İktisat tarihinin dönüşü

Mahsum Ökmen

Alp Yücel Kaya ve Ulaş Karakoç’un derlediği 'İktisat Tarihinin Dönüşü', geçtiğimiz haftalarda İletişim Yayınları tarafından yayımlandı. Alanında yetkin araştırmacılar tarafından yazılan 11 makale ve uzun yıllar iktisat tarihi alanında önemli çalışmalar yürüten Şevket Pamuk ile gerçekleştirilen bir söyleşiden oluşan kitapta “Türkiye’de iktisat tarihi çalışmalarının neresindeyiz?” sorusu yanıtlanmaya çalışılırken, Osmanlı ve 20. yüzyıl Türkiye ekonomisinin analiz edildiği makalelerle bu soru büyük ölçüde yanıt buluyor. Dolayısıyla bu derleme çalışması yalnızca iktisat tarihi alanında çalışma yapan araştırmacılar için değil, aynı zamanda bu alana ilgi duyanlar ve bu alanda çalışma yapmaya hazırlanan araştırmacıların da yararlanabileceği zengin bir kaynak.

Kitapta yer alan söyleşide Şevket Pamuk’un da altını çizdiği gibi, son 20 yılda hem dünyada hem de Türkiye’de iktisat tarihçiliğine olan ilgide bir yükseliş söz konusu. İlgideki bu yükselişe rağmen Türkiye’de, alana giriş yapacak olan iktisatçıların alanla ilgili merakını giderecek derli toplu bir kaynak bulmak oldukça güç. Çalışma konusu Türkiye iktisat tarihi olduğunda ise güçlük ikiye katlanıyor denebilir: Kitabın belki de en temel özelliği bu güçlüğün üstesinden gelme şansı barındırması. Örneğin geçmiş verilerin elde edilmesi ve analizi, araştırmacının hakkında soru sorabileceği potansiyel bir alan. Zira incelenen periyot olarak günümüzü ele alan çalışmalarda dahi birçok konuda veri elde edip analiz etmekle ilgili çeşitli zorluklar bulunuyor. Osmanlı ekonomisi veya 20. yüzyıl Türkiye ekonomisi analize konu olduğunda ise doğal olarak kullanılacak veriler veya bu verilerin nasıl elde edildiği, araştırmacı için merak unsuru haline geliyor. Kitapta yer alan makaleler ise terekeler, nüfus sayımları, mahkeme kayıtları gibi araçlar sayesinde bir yandan iktisat tarihi çalışmalarında hangi verinin nereden elde edilebileceğini, diğer yandan bu verilerin nasıl analiz edilebileceğine dair farklı örnekleri sunarak veri sorununa yönelik çözümler barındırıyor.

Öte yandan kitapta yer alan her makale geniş birer literatür çalışması barındırıyor. Ele alınan başlıkların tarım, geç sanayileşme, mesleki yapısal dönüşüm, emek tarihi, servet ve gelir dağılımı, kurumlar ve fiyat tarihinden oluştuğu göz önünde bulundurulduğunda, kitap aynı zamanda kapsamlı bir iktisat tarihi literatürü derlemesi haline geliyor. Böylelikle hem her bir başlığın iktisat tarihindeki yerini hem de bu başlıklar ekseninde Osmanlı ve Türkiye çalışmalarının dünya literatüründeki konumunu görmek mümkün hale geliyor. Aynı zamanda iktisat tarihi çalışmalarının 1990’lı yıllar ve sonrasındaki artışında büyük bir paya sahip olan Yeni Kurumsalcılık, gerek iktisat tarihi ile teması bağlamında gerekse eleştirel bağlamda tartışmaya açılıyor. Kurumların analizi ise iktisadın farklı disiplinlerle ilişkisini inceleme olanağı sunuyor. Bu sayede çalışma, özü itibariyle iktisat ve tarih ilişkisini ele almanın ötesinde iktisat ile siyaset, hukuk, sosyoloji gibi alanların ilişkisine dair örnekler barındırıyor.

Son olarak, araştırma sürecinin en zor aşamalarından biri olan “araştırma sorusu bulma” konusunda da kitabın önemli bir rolü var. Hem Türkiye ve Osmanlı iktisat tarihinin görece keşfedilmemiş olması hem de kitabın yazılmasında katkısı bulunan isimlerin bu alanda uzun yıllar titizlikle çalışan araştırmacılarından oluşması alanın keşfedilmeyi bekleyen yanlarına dair birçok önerinin tek bir kaynakta toplanmasını sağlıyor. Dolayısıyla 'İktisat Tarihinin Dönüşü', iktisat tarihine ilgi duyup henüz aklında araştırma sorusu olmayan araştırmacılardan, Türkiye’de iktisat tarihçiliğinin nerede olduğunu merak eden okuyuculara kadar herkes için kıymetli bir kaynak olarak okunmaya değer.