Padişah emriyle Ayasofya'yı kurtaran İtalyan kardeşler

DUVAR - Ayasofya tarihi boyunca birçok değişikliğe uğradı. Sultan Abdülmecid döneminde Fossati kardeşler yapının içinde ve dışında kapsamlı değişiklikler yaptı. Figürlü mozaikleri gün ışığına çıkarıp bunları litografi albümü olarak belgelemeleri, sonraki restorasyonlar için yol gösterici oldu. Fossati albümü 1852’de Londra’da basıldığında Ayasofya’nın gizlenen mozaikleri, Avrupa’da dikkat çekti. (Görsel: 19.yüzyılın ortasında Fossati albümünde Ayasofya ve çevresi, Library of Congress arşivi.)

Gaspare ve Giuseppe Fossati, üzeri sıvayla kapalı olan mozaikleri 1848 – 1849 arasında geçici olarak açtı. Cumhuriyet döneminde ise 1929’da ABD’de kurulan Bizans Enstitüsü, 1931’den 1949’a kadar mozaiklerin açığa çıkarılması ve temizlenmesi işini yürüttü. (Görsel: Fossatilerin orta nefe eklediği süslemeler, Gaspare Fossati albümündeki çizim.)

İsviçre’nin İtalyanca konuşulan bölgesinden olan Fossati kardeşler, Mayıs 1847’de Ayasofya’nın içini ve dışını yenilemekle görevlendirildi. Bu çalışma 1849’da iki yıl sonra tamamlandı. Bina çok kötü durumdaydı ve yıkılma tehlikesi vardı. Bu yüzden Fossatilerin ilk işi duvarlardaki ve kubbedeki çatlakları sıvayıp mermer kaplamaları ve sütunları sağlamlaştırmak oldu. (Görsel: Fossatilerin yaptığı süslemelerin detayı.)

Fossatiler 1848’de kaplamalar üzerinde çalışırken figürlü mozaikleri tesadüfen buldular. Kuzey koridorunun kubbesinde keşfedilen mozaikleri Sultan Abdülmecid’e gösterdiklerinde, sultan altın yaldızlı mozaiklerden çok etkilendi ve üzerindeki sıvaların temizlenmesini istedi. (Görsel: Justinian Ayasofya’nın maketini, Constantine ise kurduğu şehrin maketini Meryem ve çocuk İsa’ya sunuyor, 10.yüzyıl)