ABD’de Başkan yargılaması: Trump’ın azil olasılığı

Nazım Tural*[email protected]

Ülke medyasında yer alan haberler ve tartışmalarda genellikle, 31 Ekim’de Temsilciler Meclisi’nde yapılan oylamanın ‘’Trump’ın azledilmesinin yolunu açacak nihai karar‘’ gibi duyurulmasının yanıltıcı olması, izlenen sürece yakından bakmayı gerektirmektedir. Bu yazıda, ABD’de Başkan’ın yargılanması ve bugüne kadar yaşanan örnekler özetle incelenmekte, Trump’ın durumu ve sürecin nasıl yürütüleceğine ilişkin bilgi verilmektedir.

ÖLÜME KADAR VARAN YAPTIRIMLAR UYGULANDI

ABD Anayasasında düzenlendiği biçimiyle, “impeachment”; “Başkan ve sınırlı sayıda yüksek görevlinin, Temsilciler Meclisi’nce suçlanması, Senato tarafından yargılanması, suçlu görülürse görevden alınmasını öngören özel bir yargılama yöntemi” olarak tanımlanabilir. Bizde birebir karşılığı olmadığı için, yazıda bu sözcüğü kullanmayı tercih edeceğiz.

Böylesine önemli bir yetkinin düzenlenmesine ilişkin anayasal boşlukların bulunması, konu üzerindeki tartışmaların geçmişte olduğu gibi günümüzde de sürmesine, yoğun politik ve hukuki tartışmalara neden olmaktadır.

Impeachment, İngiltere’de 14 ve 17'nci yüzyıllar arasında, Avam Kamarası’nın iddia makamı, Lordlar Kamarası’nın büyük bir jüri gibi yargılama yaptığı parlamentoya özgü bir yargı biçimidir. Parlamento, gelişmeye başladığı 14'üncü yüzyılda, krala karşı güç kazanma yolundaki çabalarında bu sistemi siyasi bir araç olarak kullanmıştı.

Bu dönemde kral yine “dokunulmaz”dı, ama parlamento, kralı temsil eden bakanları ve yargıçları bu sayede yargılayabilmişti. Büyük ölçüde Common Law’a dayandırılan bu yargılamalarla, yalnızca cezai suçlar değil, siyasi eylemler de impeachment konusu yapılmış, ölüme kadar varan çeşitli yaptırımlar uygulanmıştı. (1)

IMPEACHMENT KAPSAMINA GİREN SUÇLAR

Impeachment konusunda tartışmaların en yoğunlaştığı bölüm, impeachment nedeni olabilecek suçların belirlenebilmesidir. ABD Anayasası'nda impeachment kapsamına giren suçların genel olarak ve ABD hukukunda yeterince açıklığa kavuşmamış kavramlarla gösterilmiş ve günümüze kadar süren tartışmaların da bu kavramlar üzerinde yeterince açıklık getirememiş olması tartışmaların başlıca nedenidir.

Anayasa Madde II, 4’üncü bölüme göre, impeachment nedeni suçlar başlıca üç bölümde düzenlenmiştir: Vatana ihanet, rüşvet ve diğer ağır cürüm ve kabahatler (treason, bribery or other high crimes & misdemenours).

1787’de toplanmış olan Anayasa Konvansiyonu’nda, diğer ağır cürüm ve kabahatler kapsamında ilk düzenleme olarak, görevi kötüye kullanma (mal practice) ve hizmet kusuru ( neglect of duty) benimsendiği halde, bu düzenleme alt komisyonda, “vatana ihanet, rüşvet veya yolsuzluk” olarak değiştirilerek kabul edildi. Ancak, taslağın ele alındığı Komisyonda taslaktan “yolsuzluk” (corruption) çıkarılarak, yalnızca vatana ihanet ve rüşvet bırakıldı.

Konvansiyona bu haliyle sunulan tasarının yeterli olamayacağı, vatana ihanetin soyutluğu ileri sürülerek impeachment kapsamının genişletilmesinin zorunlu olduğu ifade edildi. Eleştiriler sonrası, maddeye rüşvetten sonra, kötü yönetimin “maladministration” eklenmesi önerildi. Ancak bu terime de, belirgin olmadığı için Senato’ya çok geniş yorumlama yetkisi vereceği gerekçesi ile karşı çıkıldı, yerine “diğer ağır cürüm ve kabahatler” (other high crimes and misdemeanors) önerildi ve Komisyon sonuç itibariyle maddeyi bugünkü biçimiyle benimsedi. (2)

Terimin öğretide değerlendirilmesinde, geniş yorumu benimseyenler, terimin kapsamına girecek eylemler konusunda, Kongre’ye geniş yetki verme yanlısıdırlar. Ancak, bu yaklaşım Kongre’ye politik bir araç olarak kullanılabilecek yetki tanıması nedeniyle eleştirilmektedir. Dar yorum yanlılarına göre ise, bu suçların belirlenmesinde, Kongre’nin yetkisine bağlı olmaksızın yürürlükteki ceza sistemine göre suç oluşturan, dava edilebilecek eylemler ölçü alınmalıdır. (3)

IMPEACHMENT SÜRECİNDE İZLENEN USUL

Anayasa hükümlerine göre, usule ilişkin pek az kuralın yer aldığı, bunların da Senato’daki yargılamaya ait olduğu görülmekte, Senato’daki yargılama aşamasında uygulanacak usul kuralları ise Senato tarafından belirlenmektedir.

Günümüze kadar gelen uygulamalarda; impeachment, Adalet Bakanlığı’nca görevlendirilen bağımsız bir savcının, soruşturmayı yürütmesi, savcının toplanan delilleri yeterli görmesi halinde, suçlamaları belirleyen raporunun Temsilciler Meclisi'nce değerlendirilmesiyle başlamaktadır. Savcının suçlamaları Adalet Komitesi’nce ele alınmakta, suçlamaları yerinde ve impeachment için yeterli bulursa, belirlediği suçları madde madde gösteren bir impeachment Maddeleri Belgesi (Articles of impeachment) hazırlamaktadır. Komisyon görüşü ile bağlı olmayan Temsilciler Meclisi, görüşmeler sırasında değişiklikler yapabilmekte, suçlama maddeleri ayrı ayrı oylanarak, yargılama için basit çoğunlukla karar alınmaktadır. (4)

Anayasaya göre Senato, impeachment sürecinde yargılama yetkisine sahip bulunmakta, bu görev için toplandığında tüm senatörler yemin etmekte, Başkan’ın yargılanmasında Yüksek Mahkeme Başkanı Senato’ya başkanlık etmektedir. (Anayasa Madde 1/3) Başkan’ın suçlu bulunması için 2/3 çoğunluk oyu gerekmektedir.

Senato, yargılama sürecinde uyulacak kural ve ilkeleri belirlemeye yetkilidir. Başkanlık belirlenen usul kuralları çerçevesinde, delil toplamaya, tanık dinlemeye, gerekli talimatlar çıkarmaya yetkilidir. Yargılamada, suçlanan Başkan kendisini avukatlarla ve her türlü delili kullanarak savunabilmektedir.

Tüm kanıtların toplanması, savunmanın dinlenmesinden sonra, tartışmalara geçilmekte her suçlama maddesi için ayrı ayrı oylama yapılmakta, Başkan’ın görevden alınabilmesi için, 2/3 çoğunluk gerekmektedir.

Anayasadaki düzenlemeye göre; yaptırım, görevden alınma ve ABD’de her türlü ücretli, fahri ya da güveni gerektiren yoksunluktan öteye geçemez. Ancak, işlendiği kabul edilen suç, yürürlükteki yasalara göre takibi gerekli bir suç oluşturuyorsa ceza kovuşturması yapılabilir. (Madde 1/3)

GEÇMİŞ IMPEACHMENT UYGULAMALARI

Andrew Johnson’ın 1868’da yargılanması, ABD tarihinde, tüm aşamaları tamamlanan ilk impeachment uygulamasıdır. İlk uygulama olması nedeniyle, Anayasa’da çok sınırlı biçimde düzenlenmiş bu konunun öğreti ve politik çevrelerde etraflıca tartışılmasına ve önemini günümüzde de koruyan hukuki ve politik yorumların gelişimine önemli katkı sağlamıştır.

Andrew Johnson, Abraham Lincoln’un suikast sonucu öldürülmesi üzerine, yardımcısı olarak başkanlığı üstlenmişti. Güneyden gelen temsilci olarak, savaş sonrası politikalar ve Güney eyaletlerine yönelik politikalarda, Kongre ile arasındaki uyuşmazlıklar, karşılıklı vetolarla tırmanmaktaydı. Şubat 1867’de Başkan Johnson’ın Savaş Bakanı’nı görevden alması, impeachment nedeni oldu. Hazırlanan impeachment maddeleri, Şubat 1868’de 126-47 oyla Temsilciler Meclisi’nden geçti ve 1868’de Senato’da yapılan yargılama sonucunda 35’e karşı 19 oy çıktı ve aranan 2/3 çoğunluğa ulaşılamadı, Başkan A. Johnson görevini sürdürmeye devam etti. (5)

Bu olaydan 107 yıl sonra, ABD, tarihinde ikinci önemli impeachment olayını Richard Nixon’la ve Watergate skandalı ile yaşandı. Bu süreç, ABD’de benimsenmiş olan hukuk üstünlüğünü yansıtması nedeniyle önemlidir. Nixon’a yöneltilen suçlamalar; seçim kampanyasında, rakip Demokrat Parti’nin Merkez Karargahına Haziran 1972’de gizlice girilmesi, karargahın gizlice dinlenmesi, bazı belgelerin çalınması gibi haberlerin medyada yer alması ile başladı.

Şubat 1973’te, Senato konuyu soruşturmak üzere bir komite oluşturdu. 20 Şubat 1973’te, FBI Başkanı, Watergate belgelerini Nixon’ın yardımcılarının baskısı sonucu yok ettiğini kabul etti ve istifa etti. Olayda Nixon’ın bilgi ve olurunun asli kanıtı olarak gündeme gelen Beyaz Saray bant kayıtlarını Başkanlık’tan ısrarla isteyen soruşturmayı yürüten savcıyı Nixon görevden almak istedi. Ancak başsavcı ve yardımcısı bunu kabul etmeyerek istifa ettiler. Diğer bir yardımcı bu işlemi yerine getirdi ve savcı görevden alındı. Nixon, bant kayıtlarını vermeyi, başkanlık ayrıcalığını ve ulusal güvenliği ileri sürerek reddetti. Görevden alınan savcı yaptığı açıklamada; ABD Başkanlığı’nı kastederek; insanların değil, hukukun bir yönetimi olarak devam edip etmeyeceğinin önce Kongre’ye, son olarak da Amerikan halkına bağlı olduğunu söyledi. Bu açıklamadan on gün sonra Temsilciler Meclisi’nde impeachment süreci başlatıldı.

Soruşturmayı yürütmek üzere yeni atanan savcı da, bant kayıtların takibini sürdürerek konuyu Yüksek Mahkeme’ye götürdü ve 24 Temmuz 1974’te Mahkeme oy birliği ile, kayıtların Nixon tarafından teslim edilmesine oy birliği ile karar verdi. 27 Temmuz 1974’te Temsilciler Meclisi Adalet Komitesi, Nixon hakkında impeachment suçlama maddelerini belirlemeye başladı. Uzun liste tutan suçlamalar, ana başlıklarla; 1) Anayasa’ya göre ettiği yemini ve görevini, adaletin işlemesini engelleyerek ihlal etmek. 2) Vatandaşların anayasal haklarını ihlal ederek, adaletin işlemesini engellemek. 3) Yasamanın (Kongre’nin) görevini engellemek olarak özetlenebilir.

Yaşanan gelişmeler ve Adalet Komitesi’nin impeachment suçlama kararının Temsilciler Meclisi’ne sunulması, yargılamanın böylece gündeme gelmesi üzerine Nixon 8 Ağustos, 1974’te Başkanlık’tan çekilmek zorunda kaldı. (6)

Bill Clinton’ın Beyaz Saray’da stajyer Monica Lewinsky ile Kasım 1995’te başlayan özel bir ilişki yaşaması, daha sonra Lewinsky’nin ilişkisini anlattığı bir arkadaşının bunları teybe kaydederek, Clinton’ı önceki başka taciz suçlamasıyla soruşturan avukatlara duyurması, sürecin başlaması olarak kabul edilebilir.

17 Ocak, 1988’de görevlendirilen savcının soruşturmasında, Clinton Lewinsky ile ilişkisini reddetti. Ancak, ilişkiyi ortaya koyan bazı haberlerin, gizli konuşmaların, önce sosyal medya, ardından yazılı basında yer alması Clinton’ı güç durumda bıraktı. 17 Ağustos 1998’de Clinton, soruşturma kapsamında oluşturulan jüri önünde ifade verdi. İfadesinde, “uygunsuz yakın temas” olduğunu kabul etti, ancak bunun cinsel ilişki oluşturmadığını söyledi.

9 Eylül’de 1998’de görevli savcı hazırladığı suçlama raporunu Temsilciler Meclisi’ne verdi. Raporda, Clinton’a yönelik suçlamalar 11 impeachment maddesi olarak belirlendi. Ancak Adalet Komitesi, dört suçlama maddesini benimsedi ve 19 Aralık 1988’de, yaklaşık, 14 saatlik bir tartışmanın ardından, Temsilciler Meclisi, sadece iki suçlama maddesini onayladı: 1) Yemine karşın yalan söyleme (Jüri karşısında yemin ettiği halde, Lewinsky ile ilişkisi konusunda yalan söyleme) 2) Yargıyı engelleme (Lewinsky ile ilişkisini gizlemek için başkalarını da iknaya çalışma nedeniyle).

7 Ocak 1999’da Clinton’ın Senato’da yargılanma süreci başladı. Beş hafta süren yargılama sonrası, 12 Şubat günü Senato oylamayı yaptı. İlk suçlama, yeminli yalandan toplam 55 senatör ‘suçsuz’ oyu verdi. İkinci suçlama, yargıyı engellemede senato yüzde 50-50 bölündü. 2/3 çoğunluk gerekirken, basit çoğunluk bile sağlanamadı ve Bill Clinton görevi sürdürmeye devam etti. (7)

TRUMP’IN DURUMU

Trump’ın göreve başlaması ardından, yönetim biçimi nedeniyle özellikle Demokratlar tarafından ağır biçimde eleştirilen Trump’ın görevden alınmasına ilişkin ilk ciddi girişim, 17 Mayıs 2017’de Robert S. Mueller’in Adalet Bakanlığı tarafından bağımsız savcı olarak atanması ile başlatıldı.

Mueller’in yürüttüğü geniş kapsamlı soruşturma; Trump’ın 2016 seçim kampanyası sırasında rakibi Hillary Clinton aleyhine Rusya’nın öncelikle sosyal medya aracılığı ile, Trump’a destek olmak üzere, müdahalesine odaklanmıştı. Trump'ın damadı Jared Kushner ve kampanyayı yürüten Paul Manafort’un karıştığı, soruşturma sırasında başta FBI Başkanı James Comey olmak üzere bazı üst düzey görevliler görevlerinden ayrılmak zorunda kaldılar. 22 ay süren soruşturma sonucunda, Trump’ın yargılanması güçlü bir olasılık olarak görülürken, demokratların tüm çabalarına karşın Trump’ı suçlayacak bir sonuç alınamadı.

22 Mart 2019’da, Robert S. Mueller, çeşitli spekülasyonlar ve tartışmalara neden olan, politik etkileri halen süren soruşturma sonuçlarını Adalet Bakanlığı’na iletti. Bakan Kongre’de yaptığı açıklamada, kampanyayı yürütenlerin Ruslarla seçimlere müdahale için işbirliğinde olduğuna dair bulgu olmadığını, Mueller’in Trump’ın adaleti engelleyip engellemediği konusunda bir hükme varmadığını, soruşturmada toplanan delillerin adaleti engelleme suçu için yeterli olmadığını ifade etti. Ancak bu soruşturma ile ortaya çıkan bazı eylemlerin ve kişilerin soruşturulma girişimleri halen sürüyor.

Diğer yandan, Trump’ın yaptığı işlemleri ve özel ticari işleri, yatırımları nedeniyle başkanlığını tehdit etme potansiyeli olan sayıları yirmiyi aşkın soruşturmaların sürdüğü de bildirilmekte.

KONGRE’DE BAŞLATILAN IMPEACHMENT GİRİŞİMİ

Mueller soruşturmasından istedikleri sonucu alamayan Demokratların girişimi ile Trump’ın görevden alınması için suçlamayı yapacak olan Temsilciler Meclisi soruşturma sürecini başlatmış bulunuyor.

Bu girişim, adı açıklanmayan bir CIA elemanının, Trump’ın siyasi avantaj elde etmek için, 2020 seçimlerinde olası siyasi rakibi, Demokratların başkan adayı Joe Biden’ın Ukrayna Gaz Şirketi Yönetim Kurulu’nda yer alan oğlu hakkında yolsuzluk soruşturması açılması için yetkilerini kullanarak Ukrayna üzerinde baskı yaptığı bildirimi ile başlatıldı. Bu iddiayı desteklemek üzere; soruşturma açılmasını bekleyen Trump tarafından, Ukrayna’ya askeri yardım kapsamında ayrılan 400 milyon doların ve Ukrayna Başkanı Zelenski’nin Washington ziyaretinin bekletildiği ileri sürülmekte.

Önceki impeachment soruşturmalarından farklı olarak, Trump hakkındaki soruşturma, Temsilciler Meclisi İstihbarat Komitesi’nce başlatıldı. Soruşturmaya katılan diğer iki komite olan “Dış İlişkiler” ve “Gözetim ve Reform Komiteleri” tarafından dinlenen tanık ifadeleri ve elde edilecek diğer delillerin birlikte değerlendirilerek Adalet Komitesi’ne gönderilmesi ve ceza yargılamasında iddianameye benzetilebilecek olan “Suçlama Maddeleri”nin, Adalet Komitesi tarafından belirlenmesi bekleniyor. Ardından, suçlama maddelerinin Temsilciler Meclisi’nde oylanması ve kabul edilmesi, Trump’ın Senatoda yargılanma yolunu açmış olacak. Halen dinlenmesi istenilen görevli ve ilgililerin sayısı dikkate alındığında bu sürecin en iyi olasılıkla yıl sonunu bulacağı kesin gibi.

Bugüne kadar Temsilciler Meclisi’nde soruşturmaları yürüten başta İstihbarat Komitesi olmak üzere, diğer komitelere kapalı kapılar ardında ifade veren konuyla ilgili kişiler ve Trump’ın 25 Temmuz'da Ukrayna Başkanı Zelensky ile yaptığı telefon görüşmesini yakından izleyen görevlilerin, iddiaları destekleyici ifadeler verdiği de medyada yer alıyor. Trump da tweetlerinde, “tarihteki en büyük cadı avının kendisine karşı uygulandığını” söylemeye devam ediyor.

TEMSİLCİLER MECLİSİ’NDEKİ 31 EKİM OYLAMASI

Demokratların çoğunlukta olduğu Temsilciler Meclisi, 31 Ekim’de yaptığı oylama ile; 196’ya karşı 232 oyla, soruşturmada izlenecek usul kurallarını kararlaştırmış oldu. Bu kararla, ilk aşamada; Temsilciler Meclisi’nde soruşturmada başı çeken İstihbarat Komitesi olmak üzere, komitelerin soruşturmalarının, ifade alınması vb. işlemlerin kamuya açık yapılması ve soruşturma bulgularının açık bir rapor halinde kamuya duyurulması kararlaştırılmış oldu. Komitelerde, Demokratların çoğunlukta olması ve Trump’ın partisinden Cumhuriyetçi üyelerin taleplerinin kabul görme olasılığının zayıflığı nedeniyle, soruşturma Demokratlar’ın kontrolünde yürütülmüş olacak ve özellikle demokratların tercih ettiği kişiler dinlenebilecektir.

Bu arada, kamuoyuna açık sorgulamaların başlaması öncesinde, Cumhuriyetçi seçmenlerin Trump’a desteğinin oldukça yüksek oranda sürdüğüne dikkat edilmelidir. Kısa zaman önce açıklanan Quinnipiac poll yoklama sonuçlarına göre, seçmenlerin yüzde 48’inin başlatılan azil sürecine destek verdiği ve Trump’ın görevden alınmasına olumlu baktığı anlaşılmaktadır. Ancak, Demokrat seçmenlerin yüzde 93’ü azil sürecini onaylarken, Cumhuriyetçilerin yüzde 88’i karşı çıkmaktadır.

Associated Press, NORC Center for Public Affairs tarafından, Bağdadi’nin öldürülmesinden kısa bir süre önce yapılan kamuoyu yoklamasının sonuçlarını yayınladı. Buna göre, Amerikalıların yüzde 42’sinin Trump yönetimini onayladıkları; Cumhuriyetçilerin yüzde 85’inin Trump’ın görevde kalmasını desteklediği, Demokratların ise, sadece yüzde 7’si olumlu görüş bildirdiği ortaya çıkıyor.

Bu haftadan başlayarak, Dışişleri Bakanlığı İstihbarat görevlileri, ulusal güvenlik danışmanları gibi Beyaz Saray’a yakın üst düzey görevlilerinin Komite’de sorgulamalarının kamuoyuna açık yapılacak olması, medyada yoğun bir spekülasyon ve yorumlara yol açması beklenirken, bu sorgulamaların kamuoyunu etkilemesi bu oranların değişmesi de beklenmekte.

AZİL OLASILIĞI

Temsilciler Meclisi’nde Demokratların çoğunlukta olması ve suçlama için salt çoğunluğun yeterli olması nedeniyle, Trump’ın bir sonraki aşama olan Senato’da yargılanması kararının çıkması olağan görülmektedir. Ancak azil için yargılamayı yapacak olan Senatoda, Cumhuriyetçiler çoğunluktadır. 31 Ekim Temsilciler Meclisi oylamasında Cumhuriyetçilerin topluca karşı oy vermelerinin, partisinin Trump’a desteğinin Senato’da da süreceğini gösterdiği ve azil için 2/3 oy oranı gerektiği dikkate alınırsa, Trump’ın bu süreç sonunda azil olasılığı olmadığı söylenebilir.

Sonuç itibariyle, impeachment’ı düzenleyen anayasa maddeleri incelendiğinde, ceza yargılamasıyla yakınlığı, izlenen usul kuralları ile benzerliği görülmekle birlikte, iddia ve yargılama görevlerinin hukukçu-yargıç niteliği olmayan politikacılarca yerine getirilmesi, suçların belirlenmesinde Temsilciler Meclisi’nin geniş takdir yetkisi kullanabilmesi, özü itibariyle politik amaçlı girişimlere açık, Kongre’ye özgü bir yargılama yöntemi ile karşı karşıya olduğumuzu göstermektedir.

(1) Congress Quarterly Inc.,Impeachment,Washington,1974, sh 3; Michael R. BELKNAP, American Poltical Trials, Connecticut, 1981, sh 21.

(2) Charles Black, Impeachment : A Handbook, 1988, sh 27-28.

(3) R. Berger, Impeachment: The Constitutional Problems (1973),sh 86.

(4) Charles Black, sh 12.

(5)Michael Benedict, ‘’A New Look at the Impeachment of Andrew Johnson’’, Political Science Quarterly, Wolume 88, sh 350; Congress Quarterly, Impeachment sh 4-5 ,

(6) http://watergate.info/investigation

(7) (www. academic.brooklyn.cuny.edu/history/johnson/clintontimeline), (www.ukessays.com/essays/politics/the-impeachment-of-president-bill-clinton)

Trump’ın durumu için faydalanılan başlıca kaynaklar

https://www.nytimes.com/2019/10/25/us/politics/trump-impeachment-what-happened.html

https://www.washingtonpost.com/graphics/2019/politics/read-the-mueller-report/

https://www.nbcnews.com/politics/congress/what-impeachment-how-does-it-work-10-facts-know-n1072451

https://www.newsweek.com/donald-trump-faces-investigations-after-mueller-probe-not-safe-1451177

*Avukat

**Bilgi için: Mülkiyeliler Birliği Dergisi, Mart 1990, Sayı 117 , Ankara.