım amaçlı etil alkole yöneldi. İnternet üzerinden yapılan gerçekten kontrolsüz satışlardan ve bana gelen sorulardan, analiz amaçlı etil alkol ile sanayi girdisi olan etil alkolün de piyasaya sürüldüğünü düşünüyorum.

Rakı üzerindeki vergilerin katlanılmaz boyuta gelmesi, rakı benzeri ürün üretimini gittikçe fenomen hale getiriyor. Son dönemlerde beşeri hayat hukukun önünde gidiyor. Bir düzenleme yapılması kaçınılmazdı ve 01.10.2020 tarih ve 31261 sayılı R.G.’de evsel kullanım amaçlı etil alkol tanımı mevzuattan kaldırıldı ve aşağıdaki düzenleme getirildi.

GEÇİCİ MADDE 3 – (1) Evsel kullanım amaçlı etil alkolün satışı, bu maddenin yayımı tarihinden itibaren altmış gün süreyle yapılabilir. Söz konusu ürünler bu sürenin sonundan itibaren piyasaya arz edilemez ve satış belgeli yerlerde bu süreden sonra bulunan ürünler, ithalatçısı veya üreticisine üç ay içinde iade edilir.

Aslında bu madde bize şunu söylüyor. Denatüre edilmiş 70 ve 100 cl’lik cam şişelerde satılan evsel kullanım amaçlı etil alkol artık satılamayacak. Tarım Orman Bakanlığı’nın verilerine baktığınızda denatüre edilmiş ambalajlı tarımsal kökenli etil alkolün 2019 yılındaki toplam satışı 2,4 milyon litre iken, denatüre edilmemiş ambalajlı tarımsal kökenli etil alkolün toplam satışı yaklaşık 9,5 milyon litreye erişmiş. Söz konusu 2,4 milyon litre de esasen rakı benzeri ürün için değil gıda amaçlı kullanımı daha fazla olan bir segmenti ifade ediyor. Getirilen düzenleme ile bu segment yasaklanmış oldu. Aslında rakı benzeri ürün yapanlar için pek de bir şey ifade etmiyor. Bununla birlikte 2 ve 5 lt’lik ambalajlardaki tıbbi kullanım amaçlı etil alkolün eczaneler aracılığıyla satışına da sınırlama getirildiğini ve önemli bir engel teşkil edeceğini de söylemek gerek.

Daha iyi anlaşılması için görselleştirdiğim, bakanlığın piyasaya arz tablosu umarım işe yarayacaktır.

Bakanlık buradaki boşluğun risk yaratmaması için ‘’etil alkol üreticisi ve üretiminde denatüre edilmemiş dökme etil alkol kullanan firmalar hariç olmak üzere dökme denatüre edilmemiş etil alkol yurt içinde depolanamaz’’ şartını getirerek amaç dışı kullanımı engelleme çalışıyor.

Ez cümle, bana göre evsel kullanım amaçlı etil alkolün satışının yasaklanması zannedildiği gibi evde rakı benzeri ürün yapımına ciddi bir engel teşkil etmeyecek. Buna karşın tıbbi amaçlı, analiz amaçlı ve sanayi girdisi olarak kullanılan etil alkolün resmi olmayan yollardan tüketiciye erişimine engel olma çabaları da devam edecek. İktidar bu alanda önümüzdeki dönemde başka adımlar da atacaktır.

Yukarıda da dediğim gibi beşeri hayat hukukun önünde gidiyor bu alanda. Eğer etkili bir mücadele yapılmak isteniyorsa, özellikle rakı üzerindeki ÖTV’nin kaldırılması ya da minimum seviyeye indirilmesinden başka gerçekçi çözüm yolu gözükmüyor bana göre. Bu yapıldığı takdirde yaklaşık 9,5 milyon litrelik satış bir gecede resmi kanala geçmiş olacaktır. Yapılmadığı takdirde bu yasaklamalar beklenen etkiyi yaratmayacak ve ciddi halk sağlığı risklerinin ortaya çıkmasına neden olacaktır. İktidar için bunun bir anlamı ve önemi olup olmamasından ziyade göz ardı edemeyeceği bir sorunla karşı karşıya kaldığı aşikar. ÖTV’ye zam yaptıkça akşamcılarla sorununu büyüteceğini ve yasaklayarak çözemeyeceğini anlaması umarız daha uzun sürmez. Zira bu pilav daha çok su kaldıracak gibi duruyor.