İşçi sınıfının zaman kapsülü anarşistleri heyecanlandırdı

Özlem Akarsu Çelik  [email protected]

DUVAR– İşçi sınıfı için milat kabul edilen Haymarket, 130 yıl sonra 'zaman kapsülü' ile gündemde. 1 Mayıs 1886 Şikago Haymarket işçi eylemleri nedeniyle asılan 4 anarşist işçi önderi anısına hazırlanarak 1893’te toprağa gömülen ve içinde işçi mektupları, mahkeme belgeleri, sendika bildirilerinin yer aldığı tahmin edilen bir zaman kapsülü bulundu. Yakında açılarak kamuoyuyla paylaşılması beklenen kapsül Türkiyeli anarşistleri de heyecanlandırdı.

1 MAYIS'IN TARİHİ O KAPSÜLDE SAKLI

Dünya işçi mücadelesine 8 saatlik iş gününü ve 1 Mayıs İşçi Bayramı'nı kazandıran olaylar, 1886'da Şikago'da gerçekleşmişti. Haymarket meydanındaki işçi eylemine atılan bomba sonucu 7 polisin hayatını kaybetmesinin faturası 8 anarşist işçi önderine kesildi. Medyatik yargılama sonucu 5'i idama mahkûm edildi. Anarşist işçilerden biri idamdan bir gece önce hücresinde intihar etti. Anarşist işçilerin cenaze törenlerine 600 bin kişi katıldı. Tutuklu üç anarşist ise 'suçsuz oldukları gerekçesiyle' 7 yıl sonra serbest bırakıldı. İşte o sansasyonel davanın dokümanlarıyla, sendikaların geleceğe delil olarak bıraktığı belgeler zaman kapsülüyle Haymarket İşci Anıtı'nın yanı başından çıkarıldı.

DUVAR, emek mücadelesi tarihinde önemli bir yere sahip Haymarket'i ve anarşist işçilerden bugüne bırakılan zaman kapsülünü Türkiyeli anarşistlere sordu.

'ANARŞİSTLER KAPSÜLLE BUGÜNE BOMBA ATTI'

Gazi Bertal (Kaos Yayınları)

Eskiden Haymarket denilince Türkiye'de akla sosyalizm gelirdi. Ancak son 20 yılda çok şey değişti. 1886'da Şikago'da günde 18 saat çalıştığı halde aç yaşayan insanların o günkü koşullardaki mücadelesiydi Haymarket ve mücadele sonucu tüm dünyada 8 saatlik iş mesaisi kabul edildi. Bugün ise anarşistler açısından başka bir anlama gelmeli bence. 1 Mayıs çalışmaya karşı bir anlam taşımalı, zorunlu çalışma sorgulanmalı. Zaman kapsülünden bombayı kimin koyduğu bilgisi çıkmaz, o hala muğlaktır.

Yavuz Atan (Vicdani retçi)

Köleleştirilip kutsanmış emek yerine özgür emeğin mücadelesidir benim için Haymarket'in ve anarşist emek mücadelesinin anlamı. Geleceğe delil bırakmak amacıyla oraya gömülmüş o kapsülde, mücadeleninin içinde kimler vardı, ne dediler, bunların olduğunu düşünüyorum. Tarihin unutulmaması için oraya gömülmüş bu kapsülün kendisi bir bombadır bence. Anarşistler o güne atmadılar ama bugüne bir bomba attılar.

Zelha Cangi (Kaos Yayınları)

Haymarket ve orada idam edilen anarşistlerle ilgili birçok kitap, makale yazıldı, belgeseller, filmler çekildi. İlk yıllarda saklansa bile Haymarket'e ilişkin birçok belge, bilgi zaten biliniyor ama bunların güncellenmesi bakımından zaman kapsülü önemli. O kapsülden çok belirleyici bir şey çıkacağını sanmıyorum ama bulunmuş olması bile çok anlamlıdır.

Besim Erarslan (1986 yılında yayınlanan KARA dergisi'nden)

Haymarket Anıtı'ndan çıkarılan zaman kapsülü beni heyecanlandırdı. Haymarket'in önemi, işçi sınıfının dayanışma duygusuyla küresel bir eylemi ortaya koymasıdır. Bu kapsülün de fikri takip ve toplumsal hafıza bakımından bugün ortaya çıkması çok anlamlıdır. Amerikan yargı sistemi büyük ölçüde medyayı etkileme üzerine kurulu olduğu için, gerçekler gün ışığına çıkamadı orada ve belki de mahkemenin önemli bilgileri var bu kapsülde. Belki de bombalamaya ilişkin polis raporları veya bugüne kadar gizli kalmış bir belge...

Levent Orhan (Avukat)

Emekle özgürlük mücadelesinin bir tutulduğu döneme ilişkin tarihsel bir önemi var bu kapsülün. Bugün gelinen noktada emek mücadelesinin savruluşlarına bakınca bu haberi duyan işçi varsa Ali Tezel'e sormuşlardır belki, "Hocam bizim için bir şey çıkar mı bu kapsülden? Zam var mı kapsülde?" diye. Haymarket'te o bombayı kimin attığı belki hiçbir zaman ortaya çıkmayacak ama 130 yıl geçse bile bunun tarihsel sorumluluğu, bu meseleyi tekrar tekrar okumak çok önemli. Beni heyecanlandırdı.

Haymarket olayı nedir?

1886 yılında Şikago'da Amerika İşçi Sendikaları Konfederasyonu 8 saatlik iş gününün yasallaştırılması için 1 Mayıs'ta grev ilan etti. İşçi hareketi içinde etkili olan anarşistler bu talebe eleştirel yaklaşsalar da eylemlerde ön saflardaydı.

Eyleme yaklaşık 500 bin işçi katıldı. Siyah ve beyaz işçiler ilk kez yan yanaydı. Grevler ve gösteriler sürerken 3 Mayıs günü McCormick fabrikasından atılan işçilerle aynı fabrikadaki grev kırıcı işçiler karşı karşıya getirildi. Grev kırıcıları protesto etmek isteyen bir grup işçi fabrikaya yönelince polis ateş açtı, 4 işçi hayatını kaybetti, onlarcası yaralandı. Polis saldırıya gerekçe olarak anarşist işçi August Spies'in o sırada yapmakta olduğu konuşmasını gösterdi.

Polisin saldırısını protesto için 4 Mayıs'ta Haymarket Meydanı'nda düzenlenen mitingin sonunda kürsünün önüne bomba atıldı. 7 polis öldü, 69 polis yaralandı. Polisin açtığı ateş sonucu kaç kişinin hayatını kaybettiği ise bilinmiyor. Anarşist, sosyalist yüzlerce işçi ve işçi liderleri tutuklandı. O bombayı kimin attığı asla ortaya çıkmasa da 8 anarşist işçi sansasyonel bir davayla yargılandı.

'İşçi' gazetesini çıkaran August Spies ile Albert Parsons, Smauel J. Fielden, aylık yayınlar 'Anarşist' ve 'Alarm'ı çıkaran George Engel, Marangozlar Sendikası'nın kurucusu Louis Lingg, Bira Taşımacıları Sendikası'nın kurucusu Oscar Neebe, Michael Schwab ve Adolp Fischer hem medya hem dini liderler tarafından yargılama sürecinde adeta infaz edildiler.

5 anarşist idama, ikisi müebbete, biri de 15 yıl hapse mahkûm edildi.

Lingg idamından bir gün önce hücresinde intihar etti. Parsons, Engel, Fischer ve Spiess 11 Kasım 1887'de idam edildi.. Haklarında uluslararası kampanya yürütülen tutuklu üç anarşist ise 7 yıl sonra vali tarafından 'suçsuz oldukları' gerekçesiyle serbest bırakıldı. 1889 yılında İkinci Enternasyonal'de 1 Mayıs işçi sınıfının Uluslararası Birlik, Mücadele ve Dayanışma Günü ilan edildi.