Irak’ta 'herkese lazım zaruret hükümeti' kuruldu

Faik Bulut

Mustafa Kâzımi, kendisine verilen hükümet kurma görevini onca gaileden sonra nihayet yerine getirdi. ABD ile İran’ın Irak üzerindeki hegemonya mücadelesinin çelişki ve boşluklarını iyi yakalayan Kâzımi, aradan sıyrılmasını bildi. Ülke siyaset sahnesindeki zıt tarafların desteğini ve parlamentonun güvenoyunu alarak başbakan oldu. Gariptir, yeni başbakanı kutlayanların başını, Irak sahası üzerinden kavga eden iki devlet çekti: ABD ile İran. Bunu Suudi Arabistan ile Kuveyt’in destek açıklaması izledi.

Memnuniyetini bildiren ABD, yeni hükümete “ödül kabilinden” ikramda bulundu: Irak, Amerikan yönetiminin İran’a uyguladığı ekonomik ambargodan 120 gün süreyle muaf tutuldu. İngiltere ile Kanada, ABD kararına arka çıktılar. Avrupa Birliği (AB) de yeni hükümetin kurulmasından duyduğu hoşnutluğu dile getirirken, bunun Irak’ta uzun vadeli istikrarın gerçekleştirilmesi için “temel adım” olduğunu belirtti. Dışişleri Bakanı Cevad Zarifi ve Irak’taki büyükelçisi aracılığıyla İran, Kâzımi’yi iki koldan kutladı.

Peki, kimdir yeni başbakan? Asıl adı Mustafa Abdullatif Muşettet olup, 1967 doğumludur. Saddam Hüseyin’in baskıları sonucunda Irak Kürdistan Bölgesi üzerinden 1985’te İran’a, ardından Almanya ile İngiltere’ye geçmiş bir sistem muhalifi. Kâzımi, muhaliflik döneminde Kürdistan’da kaldığı süre içinde oradaki partilerle samimi ilişkiler kurmasından ötürü Kekê (Kürtçede “abi ve sayın” manasında kullanılır) Mustafa diye çağrılırmış.

Gazetecilik yaptığı dönemde El Kâzımi kod ismini kullanan Muşettet “El Usbu’iyye” adlı derginin yayın yönetmenliğini yaptı. 2003’te Irak’ın ABD tarafından işgal edilmesini izleyen süreçte “Saddam rejiminin işlediği suçları soruşturma ve anlaşmazlıkları çözme” komisyonunda görev aldı. “Irak Hafızası” kurumunun yürütme kurulu başkanı olması hasebiyle Saddam dönemindeki BAAS iktidarının kurbanları hakkında bilgi, belge topladı; tanıkları dinledi ve filmler yaptı. Aynı zamanda “İnsani Diyalog” kurumu yönetiminde yer aldı. Kâzımi, uluslararası bir basın kuruluşu olan Al-Monitor web sitesinde köşe yazarı olmasının dışında “Irak Masası” bölüm şefiydi. Amacının “Toplumsal barış ruhunun güçlendirilmesi” olduğu söylenir. “Irak Meselesi” ve “Geçmiş ile Gelecek Arasında Uzlaşma” isimli iki kitabı ile ön plana çıkmıştır.

Mustafa Kâzımi kendisinden önceki başbakanlardan Haydar İbadi hükümeti tarafından 2016’da “istihbarat başkanı” tayin edildi. Ülkedeki idari, ekonomik ve toplumsal (geçen yıldan beri süren sivil isyan) krizi nedeniyle istifa etmekle (Kasım 2019) birlikte yönetimi idareten/emaneten yürüten Adil Abdulmehdi’nin yerine başbakan adayı gösterildi. Fransız sağ kesimine hitap eden Le Figaro gazetesi, kendisini siyasi kimliğiyle değil, istihbarat kimliğiyle haber yaptı: “İstihbaratın bir numaralı şefi, başbakan oldu. ABD’ye yakın duruyor; İran ile dostane ilişkiler kuruyor.”

Kürt karşıtı görüşleriyle bilinen eski Kerkük valisinin bakan olarak listeye yazılmasına itiraz eden Talabani’nin partisi YNK, hükümete güvenoyu vermeyeceğini açıklamasına rağmen Kâzımi, esas olarak Sünni ve Kürt partilerin desteğini aldı; çoğu İran yanlısı sayılan Şii partileri ortak bir noktada uzlaştırdı, askeri kesimlerin ama özellikle Haşdi Şaabi milislerinin güvenini kazandı.

Olayın perde arkasına bakılırsa, uzlaşma son dakikada mümkün oldu. Hükümet programının parlamentoda okunduğu sırada bile Kürt ve Şii partileri arasındaki ihtilaf çözülmemişti. Toplam 22 bakandan 15 isim üzerinde uzlaşma sağlanmış; yedi isim ise tartışmalıydı. Tartışma özellikle dışişleri ve petrol bakanlıklarına kimin getirileceği noktasında yoğunlaşmıştı. Bu nedenle güvenoyu saati ertelendi. Sonradan petrol bakanlığı Basra kökenli Şii bir politikacıya, dışişleri bakanlığı ise Kürtlerin (KDP) desteklediği bir siyasetçiye verildi.

İran’a bağlı sayılan Irak’taki Hizbullah yetkililerince bizzat tehdit edilen Başbakan Kâzımi, anlaşılan “başta ABD ile İran olmak üzere içerdeki rakip partiler ve oluşumlar dahil herkesin herkesle kavgalı olduğu Irak’ta, herkese lazım kabilinden” bir hükümet kurmayı başardı. Bu yüzden olsa gerek Rusya’da yayınlanan Gazeta Ru, “ABD ile İran birbirini sıkıştırırken, Kâzımi aradan sıyrılıp kabineyi kurdu” yorumunu yaptı.

Kuşkusuz, mecburen onaylanan bu “zaruret hükümeti”ne verilen aktif destek, ABD ile İran arasındaki kavganın biteceği, İran’a yönelik Amerikan ambargosu ve kuşatmasından vazgeçileceği anlamına gelmiyor. “Siyaset savaşın barışçıl yolla devamıdır” özdeyişinden yola çıkarsak, yeni hükümetin mevcudiyeti, ABD ve İran ilişkisinin hararetine bağlı bir seyir izleyecektir. Bir okuyucusunun El Quds El Arabi gazetesinin başyazısındaki yorumuna yanıtı ise hayli dikkat çekicidir: “Kâzımi’nin teni Amerikalı, ruhu İranlıdır.”

Hükümetin kurulması iyi güzel de, Irak’ta her şey güllük gülistanlık değil. Kâzımi, bu haliyle esnek manevralar yapabilir ve siyasi taktikler geliştirebilir. Fakat ortada bir gerçek var: Irak kendi içinde bin parça... İşgal sonrasında İran’ın da yönlendirmesiyle söz birliği yapabilen Şii oluşumların hepsi de birbiriyle kavgalı... Mukteda Sadr’ın başlangıçta İran’a bağlandığı, sonradan bağımsız Iraklı olmayı kararlaştırdığı, bir ara Suudi Arabistan’a göz kırptığı biliniyor.

Son zamanlarda Savunma Bakanlığı ile (resmi Irak ordusuyla) rekabet eden Şii milislerin çatı kuruluşu Haşdi Şaabi, ani ayrışmalarla sarsıldı. Bu çatıdan ayrılanlar, Şiilerin ruhani lideri Ayetullah Sistani’ye daha yakın duran silahlı birimler olarak biliniyor. Sivil itaatsizlik ve ekonomik kriz hali devam ediyor. ABD, Kâzımi’den, Haşdi Şaabi ve benzeri İran güdümlü milisleri denetim altına alarak ordu bünyesinde eritme beklentisi içinde. Kâzımi’nin Amerika yanlısı olduğunu bilen İran ise Şii partilerin onun hükümetine onay vermesini bilinçli biçimde telkin etti. Batılı ülkelere, “Bakınız ben zor zamanda hır çıkarmadım; taahhüdümü yerine getirdim” mesajını vermiş oldu.

“Esnek, iyi bir müzakereci, kırmızıçizgisi olmayan ve daima sopayı ortasından tutmasını bilen usta siyasetçi” olarak tanımlanan Kâzımi’nin programının özü şudur: “Mevcut mezhepçi, etnik sistemi korumak; ABD ile İran’ı hoşnut etmek ve hasımların rızasını almak.” Bu çerçeveden bakılınca; onun vaat ettiği seçim, mevcut kriz ortamında iki yıldan önce gerçekleşmeyecekmiş gibi görünüyor. “Devletin heybetini ikamet etmek, silah tekelini resmi kurumlara vermek” türünden ifadeler, ordunun zayıf olduğu ve siyasi parti milislerinin cirit attığı bir ortamda şimdilik temenni olmaktan öte bir anlam taşımıyor.

Irak’taki son halk isyanını “protesto ve şiddet olayları” diye nitelemesi, Kâzımi’nin yoksul kitlelerle arasına mesafe koyduğunun işaretidir. İsyancılara verdiği söz şudur: “Protestocuların ölümüne yol açanların soruşturulup nezih bir şekilde yargılanmalarını sağlamak!” İsyancı gençlere rüşvet kabilinden hükümet dairesine bağlı gönüllü bir Gençlik Danışma Meclisi oluşturulması vaadi de var. Yabancı güçlerin ülkeden çekilmesinden bahsediliyor ama herhangi bir zaman verilmiyor ki, bu da olmayacak işlerden sayılabilir. Keza yolsuzluk ve yoksullukla mücadeleden bahseden bölümde de somut tedbirlerden ziyade “ülkenin etnik ve inançsal çoğulculuğuna saygıyı elden bırakmadan milli ve manevi değerleri sahiplenmek” gibi muğlak bir ibare konulmuş.

Pamuk ipliğine bağlı pazarlıklarla oluşturulan bir hükümet ve dolambaçlı ifadelerle dolu bir program, Irak’ı krizden çıkarmaya yeter mi?

Sanmam!

Kaynakça:

من هو مصطفى الكاظمي؟ Lübnan El Ahbar Gazetesi, 10 Nisan 2020.

Irak: un maître espion nommé premier ministre, Le Figaro Gazetesi, 7 Mayıs 2020.

حكومة العراق: اتفاق الضرورة بين أمريكا وإيران؟, El Quds El Arabi Gazetesi, 7 Mayıs 2020.

العراق: ترحيب أمريكي وإيراني بتشكيل الحكومة… و«حزب الله» يهدد الكاظمي , El Quds El Arabi Gazetesi, 7 Mayıs 2020.

تساؤلات حول مستقبل الفصائل في العراق, Rawabet Center for Research and Strategic Studies, 24 Nisan 2020.

Ray el Yom Gazetesi, 8 Mayıs 2020الكاظمي حاجة متعددة الاطراف

منهاج حكومة الكاظمي: إنقاذ نظام المكوّنات وإرضاء الأميركيين وخصومهم, El Ahbar (Lübnan) Gazetesi, 4 Mayıs 2020