Beyin sözlüğü: Her kelimenin beynimizde kendine özel bir bölgesi var*
Nature dergisinde yayınlanan çalışmadan çıkan ilginç sonuçlardan biri, aynı kelimenin farklı insanların beyninde bile hemen hemen aynı noktada bulunduğunun tespit edilmesiydi. Bir başka ilginç sonuç da, birbiriyle aynı kategoride olan kelimelerin beyinde birbirlerine komşu bölgelerde bulunduğunun gösterilmesiydi.
Onur Arpat
Şu anda bu yazıyı okurken ya da dinlerken beyninizi fonksiyonel MR görüntüleme ile tarasaydık, beyninizdeki bazı yerlerin ışıl ışıl olduğunu görebilirdik. Berkeley Üniversitesi’ndeki Gallant Lab’dan bilim insanları, bu durumu etkileyici bir şekilde gösterdiler. Üstelik makalenin baş yazarı Türkiyeli bir bilim insanı, Fatma Deniz.
BEYİN AKTİVİTESİNİ OKUYARAK BEYİN SÖZLÜĞÜ OLUŞTURMAK
Bilim insanlarının beyin aktivitemizi okuyarak zihnimizin içindekilere ulaşma çabası, ilk meyvelerini 2016 yılında vermişti. Yine Gallant Lab’da yapılan bir araştırmada bilim insanları deneklere çeşitli hikayeler dinletirken, bir yandan da MR makinesinde beyin aktivitelerini ölçmüşler ve her kelimenin beynin farklı bir noktasında temsil edildiğini bulmuşlardı.
Nature dergisinde yayınlanan çalışmadan çıkan ilginç sonuçlardan biri, aynı kelimenin farklı insanların beyninde bile hemen hemen aynı noktada bulunduğunun tespit edilmesiydi. Bir başka ilginç sonuç da, birbiriyle aynı kategoride olan kelimelerin beyinde birbirlerine komşu bölgelerde bulunduğunun gösterilmesiydi. Örneğin beynin sağ parietotemporal bölgesindeki birkaç milimetrelik bir alanda “eş, anne, hamile, aile” gibi kelimeler birbiriyle yan yana bulunuyordu.
Araştırma sonuçlarını beynin üzerinde gösteren “beyin sözlüğü” oldukça ilgi gördü.
Her bir renk farklı bir grup kelimeyi (aileyle ilgili, sayılarla ilgili, duygularla ilgili vs.) gösteriyor.
Kelimelerin beyindeki yeri derken yanıltıcı olmamakta fayda var. Biz her ne kadar kavramları kelimelerle ifade etsek de, aynı kelimeler farklı anlamları ifade ettiklerinde beyinde birden fazla alanda bulunabiliyorlar. Örneğin İngilizce “top” kelimesi hem çatı hem de giysi anlamında kullanılıyor ve bu iki kavramın beyinde temsil edildiği alanlar birbirinden farklı. Beyinde temsil edilenler kelimelerden ziyade, o kelimelere karşılık gelen kavramlar.
YENİ ÇALIŞMA BEYİN SÖZLÜĞÜNE NE KATIYOR?
Fatma Deniz‘in baş yazarı olduğu ve geçtiğimiz hafta Journal of Neuroscience‘ta yayınlanan yeni çalışmada ise bilim insanları bir adım ileriye gittiler. Fonksiyonel MR görüntüleme ile deneklerin bir hikayeyi dinlerken ve okurken oluşan iki farklı beyin aktivitesini birbirleriyle karşılaştırdılar ve şaşırtıcı bir sonuca ulaştılar.
Fatma Deniz/Berkeley Üniversitesi
Buna göre insanların aynı kelimeyi okuması ya da dinlemesi beyindeki aktivitenin nerede görüldüğünü anlamlı bir biçimde değiştirmiyor. Yani ister okuyalım ister dinleyelim, her kelimenin beynimizde kendine özel bir yeri var. Üstelik ilk çalışmaya benzer şekilde bu kelimelerin bulunduğu yerler insandan insana çok az değişiklik gösteriyor, benzer kategorideki kelimeler (Örneğin ayı, kedi, balık vs.) birbirlerine komşu bölgelerde bulunuyor.
PODCAST VE SESLİ KİTAP DİNLEME DENEYİMİ, BEYİNDE OKUMAYA BENZER BİR AKTİVİTEYE SEBEP OLUYOR
Yeni çalışma tüm insanların beyinlerinde aynı anlamsal haritaları, yani aynı beyin sözlüğünü taşıdığına dair yeni kanıtlar sunuyor. Öte yandan son dönemlerde gittikçe popülerleşen eğitimsel podcastler ve sesli kitap (audiobook) gibi sesli materyallerle zaman geçirme deneyiminin beyinde okuma deneyimine benzer bir aktivite tetiklediği de gösterilmiş oluyor.
YENİ ÇALIŞMALAR BEYİN HASTALIKLARININ TEDAVİSİNE KATKIDA BULUNABİLİR
Benzeri çalışmalar afazi gibi konuşma bozukluklarından muzdarip hastalarda tekrarlanırsa, bu fenomenin doğasına dair yeni bilgiler elde edilebilir. Ayrıca Fatma Deniz’e göre yeni çalışmalar okumayı öğrenmekte güçlük yaşayan ve disleksi olarak bilinen durumdan muzdarip insanların eğitiminde işitsel materyallerin kullanılması konusunda yol gösterici olabilir.
Okuma ve dinleme verilerinden çıkarılan beyin sözlüğünde her bir renk farklı bir kelime kategorisini temsil ediyor. Örneğin açık kırmızı sosyallikle ilgili kelimeleri, sarı organlarla ilgili kelimeleri, turuncu kişilerle ilgili kelimeleri, koyu kırmızı zamanla ilgili kelimeleri gösteriyor. Kaynak: Fatma Deniz
2016 yılında yaptıkları araştırmadan çıkan sonuçları bir web sitesi haline getirip halkın ve bilim insanlarının ilgisine sunan ekip, yeni çalışma için de benzeri bir beyin atlası yayınlamayı planlıyor. NöroBlog'un iletişim kurduğu Dr. Fatma Deniz bu haritaların önümüzdeki haftalarda yayınlanacağını belirtti. 2016 yılındaki çalışmadan çıkan atlasa linkten ulaşabilirsiniz.
ÇALIŞMALAR DEVAM EDECEK
Fatma Deniz yeni beyin sözlüğü çalışmalarının İngilizce dışındaki diller konuşan insanlarda yapılarak İngilizce beyin haritalarıyla karşılaştırma yapmak üzerine olacağını söylüyor. Planlanan bir başka çalışma ise dil temelli öğrenme bozuklukları yaşayan insanların haritaları ile mevcut haritaların karşılaştırılması üzerine.
İletişim kurduğumuz** Dr. Fatma Deniz yakın zamanda NöroBlog Podcast'in konuğu olacak ve çalışmasının detaylarını NöroBlog dinleyicilerine aktaracak. Kaçırmamak için NöroBlog Podcast ve YouTube kanallarına abone olabilirsiniz.
**Dr. Fatma Deniz’le iletişim kurabilmemizi sağlayan okurumuz Nihal Nur Taş‘a teşekkür ederiz.
*Bu yazı ilk olarak Nöroblog'da yayınlanmıştır.