Yasak, 'Nazi', diplomasi: 11 soruda Hollanda krizi

DUVAR - Genel seçim için sandık başına gidecek olan Hollanda ile 16 Nisan'daki referandum için Avrupa'da kampanya yapmak isteyen Türkiye hükümeti arasındaki diplomatik kriz tırmanıyor. Peki bu noktaya nasıl gelindi, Avrupa ülkeleri niçin Türkiyeli bakanların referandum kampanyalarına izin vermiyor? Türkiye'nin tezleri ve krizde son durum ne?

1- Avrupa'yla referandum gerilimi nasıl başladı?

Türkiyeli bakanların Avrupa ülkelerindeki Türkiye kökenli vatandaşlara yönelik 'referandumda evet' kampanyalarının ilk engellendiği ülke Almanya oldu. 2 Mart günü, Adalet Bakanı Bozdağ'ın Gaggenau kentinde, Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekçi'nin de Köln'de yapacağı konuşmalara yasak getirildi. Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan "Nazizmin Almanya'da bittiğini zannediyordum, meğer hala devem ediyormuş" tepkisini gösterince, iki ülke arasında gerilim patlak verdi. Sonuç olarak Hamburg başkonsolosunun rezidansında konuşma yapan Çavuşoğlu, 'sistematik bir engellemeyle karşı karşıya olduklarını' söyledi.

Avrupa ülkeleri, Türkiye devletini temsil eden siyasetçilerin ülkelerinde siyasi propaganda yapmasını, 'Türkiye'nin iç işlerinin bu ülkelere taşınması' olarak görüyor.

2- Hollanda'yla krizin arka planı ne?

Gerilimin çıkış noktası, Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu'nun 11 Mart Cumartesi günü Hollanda'nın Rotterdam kentinde katılması planlanan 'Referanduma evet' etkinliği ve bu toplantının iptal edilmesi. Krizin 11 Mart'ta zirve yapmasına kadar süreç, basına yansıdığı kadarıyla, kronolojik olarak şöyle gelişti:

3 MART: Çavuşoğlu’nun referandum etkinliği için Rotterdam’a gitmeyi planladığı açıklandı.

4 MART: Hollanda Dışişleri Bakanlığı Çavuşoğlu'nun kampanya girişimi konusunda, "Biz bunun uygunsuz bir durum olduğunu düşünüyoruz. Bu görüşümüzü de Türk makamlarına ileteceğiz" açıklaması yaptı. Başbakan Mark Rutte de Facebook hesabından, "Bizim kamusal alanlarımızın, başka ülkelerin siyasi kampanya yapacağı yerler olmadığını düşünüyoruz" mesajını yayınladı.

6 MART: Hollanda'da yaklaşan seçimlerde oylarını artırdığı belirtilen aşırı sağcı Özgürlük Partisi'nin (PVV) lideri Geert Wilders, Türkiyeli bakanların Nisan ortalarına kadar 'istenmeyen kişi' ilan edilmesini istedi.

8 MART: Çavuşoğlu'nun toplantısı iptal edildi. İptal kararının toplantının yapılacağı salonun sahibi tarafından alındığını açıklayan Rotterdam Belediye Başkanı Ahmed Abutalip, "Eğer salon sahibi iptal etmeseydi, kamu düzeni ve güvenlik gerekçesiyle toplantıyı ben yasaklayacaktım" dedi. Abutalip, Çavuşoğlu'nun düzenleyeceği toplantının Hollandalı Türkler arasındaki ayrışmayı artıracağı için güvenlik riski oluşturduğunu savundu; uluslararası diplomasinin başarılı olmasını ve Çavuşoğlu'nun Hollanda ziyaretinden vazgeçeceğini umut ettiğini söyledi. Hollanda Dışişleri yetkilileriyse, Türk makamlarıyla görüşmelerin devam ettiğini açıkladı.

9 MART: Çavuşoğlu, Keçiören Belediyesi tarafından Yunus Emre Kültür Merkezi'nde düzenlenen "Yeni Anayasa Yeni Türkiye" konferansında, "İki gün önce Hamburg'ta vatandaşlarımızla buluştuk. Cumartesi günü de tüm engellemelere, ırkçı söylemlere rağmen inşallah Rotterdam'a gideceğiz. Oradaki Türk kardeşlerimizle, Türklerle buluşacağız, onlarla hasret gidereceğiz. Bizi de kimse engelleyemez" dedi.

10 MART: Hollanda Dışişleri Bakanı Bert Koenders, Çavuşoğlu’nun etkinliğine Hollanda hükümeti olarak karşı olduklarını açıkladı. Ziyaretin güvenlik gerekçesi ile istenmediğini söyleyen Koenders, Çavuşoğlu'yla telefon görüşmesinin ardından "Referandum için siyasi bir kampanya yürüten bir Türk hükümeti temsilcisinin ziyaretinde yer alamayacağız" dedi. Hollanda hükümetinin ziyaret için işbirliği yapmayacağını belirten bakan, "Bu ziyarette o nedenle normal bakanlık ziyaretlerinde sunduğumuz standart koşulları da sunmayacağız" diye konuştu.

3- Çavuşoğlu ne dedi, 11 Mart cumartesi günü ne yaşandı?

Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu, Rotterdam mitinginin düzenlenmesi planlanan 11 Mart günü, engelleme girişimlerine rağmen Hollanda'ya gideceğini açıkladı. CNN Türk canlı yayınında konuşan Dışişleri Bakanı, Hollanda hükümetinin uçuş yasağı kararında gerekçe gösterdiği 'yaptırım tehdidi' ifadelerini de bu yayında kullandı:

"Eğer Hollanda, benim uçuş iznimi iptal ederse, öyle sürekli tehdit ediyorlar, eğer böyle bir şey yaparlarsa ekonomik ve siyasi bizim Hollanda'ya karşı yaptırımımız çok ağır olur. Ne demek bir bakanın uçuşunu iptal etmek? Bu çok ağır sonuçlar doğurur. O yüzden Hollanda bu tür yanlış politikalarından vazgeçsin."

4- Hollanda'nın 'uçuş yasağı' için gerekçesi ne?

Hollanda Başbakanı Mark Rutte.

Çavuşoğlu'nun açıklamasından kısa süre sonra, Hollanda'nın gerçekten de bakanın uçağının uçuş iznini iptal ettiği haberi geldi. Güvenlik kamu düzeninin gerekçe gösterildiği açıklamada, 'bakanın konuşması için yeni bir salon bulunması için görüşmelerin sürdüğü ancak bu sırada Türk yetkililerin Hollanda'yı tehdit ettiği' belirtildi; "Bu durum mantıklı bir çözüm arayışını imkânsız kılmıştır" denildi.

Hollanda: Tehdit edildik, iptal ettik

5- Bakan Kaya nasıl sınırdışı edildi?

Hollanda, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı Fatma Betül Sayan Kaya'nın katılacağı programı da iptal etmiş, gerekçe olarak bakanın konuşma yapacağı salonun başkaları tarafından kiralandığı belirtilmişti. 11 Mart günü Türkiye'nin Düsseldorf Başkonsolosluğu'ndaki bir referandum etkinliğine katılan Kaya, Hollanda'ya Almanya'dan kara yoluyla geçeceğini açıkladı. Ancak Kaya'nın Rotterdam konsolosluğuna girmesine izin verilmedi.

Yaklaşık dört saat süren gerilimin ve Bakan Kaya'nın Türkiye toprağı sayılan konsolosluk binasına girmek için direnmesinin ardından, önce Rotterdam'da düzenlenen protestolar nedeniyle 'OHAL' ilan edildi. 'İstenmeyen kişi' ilan edilen Kaya ise polis eskortu eşliğinde, kendi aracından başka bir araçla Almanya'ta sınırdışı edildi. Bu sırada Hollanda'nın Ankara'daki büyükelçiliği ile İstanbul'daki başkonsolosluğu önünde de protestolar başladı. Hollanda polisi OHAL ilanı sonrası göstericileri tazyikli suyla dağıtırken, gazetecilere ve eylemcilere yönelik muamele tepki çekti.

6- Rotterdam Belediye Başkanı'nın iddiası ne?

Rotterdam'ın Müslüman Belediye Başkanı Ahmed Aboutaleb, Kaya'nın sınırdışı edilmesi süreci hakkında sosyal medyada çokça konuşulan bir iddia ortaya attı. Türkiye Başkonsolosluğu'nun kendilerine yalan söylediğini öne süren Aboutaleb, 'başkonsolosun bakanın konsolosluğa gitmeyeceğine dair garanti verdiğini' savunarak, "Tamamen yalan söyledi. İnsanları da, bakanın konuşma yapacağını söyleyerek konsolosluğa çağırdı" ifadelerini kullandı.

7- Türkiye'nin yaptırımları ne olacak?

Fotoğraf: Arşiv

Türkiye önce, Hollanda'ya iki nota verdi. Notalardan biri, Bakan Kaya’ya yönelik tutum, diğeri de Rotterdam Başkonsolosluğu önündeki eylemcilere polisin köpekli ve atlı müdahalesiyle ilgiliydi.

• İlk notada, Kaya ve yanındaki diplomatik heyete yönelik müdahalenin Viyana Sözleşmesi'ni ihlal ettiği vurgulandı; resmi yazılı özür talep edildi.
• Notada, tazminat hakkı saklı tutulmak kaydıyla, ihlallerin araştırılması, ihlalleri yapanlar hakkında adli, idari ve cezai yaptırımlar uygulanması ve Türk Dışişleri’ne bilgi verilmesi istendi.
• İkinci notada Hollanda güvenlik makamlarının barışçıl toplantı hakkını kullanan kişilere 'orantısız müdahalede bulunduğu, insanlık dışı ve aşağılayıcı yöntemler kullanarak, Türk toplumu ile vatandaşlarımızı kötü muameleye maruz tuttuğu' vurgulandı; zarar görenlerin durumu hakkında bilgi talep edildi.

Ardından, Başbakan Yardımcısı ve Hükümet Sözcüsü Numan Kurtulmuş Türkiye'nin yaptırımlarını açıkladı. Buna göre,

• Türkiye'nin talepleri yerine getirilene dek şu anda izinli olarak yurt dışında bulunan Hollanda Büyükelçisi'nin Türkiye'ye dönmesi yasaklandı;
• TBMM ile Hollanda Parlamentosu arasındaki Dostluk Grubu'nun Türkiye kısmı lağvedilmesi, iptal edilmesi için de TBMM'ye tavsiyede bulunma kararı alındı;
• Diplomatik uçuş izinleri iptal edildi.

Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekci, ekonomik yaptırım uygulanması konusunda "Şu anda o noktada değiliz, öyle bir şey söz konusu değil" dedi.

Erdoğan ise yaptırımların açıklanması sonrasında "Biz yapılanların hesabını hukuk ile soracağız. Kuru bir özürle paçayı kurtaracaklarını sananlara, nasıl yanlışa düştüklerini muhakkak göstereceğiz. Dünkü adımlar, sıra adımlar devam edecek" diye konuştu.

8- Bakanı sınırdışı etme hakkı var mı? Hollanda ve Türkiye'nin tezleri ne?

Bakan Kaya, uzun süre polislerle tartışarak, konsolosluğa ulaşmaya çalıştı.

Müslüman karşıtı ve ırkçı aşırı sağcıların yükselişinin gölgesinde 15 Mart'taki genel seçimlere hazırlanan Hollanda'da hükümet, Türkiye'deki siyasi gündemin ülkeye taşınmasının gerilimi artıracağını savunuyor. Hollanda yönetimi, 2008'de Türkiye'de kabul edilen propaganda yasağını hatırlatıyor ve bakanlar tarafından açıkça siyasi olan, kısa süre önce haber verilen ziyaretlerin diplomatik protokolün ihlali anlamına geldiğini öne sürüyor.

Türkiye'yse, Bakan Kaya'nın konsolosluk binasına girmesine izin verilmemesinin ülkeler arası diplomatik ilişkileri ve dokunulmazlık kurallarını düzenleyen Viyana Konvansiyonu’nu ihlal ettiğini belirtiyor. Viyana Konvansiyonu'na göre, diplomatik temsilcilerin 'şahsi dokunulmazlığı' var. Sözleşmede bu kişiler için "Hiçbir sekilde tutuklanamaz veya gözaltına alınamaz... Kabul eden devlet diplomatik ajana gereken saygıyı gösterecek ve şahsına, özgürlüğüne ve onuruna yönelik herhangi bir saldırıyı önlemek için uygun tüm önlemleri alacaktır" ifadesi yer alıyor.

Persona Non Grata ve Viyana Konvansiyonu nedir?

9- Hollanda hükümeti krize ne tepki verdi?

Krizin başından bu yana 'özür dilenecek bir şey yapmadıklarını' savunan Rutte, yaptırımlar için "O kadar da kötü değil" yorumunu yaptı. Hollanda Başbakanı, "Diğer yandan, bu hafta sonu yaşananlar konusunda çok öfkeli olmak için sebeplerimiz varken, Türkiye'nin yaptırımdan söz etmesini hâlâ tuhaf buluyorum" dedi.

Rutte kriz ilk patlak verdiğinde gelen özür talebine "İlişkilerin yumuşatılmasından yanayız. Ama özür dileyerek değil. Deli misin?" yanıtını vermiş, "Türkiye hükümetinden gelen tehditlerin gölgesinde hiçbir zaman müzakere etmeyiz" demişti.

Rutte, Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın 'Nazi kalıntısı' suçlamasına da, "Kızgın olmalarını anlıyorum ama bu açıklama sınırı fazlasıyla aşıyor" tepkisini göstermişti.

Rutte'den 'özür' sorusuna yanıt: Deli misin?

10- Avrupa ülkeleri ve AB gerilime ne tepki verdi?

Avrupa ülkeleri, söz konusu krizde Hollanda'dan yana tavır aldı. Türkiyeli göçmenlerin yaşadığı Almanya, Belçika ve Danimarka'da da referandum etkinliklerine karşı benzer engellemeler söz konusuyken, liderler tepkilerini Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan'ın cumartesi günü sarf ettiği "Nazi kalıntısı" sözleri üzerinden ortaya koymayı tercih etti.

Almanya Başbakanı Angela Merkel Nazi benzetmesini tamamen reddettiğini söyleyerek, "[Bu benzetmeler] Özellikle de, Nasyonal Sosyalistler nedeniyle büyük ıstırap çekmiş Hollanda açısından, tamamen kabul edilemez. Hollanda bu nedenle, bu konuda benim tam desteğime ve dayanışmama güvenebilir" dedi.

Merkel: Hollanda bana güvenebilir

Fransa Dışişleri Bakanı Jean Marc Ayrault "Nazi ve faşizme değinilmesinin kabul edilemez olduğu doğru" yorumunu yaptı.

Avrupa Birliği Türkiye'yle Hollanda'ya krizi yatıştırma çağrısında bulundu; Ankara'ya da '16 Nisan'daki referandumda planlanan anayasa değişikliklerinin, Türkiye'nin bir AB üyesi adayı olarak yükümlülükleri çerçevesinde değerlendirileceği' uyarısı yaptı.

AB'den referandum uyarısı

NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg'den de ittifak üyeleri olan Hollanda ve Türkiye'y, karşılıklı saygı çerçevesinde hareket etmeye çağrısı geldi.

11 - Krizin Hollanda seçimlerine etkisi ne oldu?

Hollanda'da yarın (15 Mart) sandık başına gitmeye hazırlanırken, Başbakan Rutte'nin aşırı sağcı Wilders'in krizi fırsata çevirmesini engellemek için krizi tırmandırdığı yorumu yapılıyor. Rutte son olarak Hollandalı seçmenleri 'yanlış popülizmi seçmemeleri' konusunda uyardı.

Anketler de, Türkiye'yle gerilimin hem Rutte'nin muhafazakâr partisi VVD'ye, hem de Wilders'in Özgürlük Partisi'ne yaradığını ortaya koyuyor. Maurice De Hond şirketinin son anketine göre, Rutte kriz sırasında oylarını üç puan artırarak yüzde 18'e çıkardı. Buna göre, başbakanın partisinin 150 sandalyeli parlamentoda 27 sandalye alması bekleniyor. Wilders de artış kaydederek oy oranını yüzde 16 bandına oturttu.

Wilders: Erdoğan Hollanda'yı rehin aldı