2. Dünya Savaşı yıllarında Ayasofya: Amerikalı bir mimarın anıları
Bizans Enstitüsü, Ayasofya’nın mozaiklerini restore ettiği sırada, Amerikalı bir mimar da yapının mevcut mimari durumunu belgelemek için ailesiyle birlikte İstanbul’a geldi. Bu mimarın, gemi biletlerinden her türlü telgrafa kadar her şeyini arşivlemesi sayesinde, II.Dünya Savaşı başlarken Ayasofya’daki çalışmaların nasıl devam ettiği konusunda bilgi edinebiliyoruz.
DUVAR - Bizans Enstitüsü, Ayasofya’nın mozaiklerini restore ettiği sırada, Amerikalı bir mimar da yapının mevcut mimari durumunu belgelemek için, ailesiyle birlikte İstanbul’a geldi. Bu mimarın, gemi biletlerinden her türlü telgrafa kadar her şeyini arşivlemesi sayesinde, II.Dünya Savaşı başlarken Ayasofya’daki çalışmaların nasıl devam ettiği konusunda bilgi edinebiliyoruz. Mimar Robert Van Nice’in kişisel arşivi bugün Dumbarton Oaks arşivinde bulunuyor. (Görsel: Van Nice Ayasofya’da)
Massachusetts Institute of Technology’den (MIT) mezun olan Robert Van Nice, 1935’te Boston’dan ayrılıp ailesiyle birlikte İran’a gitmişti. Isfahan ve Şiraz gibi kentlerdeki anıtların mimarisini belgelemekle uğraşıyordu. Sonradan Bizans Enstitüsü’nün başkan yardımcılığını yapan, MIT Mimarlık Fakültesi Dekanı William Emerson ise 1936’da Ayasofya’da keşfedilen mozaikleri görmek üzere İstanbul’a gelmişti. (Görsel: Solda, 1936’da İran’da Van Nice çifti. Sağda, İstanbul’a gelmeyi kabul ettiğini bildiren, İran’dan gönderilmiş telgraf.)
Dekan William Emerson, Türkiye’de Thomas Whittemore’un yardımıyla Maarif Vekaleti ile görüşüp yapının mimarisinin belgelenmesi için izin almıştı. Ayasofya’nın mevcut mimari durumunu belgelemesi içinse o sırada İran’da olan Van Nice’i İstanbul’da görevlendirdi. Temmuz 1937’de gemiyle İstanbul’a ulaşıp Ayasofya’da Emerson ile buluşan Van Nice, Bizans Enstitüsü’nün çalışmaları devam ederken, Ayasofya’nın mevcut durumunu belgelemeye başladı. Van Nice’in çizimleri 1965 ve 1986’da iki parça halinde yayınlandı.
Van Nice, özellikle Ayasofya’nın kubbesinin durumuyla uğraştı ve ölçümler yaparak çizim üretti. Bu süreçte William Emerson ile düzenli olarak mektuplaşarak ona araştırması ve İstanbul’daki yaşam hakkında bilgi verdi. Van Nice’in arşivinde 1938’den 1941’e kadar Emerson ile yaptığı yazışmalar yer alır. Van Nice, Ayasofya’nın kubbe çapını 33 metre olarak ölçmüştü ve dünyanın en büyük üçüncü kubbesi olduğunu yazmıştı. (Görsel: Ayasofya’nın kubbe pencereleri seviyesinden kesiti, 1965)